قانون طلایی در روابط اجتماعی

مصیبت ما انسان‌ها این است که همه چیز را از دیگران می‌خواهیم، امّا وقتی نوبت به خودمان می‌رسد، همهٔ آن‌ها را فراموش می‌کنیم! چه در جانب اثباتی و چه در جانب نفیی. جانب اثباتی یعنی هرچه برای دیگران دوست می‌داری ...

بیانات

آیت الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳

جلسهٔ نوزدهم (۱۴۰۳/۰۲/۰۳)

کلمات مبارک سیّد حکما و امام اتقیا علیه السّلام را در نامهٔ شریفشان به فرزند دلبندشان شرح و توضیح می‌دادیم و بدین‌جا رسیدیم که حضرت برای اهل دنیا و آخرت مَثَلی زدند که مضمونش این بود: مَثَل کسی که عمل صالح انجام می‌دهد، مَثَل کسی است که از یک منزلگاه سخت و کم‌آب و‌آذوقه در‌صدد نقل مکان به یک جای وسیع و پر از نعمت و رحمت است و معلوم است که هرچه سختی و فشار بر او وارد شود، چون امید گشایش نزدیک دارد، تحمّل سختی‌ها و مشکلات برای او آسان است. برعکس، مَثَل کسی که اهل عمل صالح نباشد یا اصلاً اعتقادی نداشته باشد، مَثَل کسی است که در یک جای وسیع و خوش‌آب‌و‌هوا به سر می‌برد و قرار است به یک جای سخت و پر از مشقّت منتقل شود و معلوم است که برای او سخت است. حضرت این مَثَل را فرمودند تا ما و فرزندشان از آن پند بگیریم.

قانون طلایی در روابط اجتماعی

سپس حضرت عباراتی می‌فرمایند که به تعبیر امروزی‌ها طلایی‌ترین عبارات است. نظیر آن به پیامبران گذشته هم نسبت داده شده، در بعضی روایات منقول از رسول اکرم (ص) نیز آمده و مضمونش از ائمّهٔ بعد علیهم السّلام هم فراوان نقل شده است، ولی به یاد ندارم در جایی به خوبی و زیبایی که اینجا ترسیم شده، به ما رسیده باشد. این چیزی است که معمولاً از آن به قاعدۀ طلایی یا قاعدۀ زرّین (Golden Rule) تعبیر می‌کنند.

معیار قرار دادن خود در روابط با دیگران

حضرت ابتدا به‌عنوان یک قاعدۀ کلّی می‌فرمایند:

یَا بُنَیَّ اجْعَلْ‏ نَفْسَکَ‏ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ؛

ای پسرکم! خودت را معیار بین خود و دیگران قرار بده.

هرچه برای خود می‌پسندی، برای دیگران هم بپسند

سپس خود حضرت این قاعدهٔ کلّی را توضیح می‌دهند:

فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ؛

پس برای غیر خودت دوست بدار آنچه برای خود دوست می‌داری.

یعنی در معاشرت‌ها و روابط خود با دیگران ـ اعمّ از رفیق، استاد، شاگرد، همکار، رقیب و… ـ فرض کن که این معاشرت را آن فرد با تو دارد: ببین چگونه دوست می‌داری که او با تو رفتار کند، تو نیز همان روش را برای او دوست بدار و همان‌گونه با او رفتار کن.

اگر کسی در این عبارت خوب تأمّل کند، متوجّه خواهد  شد که چه کار سختی است و با همین یک دستور، چقدر رفتارها تغییر می‌کند و چقدر زندگی‌ها شیرین و محبّت‌آمیز خواهد شد. حضرت می‌فرمایند: با هر‌کس ارتباطی داری، ببین می‌خواهی او چگونه با تو رفتار کند و چه فداکاری‌ها و گذشت‌ها برای تو انجام دهد، همان رفتار، فداکاری‌ها و گذشت‌ها را تو برای او انجام بده.

حضرت شرط هم نفرمودند که اگر او انجام داد، تو هم انجام بده، بلکه مطلق فرمودند؛ یعنی چه او انجام داد و چه انجام نداد، تو با او چنین رفتار کن. البتّه نتیجهٔ طبیعی چنین رفتاری معمولاً آن است که اگر فرد صالحی باشد، او نیز چنین خواهد کرد، امّا اگر‌ او این‌گونه نبود، تو این‌چنین باش و رفتاری را که برای خود دوست می‌داری، برای او هم دوست بدار؛ دوست داشتنی که مستتبع عمل باشد، نه اینکه فقط دوست داشته باشی.

این قانون همهٔ افراد را شامل می‌شود: از کسی که در رأس حکومت است تا کارگری که در کوچه و خیابان نظافت محلّه را انجام می‌دهد. ای حاکمان! ببینید اگر شما محکوم بودید، دوست داشتید چگونه با شما رفتار شود یا الآن دوست دارید مردم چگونه با شما رفتار کنند، شما نیز با مردم همان‌گونه رفتار کنید. عکس آن نیز چنین است: تو که الآن محکوم هستی، همان‌طور‌که دوست داری حاکم با تو رفتار کند، تو نیز با او همان‌گونه رفتار کن.

هرچه برای خود نمی‌پسندی، برای دیگران هم مپسند

سپس حضرت چنین ادامه می‌دهند:

وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا؛

و ناخوشایند بدار آنچه برای خود ناخوشایند می‌داری.

آنچه دوست نداری دیگری در حقّ تو انجام دهد، تو هم در حقّ او انجام نده. همان‌طور‌که دوست نداری کسی در حقّ تو خیانت کند، بی‌احترامی نماید، مال تو را از بین ببرد یا… و همهٔ این کارها را در حقّ خودت زشت می‌داری، تو نیز این کارها را در حقّ دیگران زشت بدار و انجام نده، نه اینکه فقط برای دیگران زشت بداری!

متأسّفانه مصیبت ما انسان‌ها این است که همه چیز را از دیگران می‌خواهیم، امّا وقتی نوبت به خودمان می‌رسد، همهٔ آن‌ها را فراموش می‌کنیم! چه در جانب اثباتی و چه در جانب نفیی. جانب اثباتی یعنی هرچه برای دیگران دوست می‌داری که در‌رابطه‌با تو انجام دهند، تو هم دوست بدار که برای دیگران انجام دهی، و جانب نفیی یعنی آنچه دوست نداری دیگران در حقّ تو انجام دهند، تو هم در حقّ آن‌ها انجام نده. گاهی جانب اثباتی آن را قاعدۀ طلایی یا زرّین و جانب نفیی آن را قاعدۀ نقره‌ای یا سیمین می‌نامند.

به‌هر‌حال، این عبارت یکی از پر‌‌ارزش‌ترین و جالب‌ترین عباراتی است که از امیرمؤمنان علیه السّلام نقل شده و مهمّ این است که حضرت خودشان آن قاعدهٔ کلّی را که در ابتدا فرمودند، توضیح داده‌اند که یک بخش از آن را بیان کردیم و ان‌شاء‌اللّه در جلسهٔ آینده ادامهٔ آن را بیان خواهیم کرد.

خداوند متعال همهٔ ما را متخلّق به اخلاق حسنه قرار دهد؛ بلطفه العمیم و فضله الجسیم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته