جلسۀ ۲۲، رمضان ۱۴۴۱ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

خلاصه بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۱، جلسه بیست و دوم

کلمات امیرالمؤمنین علیه السّلام را در وصف پارسایان توضیح می‌دادیم و به این فقرهٔ پرمعنا و پرمغز رسیدیم که: یَعْمَلُ الْأَعْمَالَ الصَّالِحَهَ وَ هُوَ عَلَى وَجَل‏؛ فرد پرهیزکار اعمال نیک انجام می‌دهد و درعین‌حال هراسان است. گفتیم هراس انسان متّقی عوامل گوناگونی می‌تواند داشته باشد؛ ازجمله اینکه: ۱. مبادا ریا در عمل او رسوخ کرده باشد. ۲. مبادا ایمان و اخلاص او عاریه‌ای باشد و ادامه پیدا نکند. ۳. مبادا به خاطر اعمال صالح و کردار نیکش گرفتار عجب و خودپسندی شود.

مژده به گنهکاران و انذار نیکوکاران!

اگر خدای ناکرده کسی گرفتار عجب شود، خوف و رجاء مناسب را از دست می‌دهد و درنتیجه سقوط می‌کند یا حداقل درجا می‌زند و به کمال شایستهٔ انسانی خود نخواهد رسید. در حدیثی قدسی نکتهٔ بسیار مهم و تکان‌دهنده‌ای در این زمینه آمده است. خداوند متعال خطاب به داوود نبی علی نبیّنا و آله و علیه السلام این‌چنین می‌فرماید:

یَا داوود بَشِّرِ الْمُذْنِبِینَ‏ وَ أَنْذِرِ الصِّدِّیقِین؛

ای داوود! گنهکاران را مژده بده و صدّیقین را بترسان!

حضرت داوود علیه السّلام پدر حضرت سلیمان علیه السّلام و از پیامبران مهمّ الهی بود که خداوند متعال عنایت ویژه‌ای به ایشان داشته و «حکم داوودی» مشهور است: (یا داوود إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ‏ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَق)؛ ای داوود! ما تو را خلیفه در زمین قرار دادیم، پس میان مردم به حق حکم کن. خداوند متعال خطاب به حضرت داوود علیه السّلام می‌فرماید: گنهکاران را بشارت ده و نیکان را انذار کن. طبیعی است که هرکسی از این عبارت تعجّب می‌کند و برای جناب داوود علیه السّلام هم این سؤال مطرح شد و عرضه داشت: کَیْفَ أُبَشِّرُ الْمُذْنِبِینَ وَ أُنْذِرُ الصِّدِّیقِینَ؟!؛ چگونه گنهکاران و خطاکاران را مژده دهم و از آن طرف، نیکان و خوبان را بترسانم و انذار کنم؟! خطاب آمد:

یَا داوود بَشِّرِ الْمُذْنِبِینَ أَنِّی أَقْبَلُ التَّوْبَهَ وَ أَعْفُو عَنِ الذَّنْبِ؛

ای داوود! گنهکاران را مژده بده که من توبه را می‌پذیرم و از گناه درمی‌گذرم (تا ناامید نباشند و در هر مرحله‌ای و با هر وضعی هستند، توبه کنند که خداوند متعال از آنان می‌پذیرد.)

وَ أَنْذِرِ الصِّدِّیقِینَ أَلَّا یُعْجَبُوا بِأَعْمَالِهِمْ، فَإِنَّهُ لَیْسَ عَبْدٌ أَنْصِبُهُ لِلْحِسَابِ إِلَّا هَلَکَ؛

امّا صدّیقین را بترسان که خودپسندی در آنان راه پیدا نکند و اعجاب به نفس پیدا نکنند؛ زیرا هیچ بنده‌ای نیست که خدا از او حساب کشد، مگر آنکه هلاک گردد.

خیلی تعبیر عجیبی است! گاهی بعضی از مردم که معرفتشان کم است، سخنانی می‌گویند که ناشی از جهل آنان است؛ مثلاً می‌گویند: ما چه کوتاهی کرده‌ایم که خدا ما را مؤاخذه کند؟! نمازمان را خوانده‌ایم، روزه‌مان را گرفته‌ایم، حجّمان را رفته‌ایم، وجوهاتمان را پرداخت کرده و به فقرا هم کمک کرده‌ایم و خلاصه همهٔ وظایف خود را انجام داده‌ایم، پس چرا باید مورد مؤاخذه قرار گیریم؟! خداوند متعال می‌فرماید: هیچ بنده‌ای نیست مگر اینکه اگر بخواهم او را پای میز محاسبه بکشم و اعمالش را حساب کنم، هلاک می‌شود. بدین جهت است که حتّی متّقین و نیکان با اینکه اعمال صالح انجام می‌دهند، هراسانند.

امیدواری درعین ترس

درعین‌حال انسان نباید هیچ‌گاه از رحمت خداوند متعال ناامید باشد؛ چون خداوند ارحم الراحمین است. در روایتی زیبا از امام صادق علیه السّلام مطلب مهمّی نقل شده است که توجّه به آن در این ماه مبارک رمضان و مخصوصاً با شرایط امروز، می‌تواند بسیار راهگشا و امیدوارکننده باشد. روای از امام صادق علیه السّلام می‌پرسد: مَا کَانَ‏ فِی‏ وَصِیَّهِ لُقْمَانَ؟‏؛ در سفارشات جناب لقمان چه مطالبی وجود داشت؟ حضرت می‌فرمایند:

کَانَ فِیهَا الْأَعَاجِیبُ، وَ کَانَ‏ أَعْجَبَ مَا کَانَ‏ فِیهَا أَنْ قَالَ لِابْنِهِ: «خَفِ اللَّهَ- عَزَّ وَ جَلَّ- خِیفَهً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَیْنِ لَعَذَّبَکَ، وَ ارْجُ اللَّهَ رَجَاءً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَیْنِ لَرَحِمَکَ»‏؛

در سفارشات جناب لقمان، عجیب‌ترین مطالب بود و شگفت‌آورترین مطلبی که در آن بود، این بود که به فرزندش چنین گفت: «آن‌چنان از خداوند بترس که اگر حتّی نیکی‌های همهٔ جنّ و انس را به درگاه خدا آوردی، باز تو را عذاب خواهد کرد. و درعین‌حال آن‌چنان به خداوند امید داشته باش که اگر گناهان جنّ و انس را در پیشگاه خدا آوردی، باز رحمتش را شامل حال تو می‌کند.»

بنابراین طبق سفارش جناب لقمان ـ که خداوند متعال می‌فرماید حکمت را به او آموختیم ـ امید و ترس نسبت به پروردگار همواره باید در دل انسان وجود داشته باشد و هیچ‌یک از آن‌دو نباید از درون انسان محو گردد، به‌گونه‌ای که اگر همهٔ نیکی‌های جنّ و انس را انجام داده باشد، باز باید بترسد که خدا عذابش کند و از آن طرف، اگر تمامی گناهان جنّ و انس را مرتکب شده باشد، باز باید به رحمت و بخشش خداوند امید داشته باشد.

خدایا! در این شب‌های مبارک رمضان، تمام امید ما به رحمت توست و تمام ترس ما از نقصان و گناه و تقصیر و قصورهای خودمان است و به همهٔ ضعف‌ها و کمبودهای خود و ذلّت و بیچارگی خویش معترفیم و به عظمت، رحمت، عنایت، رأفت و لطف تو امیدواریم. خداوندا! به لطف خودت و به حقّ محمّد و آل محمّد علیهم السّلام ما را از مرحومین این ماه و نه از محرومین آن قرار ده.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته