جلسه ۲۸، رمضان ۱۴۴۵ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی یزدی دام ظلّه

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۵، جلسۀ بیست و هشتم

صفات متقین را از خطبهٔ امام المتّقین علیه السّلام خدمت شما عزیزان در این آخرین شب‌ها و روزهای ماه مبارک رمضان توضیح می‌دادیم و به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند: «إِنْ ضَحِکَ‏ لَمْ یعْلُ صَوْتُهُ؛ اگر بخندد، صدایش بلند نمی‌شود»؛ یعنی با قهقهه نمی‌خندد که در‌این‌زمینه توضیحاتی دادیم.

تحمّل سختی‌ها برای آسایش مردم

اکنون به فقرهٔ دیگر می‌رسیم که فقرۀ بسیار مهمّی است. حضرت می‌فرمایند:

نَفْسُهُ مِنْهُ فِی‏ عَنَاءٍ وَ النَّاسُ مِنْهُ فِی رَاحَهٍ؛

نفس او از او در زحمت است و مردم از وى در راحت.

أَتْعَبَ‏ نَفْسَهُ لِآخِرَتِهِ وَ أَرَاحَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ؛

براى آخرتش، خویشتن را به مشقّت مى‏اندازد و مردم را از‌جانب خود راحت مى‏رساند.

رنج خود و آسایش دیگران

از ویژگی‌های فرد متّقی آن است که خود را به رنج می‌اندازد و مردم از ناحیهٔ او در راحتی هستند. او خود را برای آخرتش به زحمت می‌اندازد و مردم را از‌جانب خودش در راحتی قرار می‌دهد. این نکتهٔ خیلی مهمّی است.

انسان‌های ضعیف، همیشه به دنبال راحتی خود هستند، حتّی اگر موجب رنج دیگران شود. اگر خیلی خوب باشند، نهایتاً به دیگران رنج نمی‌دهند، ولی حاضر نیستند از راحتی خود بگذرند تا دیگران به آسایش برسند؛ مگر به اندازهٔ ضرورت و مثلاً نسبت به زن و فرزند و خانوادهٔ خود که دیگر چاره‌ای ندارند.

امّا امیرالمؤمنین علیه السّلام به‌طور کلّی می‌فرمایند: فرد متّقی مردم را ـ نه فقط زن و فرزند یا اطرافیانش را ـ در راحتی قرار می‌دهد. این خیلی مقام بزرگی است و واقعاً همّت بالایی می‌طلبد:

همّت خورشید‌سواران طلب

رنج خود و راحت یاران طلب

به‌ویژه با معنای وسیع عبارت «مردم را در راحتی قرار می‌دهد» متأسّفانه عدّه‌ای حتّی حاضر نیستند از کوچک‌ترین حقّ خود بگذرند! امّا ببینید متّقین چگونه هستند! و ما در زندگانی، افرادی را دیده‌ایم که چگونه فداکارانه در عرصه‌های مختلف اعمّ از جبهه، خارج جبهه، کمک به مستضعفان و  کمک به مردم عادی، برای رضای خدا و بدون هیچ منّتی از خودشان مایه می‌گذارند. خداوند به همهٔ آن‌ها خیر عنایت فرماید و ما را نیز به این صفت عالی متخلّق کند.

وظیفهٔ انسان نسبت به خانواده، همسر و فرزندان

در مقابل، کسانی هستند که نه‌تنها به مردم خدمتی نمی‌کنند، بلکه حتّی کسانی را که تحت سرپرستی و قیمومت آن‌ها هستند، رها می‌کنند و وظیفهٔ خود را نسبت به آنان انجام نمی‌دهند. چه بسیار مردهایی که همسر و فرزندانشان را رها کرده، دچار وسوسه‌های شیطانی شده و با توهّماتی عجیب و غریب به جایی رفته‌اند که نباید می‌رفتند. در روایت است که:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ‏ مَنْ‏ ضَیَّعَ‏ مَنْ‏ یَعُولُ‏؛

ملعون است، ملعون است کسی که افراد تحت تکفّل خود را ضایع کند.

یعنی از رحمت خدا دور است کسی که افراد تحت سرپرستی خود را رها کند و وظیفه‌اش را نسبت به آن‌ها انجام ندهد. هر‌کسی وظیفه دارد به همسر و فرزندانش رسیدگی کند و از‌این‌جهت فرقی بین زن و مرد نیست. مردی که وظیفهٔ سرپرستی‌اش را نسبت به خانواده و فرزندانش انجام نمی‌دهد یا زنی که وظیفه‌اش را نسبت به همسر و فرزندانش انجام نمی‌دهد، هر دو مقصّرند و طبق روایت ملعوناند. خدا ‌نکند به چنین بیماری‌هایی مبتلا شویم.

باری بر دوش دیگران!

بعضی افراد هم وقتی می‌بینند کسان دیگری هستند که متکفّل خانوادهٔ او می‌شوند، زحمت خود و خانوادهٔ خود را به گردن دیگران می‌اندازند! می‌بیند اگر او وظیفه‌اش را انجام ندهد، مثلاً پدرزن، پدر، برادر یا همسایه‌ای دارد که به خانوادهٔ او رسیدگی می‌کند، لذا زحمت خود را به گردن آن‌ها می‌اندازد، در‌حالی‌که انداختن زحمت خود بر دوش دیگران هم کار غلطی است. بله، در‌این‌صورت خانواده‌اش ضایع نمی‌شوند و کمبودی ندارند، امّا او بار خود را بر دوش دیگران انداخته و در روایت است که چنین شخصی ملعون است:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ‏ عَلَى النَّاسِ؛

ملعون است، ملعون است کسی که زحمت خود را به گردن دیگران بیندازد.

وقتی کسی وظیفه‌اش را نسبت به خانواده‌اش انجام نمی‌دهد، به‌ناچار این وظیفه به دوش دیگران می‌افتد؛ زیرا مثلاً پدرزن او نمی‌تواند ببیند فرزندش در سختی و گرسنگی و بیچارگی دست و پا می‌زند. یا پدر یا برادرش نمی‌توانند این وضعیّت را ببینند و هیچ کمکی نکنند. امّا اینکه دیگران انجام می‌دهند، نباید موجب شود انسان از زیر بار مسئولیّت شانه خالی کند. این هم نکتهٔ مهمّی است.

وظایف اجتماعی و مسئولیّت همگانی

آنچه بیان شد، در‌مورد وظایف خانوادگی بود. در‌مورد وظایف اجتماعی نیز چنین است و همهٔ ما در برابر اجتماع، وظایف و مسئولیّت‌هایی داریم:

کُلُّکُمْ‏ رَاعٍ‏ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ؛

همهٔ شما سرپرست هستید و همهٔ شما دربارهٔ زیردستانتان بازخواست مى‌شوید.

یعنی همهٔ شما به‌نوعی مسئول هستید و باید در برابر مسئولیّت خود پاسخگو باشید و وظیفه‌تان را به‌درستی انجام دهید. هیچ‌کس نباید از زیر بار مسئولیّت فرار کند که چه‌بسا مشمول این روایات و بعضی روایات دیگر باشد.

خداوند به همهٔ ما توفیق انجام وظیفه و فرار نکردن از مسئولیّت‌ها عنایت فرماید؛ چه کسانی که در مسند حکمرانی در بخش‌های مختلف هستند و چه آحاد مردم. گاهی بعضی در بیانات خود فقط حکمرانان و دولتمردان را مورد توجّه قرار می‌دهند، درحالی‌که همهٔ ما مسئول هستیم. بله، وظیفهٔ آن‌ها بدون هیچ شبهه‌ای سنگین‌تر است، امّا ما هم وظیفه داریم و باید وظایف خود را به‌درستی انجام دهیم. خداوند به همهٔ ما توفیق انجام وظیفه آن‌چنان‌که مرضیّ اوست، عنایت فرماید.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته