جلسه ۲۸، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴، جلسهٔ بیست و هشتم

در این شب‌های نورانی و پر‌برکت ماه مبارک رمضان، کلمات مولای متّقیان و امیرمؤمنان علیه السّلام را دربارهٔ اهل تقوا توضیح می‌دادیم؛ تقوایی که هدف روزه‌داری در این ماه است و امیرالمؤمنین علیه السّلام در این خطبه، متّقین را برای ما ترسیم فرموده‌اند و باید ببینیم در این آخرین شب‌های ماه مبارک رمضان چقدر درجات ما در تقوا بالا رفته است؟! اگر خدای‌ناکرده تقوا نداشته‌ایم، آیا اهل تقوا شده‌ایم و اگر داشته‌ایم ـ که ان‌شاء‌اللّه همه داشته‌ایم ـ آیا این تقوا شدیدتر، محکم‌تر و استوارتر شده است؟!

به‌هرحال، به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند: «لَا یُضَارُّ بِالْجَارِ؛ فرد متّقی به همسایه زیان نمى‏رساند» و گفتیم خداوند متعال در قرآن کریم دربارهٔ همسایه سفارش اکید کرده؛ آنجا که فرموده است: وَ اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبىٰ‏ وَ الْیَتامىٰ‏ وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ؛ «و خدا را بپرستید و چیزى را با او شریک مگردانید و به پدر و مادر احسان کنید و دربارهٔ خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایهٔ نزدیک و همسایهٔ دور و همنشین [نیکى کنید]».

سفارش فراوان به حقّ همسایه در روایات

در روایات نیز سفارش در‌مورد همسایه غوغاست. از رسول اکرم صلّی الله علیه وآله روایت شده است:

مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ علیه السّلام یُوصِینِی بِالْجَارِ حَتَّى ظَنَنْتُ‏ أَنَّهُ‏ سَیُوَرِّثُهُ‏؛

پیوسته جبرئیل مرا دربارهٔ همسایه سفارش می‌کرد، تا جایى که گمان کردم عاقبت براى همسایه ارث قرار خواهد داد!

 یعنی همان‌طور‌که فرزندان و همسر و سایرین از انسان ارث می‌برند، همسایه هم ارث ببرد! امیرالمؤمنین علیه السّلام نیز در وصیّت‌نامهٔ مکتوب خود که بعد از ضربت خوردن، برای امام حسن و امام حسین علیها السّلام نوشتند، پس از سفارش به رعایت حقّ همسایه می‌فرمایند: پیامبر صلّی الله علیه وآله آن‌قدر دربارهٔ همسایه سفارش می‌فرمودند که ما گمان کردیم بناست برای همسایه ارث قرار دهند! ببینید چقدر حق همسایه مهمّ است!

در روایت جالب و قابل توجّه دیگری آمده که امام حسن علیه السّلام در شب جمعه‌ای ناظر عبادت مادرشان حضرت فاطمهٔ زهرا علیها السّلام بودند که پیوسته تا صبح نماز می‌خواندند و دعا می‌کردند و مردان و زنان مؤمن را یک‌به‌یک نام بردند و برای آنان بسیار دعا کردند، ولی برای خود اصلاً دعا نکردند. به مادر عرض کردند: مادرجان! چگونه است که همه را دعا کردید، ولی برای خود دعا نکردید؟! حضرت زهرا علیها السّلام فرمودند:

الْجَارَ ثُمَّ الدَّارَ؛

اوّل همسایه، بعد اهل خانه‏.

البتّه در جای خود بیان کرده‌ایم که هر‌کس برای دیگران دعا کند، از آسمان خطاب می‌آید که صد هزار برابر آن برای خود توست، ولی به‌هر‌حال این روایت نشان از اهمّیّت حقّ همسایه دارد.

شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته از مهربانی، تعاون و همکاری

حال بیاییم ببینیم ما مسلمانان چقدر همسایگان خود را مورد توجّه قرار می‌دهیم و به آن‌ها رسیدگی می‌کنیم؟! مخصوصاً با توجّه به این نکته که معیار همسایگی بنابر روایات متعدّد چهل منزل است؛ آن‌هم نه‌تنها از یک طرف، بلکه از هر چهار طرف؛ یعنی طرف راست، طرف چپ، روبه‌رو و پشت سر، که در‌مجموع ۱۶۰ منزل می‌شود و همهٔ آن‌ها همسایهٔ انسان محسوب می‌شوند.

حال فرض کنید جامعه اسلامی باشد و همهٔ افراد جامعه وظایف خود را نسبت به همسایگان خویش انجام دهند. در این‌صورت، چه اتّفاقی خواهد افتاد؟! هر نفر با ۱۶۰ منزل در اطراف خود ارتباط دارد و به آن‌ها رسیدگی می‌کند، منزل بعدی هم همین‌طور و منزل بعد از او نیز به‌همین‌صورت و همین‌طور این زنجیره تا آخر شهر یا روستا گسترش پیدا می‌کند؛ مخصوصاً با توجّه به وظایف مهمّی که هر فرد نسبت به همسایهٔ خود دارد؛ چنان‌که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه وآله آمده است:

مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ جَائِعٌ؛

کسی که سیر بخوابد و همسایهٔ او گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده است!

اگر واقعاً هر فرد نسبت به ۱۶۰ خانهٔ اطراف خود، چنین رسیدگی و توجّهی داشته باشد، شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته و تو‌در‌تو از مهربانی، ملاطفت، محبّت، تعاون و همکاری ایجاد می‌شود! اگر این حکم الهی اجرا شود و مردم وظیفهٔ خود را نسبت به همسایگانشان انجام دهند، چه غوغایی در جامعهٔ مسلمانان پدید خواهد آمد!

پویش احیای فرهنگ همسایه‌داری با ضوابط اسلامی

در اینجا می‌خواهم به کسانی که در زمینهٔ طرّاحی یا اجرا توانایی‌های خوبی دارند، توصیه کنم که بیایند این الگو و دستور اسلامی را در قالب یک پویش اجتماعی عملی کنند. ابتدا هم لازم نیست خیلی گسترده باشد، بلکه می‌توانند از حدّاقلّ روابط میان همسایگان آغاز کنند؛ یعنی کاری کنند عدّه‌ای داوطلبانه با همسایگان خود رابطه برقرار کنند.

متأسّفانه امروزه افراد نوعاً یا غالباً حتّی از همسایهٔ کناری خود خبر ندارند، چه رسد به همسایه‌ای که در کوچهٔ دیگر است و فقط از‌لحاظ دیواری همسایه است، و چه رسد به همسایگان دورتر که تا چهل خانه از هر طرف زندگی می‌کنند. حتّی گاهی در این آپارتمان‌ها که عدّهٔ زیادی در یک ساختمان زندگی می‌کنند، چنان افراد از یکدیگر بیگانه و بی‌خبرند که گویا کاملاً غریبه‌اند! در‌حالی‌که این رفتارها هرگز مطابق دستورات اسلامی نیست.

بدین‌جهت لازم است یک پویش در‌این‌زمینه شکل بگیرد و عدّه‌ای این کار را شروع کنند. بله، هر کاری ابتدایش سخت است و باید یک طرح عملی برای آن وجود داشته باشد. لازم است افرادی در‌این‌زمینه پیشگام شوند و مسئله تبلیغ شود و مردم را به فواید این قضیّه آگاه کنند. به‌هرحال باید از جایی شروع شود و حدّاقل‌هایی را آغاز کنند، سپس کم‌کم تا اندازهٔ ممکن آن را گسترش دهند؛ می‌توانند از خانهٔ اوّل شروع کنند، سپس خانهٔ دوم، سوم، چهارم و… و تا چهل منزل ادامه دهند. آن‌وقت ببینید چه خبر خواهد شد! اگر بدانیم حتّی در یک خانه از چهل خانهٔ اطراف، یک نفر گرسنه وجود دارد، و ما سیر بخوابیم و به او رسیدگی نکنیم، مسلمان حقیقی نیستیم؛ چنان‌که پیامبر صلّی الله علیه وآله فرمودند: کسی که سیر بخوابد و همسایه‌اش گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده است.

اگر این پویش راه بیفتد، علاوه بر فایدهٔ مادّی یاد‌شده، فواید معنوی زیادی نیز خواهد داشت! اگر از‌لحاظ فرهنگی به همسایگان خود رسیدگی کنیم، در حلّ مسائل و مشکلات فکری، فرهنگی و روحی یکدیگر تلاش کنیم، و در هر مورد که کسی نیاز پیدا می‌کند همدیگر را یاری کنیم، غوغایی به‌پا خواهد شد!

امیدوارم افراد توانایی که دارای خلوص و توان کافی هستند ـ یا حدّاقل توانی دارند ـ در‌این‌زمینه اقدام کنند و یک پویش اجتماعی سراسری همچون پویش‌های خوبی که در زمینهٔ ایتام، درماندگان و مستضعفان به راه افتاده، در‌این‌زمینه هم پویشی در سطح کلّ جامعه به راه بیفتد. امیدوارم خداوند متعال همهٔ ما را متخلّق به اخلاق اسلامی و عامل به دستورات الهی قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته