جلسه ۱۴، رمضان ۱۴۴۵ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی یزدی دام ظلّه

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۵، جلسهٔ چهاردهم

در جلسهٔ گذشته بیان کردیم یکی از عواملی که خداوند متعال در ماه مبارک رمضان، این دورهٔ فوق‌العادهٔ الزامی سالانه، برای رشد و تعالی انسان‌ها و جبران عقب ماندگی‌ها و ذخیره گرفتن برای آینده قرار داده، آن است که افراد با روزه گرفتن به یاد شداید و سختی‌های آخرت می‌افتند؛ چنان‌که در بعضی روایات آمده بود: «با گرسنگى و تشنگى خود در این ماه گرسنگى و تشنگى روز قیامت را به یاد آورید» و در روایت دیگری آمده بود: «روزه برای یادآوری شداید آخرت است.»

نقش مهمّ روزه در پیدایش و تثبیت اخلاص

همچنین توضیح دادیم از‌آنجا‌که یاد آخرت و سختی‌های آخرت موجب اخلاص می‌شود و اخلاص افراد را بالا می‌برد، بدین‌جهت روزه نقش مهمّی در پیدایش و تثبیت اخلاص دارد؛ چنان‌که حضرت فاطمهٔ زهرا علیها السّلام در خطبهٔ غرّاء فدکیّه وقتی دربارهٔ واجبات الهی سخن می‌گویند، می‌فرمایند:

فَرَضَ اللَّهُ … الصِّیَامَ تَثْبِیتاً لِلْإِخْلَاصِ‏؛

خدا روزه را واجب کرد تا اخلاص را تثبیت کند.

و نظیر آن در کلام امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز آمده است:

فَرَضَ اللَّهُ … الصِّیَامَ ابْتِلَاءً لِإِخْلَاصِ‏ الْخَلْقِ؛

خدا روزه را به‌عنوان آزمایشی برای اخلاص مردم واجب کرد.

بنابراین یکی از عوامل و اهرم‌های مهمّ رشد و تکامل ما در ماه مبارک رمضان پیدایش اخلاص است که: بِالْإِخْلَاصِ یَکُونُ‏ الْخَلَاصُ؛ با اخلاص، انسان از تنگناها، سختی‌ها و آتش جهنّم خلاصی پیدا می‌کند.

ریا، نابود کنندهٔ اعمال

در مقابل اخلاص، ریا قرار دارد. ریا یعنی انسان عملی را برای غیر خدا و برای نشان دادن به دیگران انجام دهد. ریا موریانه‌ای است که عمل را نابود می‌کند. عبادت باید خالص برای خدا باشد و اگر برای خدا نباشد، بلکه برای نشان دادن به دیگران باشد، نه‌تنها هیچ ارزشی ندارد، بلکه اگر ریا در عبادت باشد، دارای اثر منفی هم خواهد بود؛ زیرا اگر کسی عبادت را با ریا انجام دهد، کار حرامی انجام داده است. در روایتی چنین آمده است:

کُلُّ عَمَلٍ تَعْمَلُهُ لِلَّهِ فَلْیَکُنْ نَقِیّاً مِنَ‏ الدَّنَسِ؛

هر عملی برای خدا انجام می‌دهی، باید از پلیدی پاک باشد.

بهترین شریک!

همچنین در روایات متعدّد، مطلب بسیار جالبی در‌رابطه‌با اینکه عمل باید خالص برای خدا باشد، آمده است؛ از‌جمله در صحیحهٔ هشام بن سالم از امام صادق علیه السّلام نقل شده که خداوند متعال به بندگانش خطاب می‌کند:

أَنَا خَیْرُ شَرِیکٍ‏ فَمَنْ عَمِلَ لِی وَ لِغَیْرِی فَهُوَ لِمَنْ عَمِلَهُ غَیْرِی‏؛

من بهترین شریک هستم. پس اگر کسى عملى را براى من و دیگرى انجام دهد، آن عمل براى آن دیگرى است که عمل را برای او انجام داده است.

اگر کسی کاری را برای من و غیر من انجام داد، یعنی در عملش ریا کرد و علاوه بر خدا، نشان دادن و افتخار کردن به عمل در چشم مردم را هم در نظر گرفت، من شریک خیلی خوبی هستم و از حقّ خود به‌طور کامل می‌گذرم  و می‌گویم همهٔ عمل برای شریک دیگر باشد و هیچ بخشی از آن را نمی‌پذیرم.

قصد قربت در تمامی کارها، حتّی خواب و خوراک

اخلاص در عمل، در بعضی موارد، شرط لازم است و در برخی موارد، شرط کمال است؛ یعنی اگر انسان می‌خواهد به کمال شایستهٔ خود برسد، باید کارهایش را برای خدا انجام دهد. در روایتی تعبیر جالبی در‌این‌زمینه آمده است:

لِیَکُنْ لَکَ فِی کُلِّ شَیْ‏ءٍ نِیَّهٌ صَالِحَهٌ حَتَّى فِی النَّوْمِ وَ الْأَکْلِ؛

باید در هر کاری نیّت صالح داشته باشى، حتّى در خواب و خوراک.

در هر چیزی و هر کاری باید نیّت صالح یعنی قصد قربت داشته باشی. انسان در زندگی کارهای زیادی انجام می‌دهد؛ اعمّ از کارهای مربوط به خودش، خانواده‌اش، فرزندانش و مردم. در همهٔ این کارها می‌تواند قصد قربت کند؛ مثلاً وقتی غذا می‌خورد، نوشیدنی می‌نوشد، نظافت می‌کند و… همهٔ این‌ها می‌تواند برای خدا باشد؛ زیرا خداوند متعال همهٔ این‌ها را از او می‌خواهد؛ چون وقتی غذا می‌خورد، جانش حفظ می‌شود و می‌تواند خدا را اطاعت کند. یا وقتی لباس نظیف می‌پوشد، سلامت خود را حفظ می‌کند و… توانایی بر عبادت پیدا می‌کند. و وقتی با همسرش خوش‌اخلاق است و وظایفش را در خانه انجام می‌دهد، یا وقتی با فرزندانش مدارا می‌کند و مسائل تربیتی را رعایت می‌نماید، در‌حقیقت کاری انجام می‌دهد که مطلوب خداست. همهٔ این کار‌ها چون مطلوب خداوند است، می‌تواند برای خدا انجام شود و خداوند به او اجر خواهد داد.

ویژگی خاصّ روزه و تفاوت آن با دیگر عبادات

امّا در‌این‌میان، روزه نقش اساسی دارد و می‌تواند انسان را به اخلاص نزدیک‌تر کند و آن را تثبیت نماید. این مسئله نیاز به توضیح دارد که در حدّ فرصت این جلسه به آن می‌پردازیم. در روایت است که خداوند متعال می‌فرماید:

الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی بِهِ؛

روزه، مال من است و خودم پاداش آن را مى‏دهم.

این روایتی است که شیعه و سنّی از پیامبر (ص) نقل کرده‌اند. امّا نکته‌اش چیست که خداوند متعال می‌فرماید: روزه مال من است؟ مگر نماز و حجّ مال خدا نیست؟! مگر جهاد در راه خدا که آن‌قدر عظمت دارد، مال خدا نیست؟! همهٔ این‌ها مال خداست، امّا روایت می‌فرماید: روزه مال من است! نکته‌اش چیست؟ به روش‌های متفاوتی آن را معنا کرده‌اند، ولی یکی از نکات آن که مناسب بحث ماست، این است که:

هر عمل عبادی بروزی دارد و امکان و زمینهٔ ریا در آن وجود دارد؛ مثلاً نماز افعال و اذکاری دارد که افعالش دیده و اذکارش شنیده می‌شود. یا قبل از نماز، طهارت لازم است که قابل دیدن است. حجّ و جهاد هم که معلوم است. پرداخت زکات، خمس و صدقات نیز فعلی است که قابل دیدن است. همهٔ این‌ها قابل رؤیت است و امکان ریا در آن وجود دارد.

امّا روزه خصوصیّتی دارد که هیچ جزء آن دیدنی یا شنیدنی نیست. یک نیّت دارد که در ذهن است و غیر از خود فرد کسی متوجّه نمی‌شود که نیّت او چیست. بقیّه‌اش هم تماماً ترک است: ترک خوردن، ترک آشامیدن و ترک سایر مبطلات. به‌اصطلاح، مجموعه‌ای از اَعدام و نبودهاست. پس قابل دیدن نیست و زمینهٔ ریا در ذات آن وجود ندارد؛ برخلاف سایر عبادات که در ذات آن‌ها امکان ریا وجود دارد. بدین‌جهت است که در روایت دارد: روزه برای تثبیت اخلاص و تمرین اخلاص است.

بنابراین در ماه مبارک رمضان که ماه تربیت و آموزش است، خداوند متعال با روزه‌ای که این ویژگی را دارد، این‌چنین اخلاص را برای بندگانش ایجاد و تثبیت می‌کند. امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را اهل اخلاص قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته