جلسۀ ۱۶، رمضان ۱۴۴۳ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳، جلسه شانزدهم

ادامهٔ شرح خطبهٔ متّقین

طبق روال سال‌های گذشته بنا بود شرح خطبهٔ متّقین امیرالمؤمنین علیه السّلام را ادامه دهیم، ولی مناسبت‌هایی پیش آمد و قبل از ادامهٔ شرح خطبه مطالبی را بیان کردیم که به‌خاطر اهمّیّت بیشتر در این مقطع زمانی، در اولویت قرار گرفت. امیدواریم خداوند متعال توفیق عنایت فرماید بقیّهٔ خطبهٔ مولا را تا اندازه‌ای که ممکن است، شرح و توضیح دهیم که در ادامهٔ خطبه، مطالب زیبا، شیرین و دلنشینی آمده است.

در سال گذشته بدین‌جا رسیدیم که حضرت در وصف انسان متّقی و پارسا فرمودند: «تَرَاهُ‏ قَرِیباً أَمَلُهُ قَلِیلًا زَلَلُهُ خَاشِعاً قَلْبُهُ قَانِعَهً نَفْسُهُ مَنْزُوراً أَکْلُهُ سَهْلًا أَمْرُهُ حَرِیزاً دِینُهُ؛ او را می‌بینى که آرزویش کوتاه است و لغزش‌هایش کم. قلبش خاشع است و نفسش قانع. خوراکش اندک، کارش آسان و دینش محفوظ است.» تا اینجا را توضیح داده بودیم و اکنون به شرح و توضیح ادامهٔ خطبه می‌پردازیم:

شهوت‌های مهارشده

امیرالمؤمنین علیه السّلام در ادامهٔ عبارات یادشده و در بیان یکی دیگر از صفات انسان پرهیزکار می‌فرمایند:

مَیِّتَهً شَهْوَتُهُ؛

شهوت او مرده است.

فهم این عبارت در این ماه مبارک رمضان شاید قدری آسان‌تر باشد؛ چراکه در این ماه شهوات انسان فروکش می‌کند؛ چنان‌که در روایتی از امام رضا علیه السّلام دربارهٔ فلسفهٔ روزه آمده است:

مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الِانْکِسَارِ لَهُ عَنِ الشَّهَوَاتِ‏؛

یکی از اثرات روزه، شکسته شدن شهوات انسان است.

در غیر ماه مبارک رمضان، افرادی که به اندازهٔ اشتها یا حدود آن غذا می‌خورند، به‌طور معمول سرشار از انرژی هستند و اگر این انرژی‌ها مهار نشود، ممکن است گاهی طغیان کند و نتایج نامناسبی به بار آورد. بنابراین یکی از حکمت‌های روزه آن است که به‌واسطهٔ گرسنگی، آن شهوات سرکش مهار می‌شود و از حالت طغیان خارج می‌گردد.

کنترل و مهار شهوات نفسانی

امیرالمؤمنین علیه السّلام می‌فرمایند: انسان متّقی شهوتش مرده است. امّا باید دید مقصود از مرده بودن شهوت چیست؟

شهوات و تمایلات، موتور پیشران زندگی

مسلّماً مقصود حضرت این نیست که انسان اصلاً شهوت نداشته باشد؛ زیرا شهوت موتور زندگی است. اگر انسان‌ها نسبت به مال، همسر، سلامتی و سایر امکانات زندگی علاقه نداشته باشند، اصلاً زندگی ادامه پیدا نمی‌کند. درواقع، زندگی با همین علاقه‌هاست که سامان پیدا می‌کند. بنابراین شهوات به‌صورت صحیح و به اندازهٔ معقول آن حتماً باید در انسان وجود داشته باشد و نقصان از آن برای انسان کمبود به شمار می‌رود. پس مرده بودن شهوت به معنای نداشتن شهوت نیست.

مهار شهوات و کنترل تمایلات

مقصود از مرده بودن شهوات، آن است که شهوات انسان طغیان نکند و انسان در برابر شهواتش بی‌اختیار نباشد و به تعبیری عبد و بردۀ شهوتش نباشد. اگر کسی بردهٔ شهوتش باشد و عنان اختیار او در دست شهواتش باشد، بیچاره و بدبخت خواهد بود؛ برخلاف انسان متّقی که مهار نفسش به دست خود اوست. انسان‌های عادی اگر در ماه رمضان درست روزه بگیرند و لوازم روزه‌داری را رعایت کنند، تاحدّی بر شهوات و تمایلات خود مسلّط می‌شوند، امّا انسان متّقی همیشه بر شهوات خود مسلّط است و تمامی اعضا و جوارح او اعمّ از چشم، گوش، دهان، دست، پا و… همواره دارای ضابطه و تحت کنترل اوست؛ هرجایی نمی‌رود، هر کاری نمی‌کند، هر صدایی را نمی‌شنود، هر چیزی را نمی‌بیند، هر غذایی را نمی‌خورد و….

هشدار قرآن کریم درمورد شهوات

قرآن کریم در آیات مختلف دربارهٔ شهوات تذکّرات متعدّد و هشدارهای شدیدی داده که مبادا انسان اسیر شهوات و تمایلات نفسانی شود؛ ازجمله می‌فرماید:

زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْبَنِینَ وَ الْقَنَاطِیرِ الْمُقَنْطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّهِ وَ الْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَ الْأَنْعَامِ وَ الْحَرْثِ ذلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَ اللهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛

محبّت و عشق به خواستنى‏ها، از زنان و فرزندان، اموال فراوان از طلا و نقره، اسبان نشان‌دار و چهارپایان، و کشت و زراعت، براى مردم آراسته شده است؛ این‌ها کالاى زندگىِ دنیاست؛ و خداست که بازگشت نیکو نزد اوست‏.

شهوات در این آیهٔ شریفه به معنای مشتهیات (دوست داشتنی‌ها و خواستنی‌ها) است؛ یعنی دوستی خواستنی‌ها ـ اعمّ از زنان، فرزندان، پول، طلاو نقره، مرکب، زراعت و… ـ برای انسان‌ها زینت داده شده؛ به‌این‌معناکه برای آنان جلوه‌گری می‌کند و آن‌ها را به سوی خود دعوت می‌نماید. امّا خداوند متعال می‌فرماید: ذلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا؛ این‌ها بهره‌های دنیایی است؛ یعنی به اندازه‌ای که لازم است و شما را از آخرت باز نمی‌دارد از آن‌ها استفاده کنید، امّا مبادا اسیر آن‌ها شوید؛ چون کوتاه و زودگذر است. وَ اللهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛ و آنچه نزد خداوند ارزش دارد، بازگشت نیک با زاد و توشهٔ تقواست که زندگانی ابدی انسان را تضمین خواهد کرد.

همچنین قرآن کریم در جای دیگر، کسانی را که از شهوات پیروی می‌کنند، چنین مذمّت می‌فرماید:

وَ اللهُ یُریدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَواتِ أَنْ تَمیلُوا مَیْلاً عَظیماً؛

و خداوند مى‏خواهد توبهٔ شما را بپذیرد، ولى آنان که از شهوات پیروی می‌کنند، مى‏خواهند شما به کجروى عظیمى افتید.

یعنی کسانی که تابع شهوات‌اند، نمی‌خواهند انسان‌ها طبق عقل و خواستهٔ الهی عمل کنند.

دشمنان به دنبال ترویج شهوات در جامعهٔ اسلامی

امروزه نیز یکی از ابزارهای جدّی دشمنان برای آسیب رساندن به نظام اسلامی ترویج شهوات در جامعه است. آنان به دنبال این هستند که انواع و اقسام شهوات ـ اعمّ از شهوت جنسی، شهوت مال، شهوت قدرت و… ـ را در جامعه به‌صورت افسارگسیخته و بدون مهار رواج دهند و برای رسیدن به این هدف از ابزارهای گوناگون همچون فیلم‌ها و صحنه‌های شهوت‌انگیز در زمینهٔ مالی، جنسی و زمینه‌های دیگر استفاده می‌کنند و این‌چنین جامعهٔ اسلامی را تحت فشار قرار می‌دهند.

این تجربه‌ای است که دشمنان در طول تاریخ به دست آورده و فهمیده‌اند آن‌جایی توانسته‌اند به ملّت‌ها و خصوصاً ملّت‌های اسلامی آسیب برسانند که از طریق شهوات جوان‌ها را مشغول کرده و از امور مهم بازداشته‌اند و بدین‌وسیله راه را برای رسیدن به اهداف پلید خود باز کرده‌اند. البتّه اگر جامعه، جامعهٔ متّقی باشد، اسیر این حیلهٔ دشمن نخواهد شد. امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را آزاد از شهوات، هوس‌ها و تمایلات، مسلّط بر نفس و تابع نور عقل و وحی قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته