جلسه ۲، رمضان ۱۴۴۵ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۵ (۱۴۰۲ شمسی)، جلسهٔ دوم

ماه ریزش رحمت‌های بی‌پایان و فراگیر الهی

در جلسهٔ گذشته بیان کردیم که ماه مبارک رمضان، ماه ریزش رحمت‌های بی‌پایان الهی است و انسان‌ها هر‌کدام به اندازهٔ ظرفیّت خود می‌توانند از این رحمت‌های بی‌کران استفاده کنند و هر‌کس ظرفیّت بالاتر و استعداد بیشتر داشته باشد، رحمت‌های بیشتری را جذب خواهد کرد، امّا اگر خدای‌ناکرده کسی ظرفیّت خود را کاملاً از دست داده باشد، شقیّ و محروم خواهد بود و خیلی سخت است که کسی با محرومیّت از آمرزش ماه رمضان بتواند دوباره توفیق توبه و جذب رحمت‌های الهی را پیدا کند. البتّه تعبیر جذب درمورد ماه مبارک رمضان چندان درست نیست؛ زیرا بنابر آنچه در روایات متعدّد آمده، در ماه رمضان رحمت‌ها و نعمت‌ها فراگیر است و فقط کافی است که ما مانع ایجاد نکنیم تا رحمت الهی شامل حال ما شود.

عید اولیای الهی، هنگام سرور و خوشحالی، و ریزش جوایز و هدایای الهی

بدین‌جهت وقتی عبارات روایات و مخصوصاً صحیفهٔ سجّادیه را در‌مورد ماه مبارک رمضان ملاحظه می‌کنیم، واقعاً به ‌وجد می‌آییم. حضرت خطاب به ماه رمضان چنین می‌فرمایند:

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا شَهْرَ اللَّهِ‏ الْأَکْبَرَ، وَ یَا عِیدَ أَوْلِیَائِهِ؛

خداحافظ ای ماه برتر خداوند و ای عید اولیای الهی!

عید، هنگام سرور و خوشحالی و هنگامی است که جوایز و هدایا به انسان می‌رسد. ماه مبارک رمضان، سراسر عید است؛ زیرا در این ماه رحمت‌ها، جایزه‌ها و هدایای الهی به‌طرف انسان‌ها سرازیر می‌شود و همهٔ اسباب خوشحالی فراهم است و تمام مزاحم‌ها طبق روایات کنار زده می‌شود:

إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَهٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَلَیْکُمْ وَ أَبْوَابَ‏ النِّیرَانِ‏ مُغَلَّقَهٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ وَ الشَّیَاطِینَ مَغْلُولَهٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُسَلِّطَهَا عَلَیْکُمْ؛

درهاى بهشت در این ماه باز است، از خداوند بخواهید که آن‌ها را بر شما نبندد، و درهاى جهنّم بر شما بسته است، از خداوند بخواهید که آن‌ها را بر شما باز نکند، و شیاطین در بند هستند، از خداوند بخواهید که آنان را بر شما مسلّط نکند.

در ماه رمضان، درهای بهشت گشوده و درهای جهنّم بسته است و شیاطین در بند هستند. فقط باید از خدا بخواهیم این درهای باز بهشت را بر روی ما نبندد و این درهای بستهٔ آتش را بر روی ما باز نکند و شیاطین را بر ما مسلّط نگرداند.

این مسئله را هم نسبت به خودمان باید رعایت کنیم و هم نسبت به دیگران. در روایتی معتبر نقل شده که امام ‌صادق علیه السّلام به فرزندانشان چنین سفارش می‌فرمودند:

إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَکُمْ فَإِنَّ فِیهِ‏ تُقَسَّمُ‏ الْأَرْزَاقُ‏ وَ تُکْتَبُ الْآجَالُ وَ فِیهِ یُکْتَبُ وَفْدُ اللَّهِ الَّذِینَ یَفِدُونَ إِلَیْهِ وَ فِیهِ لَیْلَهٌ الْعَمَلُ فِیهَا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ؛

چون ماه رمضان فرا رسد، خود را تا آخرین حدّ توان به کوشش وادارید؛ زیرا در این ماه ارزاق تقسیم مى‏شود و مدّت‌هاى عمر مقرّر مى‏گردد، و در این ماه نام حج‌گزاران که به میهمانى خدا مشرّف مى‏شوند نوشته مى‏شود، و در این ماه شبى است که انجام عملی در آن از عمل در هزار ماه بهتر است.

یعنی در این ماه تلاش مضاعف کنید و به خودتان زحمت بدهید و بدانید روزی‌ها در این ماه تقسیم می‌شود و اجل‌ها و مرگ‌ها در این ماه نوشته می‌شود  و کسانی که به حج می‌روند در این ماه تعیین می‌شوند و در این ماه شبی قرار دارد که عمل در آن بهتر از عمل در هزار ماه است! این مطالب چیزی نیست که در یک یا دو روایت آمده باشد، بلکه در روایات متعدّد آمده است.

تشبیهی زیبا در‌مورد ماه رمضان

برای اینکه این معنا را درست بفهمیم، مناسب است روایتی را که در تفسیر منسوب به امام عسکری علیه السّلام آمده و مرحوم علّامه مجلسی نیز در بحار نقل کرده است، خدمت شما عزیزان نقل کنم و توضیح دهم. در این روایت، حضرت برای اینکه ما درک کنیم ماه رمضان چه اهمّیّتی دارد و چه نقشی در سرنوشت انسان‌ها ایفا می‌کند، از یک تمثیل و تشبیه زیبا استفاده فرموده‌اند. بعضی مسائل برای اینکه روشن شوند، نیاز به تمثیل و تشبیه دارند. در قرآن کریم و روایات، بسیاری از امور معنوی به امور ظاهری تشبیه شده‌اند. در آیات متعدّد صریحاً آمده که خود خداوند متعال مَثَل می‌زند و نمونه ذکر می‌کند. در این روایت چنین آمده است:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُنْزِلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مِنَ الرَّحْمَهِ أَلْفَ‏ ضِعْفِ‏ مَا یُنْزِلُ فِی سَائِرِ الشُّهُورِ؛

خدای عزّوجلّ در ماه رمضان هزار برابر آنچه در سایر ماه‌ها نازل می‌کند، رحمت نازل می‌فرماید.

یعنی رحمت الهی در ماه مبارک رمضان هزار برابر سایر ماه‌هاست، هرچند آن ماه‌ها، شعبان یا رجب و یا سایر ماه‌های پر از رحمت و برکت باشد. البتّه این «هزار برابر» که در اینجا آمده، خصوصیّت ندارد، بلکه یعنی بسیار بسیار بیشتر است و چه‌بسا هزاران برابر یا میلیون‌ها برابر باشد. قسمت جالب روایت، عبارات بعدی آن است:

وَ یَحْشُرُ شَهْرَ رَمَضَانَ فِی أَحْسَنِ صُورَهٍ، فَیُقِیمُهُ عَلَى تَلْعَهٍ لَا یَخْفَى وَ هُوَ عَلَیْهَا عَلَى أَحَدٍ مِمَّنْ ضَمَّهُ ذَلِکَ الْمَحْشَرُ؛

و خدا ماه رمضان را در بهترین صورت محشور می‌کند، پس آن را در جای بلندی قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای‌که در آن جای بلند بر هیچ‌کس از افرادی که در محشر حاضرند، پنهان نیست.

این تشبیه معقول به محسوس است. بعضی گاهی روایات را می‌خوانند و به همان معنای تحت‌اللفظی آن‌ها اکتفا می‌کنند، امّا به نکات ادبی آن‌ها توجّه نمی‌کنند. نمونهٔ آن همین روایت است که اگر کسی آن را تحت‌اللفظی معنا کند و به لطافت‌های ادبی آن توجّه نکند، آن ارزش را ندارد؛ زیرا می‌فرماید: ماه رمضان در محشر در بهترین صورت و چهره محشور می‌شود. روشن است که این تشبیه معقول به محسوس است، وگرنه ماه رمضان به آن معنا چهره‌ای ندارد و چنین نیست که صورتی داشته باشد، بلکه قطعه‌ای از زمان است که خیلی برکت دارد. پس معلوم می‌شود معنایی فراتر از ظاهر آن مراد است و تشبیه معقول به محسوس است.

سپس می‌فرماید: خداوند متعال ماه رمضان را در جای بلندی قرار می‌دهد، به‌گونه‌ای که همهٔ اهل محشر آن را می‌بینند. در اینجا نیز معلوم است که مراد این نیست که واقعاً تپّه، کوه یا قلّه‌ای در آنجا وجود دارد و ماه رمضان در بالای آن گذاشته می‌شود، بلکه کنایه از این است که ماه رمضان آن‌قدر عظمت دارد و آن‌چنان در سعادت انسان‌ها در همهٔ پهنه‌ها و صحنه‌ها تأثیر دارد که همه و همه مثبت یا منفی از آن بهره می‌گیرند و این از تتمّهٔ روایت به‌خوبی استفاده می‌شود:

ثُمَّ یَأْمُرُ، وَ یُخْلَعُ عَلَیْهِ مِنْ کِسْوَهِ الْجَنَّهِ وَ خِلَعِهَا وَ أَنْوَاعِ سُنْدُسِهَا وَ ثِیَابِهَا، حَتَّى یَصِیرَ فِی الْعِظَمِ بِحَیْثُ لَا یَنْفَدُهُ بَصَرٌ، وَ لَا یَعِی عِلْمَ مِقْدَارِهِ أُذُنٌ وَ لَا یَفْهَمُ‏ کُنْهَهُ قَلْبٌ؛

سپس خدا فرمان می‌دهد و بر ماه رمضان از پوشش بهشت و هدایای آن و انواع پارچه‌های ابریشمی و لباس‌های بهشتی پوشانده می‌شود تا در بزرگی و عظمت به جایی رسد که هیچ چشمی نهایت آن را نبیند، هیچ گوشی گنجایش درک مقدار آن را ندارد و هیچ قلبی کُنه آن را نفهمد.

وقتی ماه رمضان در آن موقعیّت ممتاز قرار می‌گیرد ـ موقعیّتی که بر همهٔ خلایق احاطه دارد ـ خداوند متعال برکت‌های اخروی و انواع پوشش‌ها و هدایای بهشتی را برای ماه رمضان قرار می‌دهد و به‌حدّی عظمت پیدا می‌کند که هیچ چشمی نمی‌تواند نهایت آن را ببیند و هیچ گوشی گنجایش درک مقدار عظمت آن را ندارد و هیچ قلبی نمی‌تواند کُنه آن را بفهمد. این عبارات نیز کنایه از عظمت و بزرگی ماه رمضان و جایگاه فوق‌العادهٔ آن است. سپس خداوند متعال به یک منادی از وسط عرش امر می‌کند که ندا دهد:

یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَ مَا تَعْرِفُونَ هَذَا؛

ای گروه مردمان! آیا این موجود [بزرگ و با‌عظمت] را می‌شناسید؟

مردم می‌گویند: نه، نمی‌شناسیم. منادی چنین می‌گوید:

 هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَا أَکْثَرَ مَنْ سَعِدَ بِهِ وَ مَا أَکْثَرَ مَنْ شَقِیَ بِهِ؛

این ماه رمضان است! چه بسیار افرادی که به‌واسطهٔ آن سعادتمند شدند و چه بسیار افرادی که به‌واسطهٔ آن بدبخت شدند.

تتمّهٔ این روایت نیز نکات مهمّ و جالبی دارد که نشان از عظمت ماه مبارک رمضان است. امیدواریم خداوند متعال ما را از کسانی قرار دهد که از نعمت‌ها و رحمت‌های ماه مبارک رمضان به‌وفور و بی‌حدّ‌و‌حصر بهره‌مند شویم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته