روابط دوستانه، روابط خانوادگی یا روابط شغلی در شهادتها، تصمیمها و تصرّفهای ما در اموال عمومی تأثیر میگذارد که اگر خارج از میزان باشد، خلاف عدالت است و باید پاسخگو باشیم. مهمّ آن است که ما در همهٔ مراتب و نسبت به همهٔ افراد از جادۀ عدالت خارج نشویم.
نعمتها مانند همسایههای خوب هستند؛ چنانکه در روایت اینچنین تشبیه شده است: همسایهٔ خوبی برای نعمتها باشید که اگر خدایناکرده نعمتها از دست برود، معلوم نیست چگونه و چه زمانی دوباره بازگردد.
همینکه عدالت علی علیه السّلام مستقر شد، مردم دوباره گرفتار فراموشی شدند؛ مخصوصاً بعضی خواصّ ویژهخوار که عدالت علی علیه السّلام را برنمیتافتند و تودههای مردم هم آن حسّاسیّت لازم را از دست داده بودند.
غفلت از شکر، گاهی در سطح فرد و خرد درنظر گرفته میشود و گاهی در سطح کلان و جامعه که حاصلجمع افراد است. این مسئله در قرآن کریم و تاریخ اسلام سابقه دارد و توجّه به این نکته بهخصوص برای جوامع، مهمّ است؛ چون میتواند درس عبرتی برای انسانها و جوامع باشد.
امروزه راههای مختلفی در برابر ما وجود دارد که آثار و پیامدهای متفاوتی دارند. گاهی راههایی وجود دارد که همه ازلحاظ نتیجه و ثمرات مفیدند. در چنین حالتی طبیعی است که باید راهی را برگزید که آسانتر، مفیدتر و هزینهٔ آن کمتر باشد.
یک قاعدۀ کلّی است که انسان تا وقتی بر ناخوشایندیها صبر نکند و بردبار نباشد، به اهدافش نمیرسد؛ البتّه ما باید اهل تلاش و کار باشیم و اگر توانستیم کاری را با خشنودی و یقین انجام دهیم، چه بهتر، ولی اگر نتوانستیم باید صبر کنیم.
وقتی انسان همسری دارد که حدّاقل از بعضی جهات، مطلوب او یا مطابق میل او نیست؛ نباید فوری واکنش نامناسب از خود نشان دهد، بلکه باید صبر کند و با همسر خود بهنیکی رفتار نماید.
گاهی صبر مربوط به چیزی است که برای انسان ناگوار است، امّا به آن دچار میشود؛ مانند اینکه خدایناکرده دچار بیماری، خرابی مسکن و اختلاف با دیگران شود و چارهای جز صبر نداشته باشد. این قسم صبر خیلی مهم است و دو نوع است: گاهی منشأش تکوینی و طبیعی است و گاهی تشریعی.
اگر فرد به مرتبهای برسد که از غیر خدا واهمهای نداشته باشد، دیگر در حوادث و مشکلات، دچار اضطراب و تشویش نمیشود و منشأ اینکه فرد متّقی در زلزلهها و تکانههای سخت و سهمگین استوار و ثابت است، همین است که از هیچ چیز غیر خدا خوف ندارد.
وقار بهمعنای وزانت، سنگینی و نداشتن سبکی، خفّت و سرسری گرفتن کارهاست و از مفاهیمی است که در آثار اسلامی بر آن عنایت ویژه شده و توصیه شده است که فرد مؤمن همیشه و بهویژه در بعضی عبادات باوقار باشد.
متّقی و پارسا کسی است که حلم را با علم ممزوج میکند. گاهی کسانی ادّعا میکنند که ما باید همیشه و همهجا با همهٔ افراد با حلم برخورد کنیم؛ اعمّ از خودی و بیگانه؛ روشن است که این سخن بههیچوجه درست نیست و این حلمی است که از علم جدا شده است.
از خصوصیّات انسان متّقی آن است که: «امر خوب و کار نیکش حاضر است»؛ یعنی فرد متّقی خود را بهگونهای تربیت کرده که صفات خوب در او بهطور بالفعل بروز و ظهور دارد و برای انجام کارهای نیک آمادگی دارد.