جلسه ۲۶، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴، جلسهٔ بیست و ششم

در توضیح و تفسیر خطبهٔ متّقین از امام متّقین علیه السّلام به این عبارت رسیدیم که حضرت فرمودند: لَا یُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ؛ فرد متّقی با القاب زشت، دیگران را یاد نمی‌کند. در‌این‌باره توضیحاتی دادیم و گفتیم که این یک اصل قرآنی است و اساساً رعایت ادب در سخن و معاشرت با یکدیگر مورد تأکید اسلام، و تمسخر دیگران مورد نهی اسلام است و حتّی گفتیم رعایت ادب نسبت به افراد مختلف فرق می‌کند و چه‌بسا افراد عادی مانند دوست، برادر، خواهر، مادر یا پدر را با اسمشان صدا بزنیم و مانعی هم ندارد ـ گرچه پدر و مادر احترام ویژه‌ای دارند ـ امّا در‌مورد شخصیّت‌های بزرگ به‌ویژه شخصیّتی مثل پیامبر صلّی الله علیه وآله ـ که البتّه طبق آیهٔ شریفه اساساً وظیفهٔ خاصّی در مقابل حضرت وجود دارد ـ هم تن صدا و آهنگ صدا باید همراه ادب باشد و اصلاً نباید صدا را بلند کرد و هم تعبیر درستی باید به‌کار برده شود.

در‌این‌زمینه به بعضی از آیات شریفهٔ قرآن کریم ازجمله آیات ابتدایی سورهٔ حجرات و همچنین آیهٔ مبارکهٔ سورهٔ نور: Pلا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاًO؛ «خطاب کردن پیامبر را در میان خود مانند خطاب کردن بعضى از خودتان به بعضى [دیگر] قرار مدهید» اشاره کردیم و گفتیم که در برخی تفاسیر و روایات آمده که بعضی از اعراب بدوی و بیابانی یا برخی افراد بی‌معرفت، پیامبر صلّی الله علیه وآله را با تعابیری چون «یا محمّد» و «یابن عبداللّه» صدا می‌زدند که آیهٔ مذکور نازل شد و به مسلمانان فرمان داد که با رسول اکرم صلّی الله علیه وآله چنین سخن نگویند، بلکه از تعابیری همچون «یا رسول اللّه» و «یا نبیّ‌اللّه» استفاده کنند.

روایتی بسیار جالب و شیرین درمورد توجّه به نسبت‌ها در رعایت ادب

در ذیل این آیهٔ شریفه، روایت دیگری نیز وجود دارد که ابن‌شهر‌آشوب در مناقب نقل کرده و روایت جالب و شیرینی است و آن نکته‌ای که گفتیم که ادب نسبت به افراد مختلف فرق می‌کند، از این روایت زیبا قابل استفاده است:

امام صادق علیه السّلام از حضرت فاطمهٔ زهرا علیها السّلام نقل می‌کنند که وقتی این آیه نازل شد: Pلا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاًO؛ «خطاب کردن پیامبر را در میان خود مانند خطاب کردن بعضى از خودتان به بعضى [دیگر] قرار مدهید»، هِبْتُ‏ رَسُولَ اللَّهِ أَنْ أَقُولَ‏ لَهُ یَا أَبَتِ…؛ ترسیدم که در برابر پیغمبر خدا ـ مانند گذشته ـ بگویم: «پدر‌جان!» از‌این‌جهت می‌گفتم: «یَا رَسُولَ اللَّهِ؛ ای رسول خدا!» و یک‌بار، دو بار، یا سه بار این تعبیر را به‌کار بردم، امّا حضرت از من روی‌برگرداندند و جواب مرا ندادند!

عجب! آیهٔ شریفه نسبت به دیگران می‌فرماید که نگویید: «یا محمّد» و «یابن عبداللّه»، بلکه بگویید: «یا رسول اللّه»، امّا وقتی حضرت زهرا علیها السّلام می‌گویند: «یا رسول اللّه»، حضرت از ایشان روی‌برمی‌گردانند؛ آن‌هم نه یک‌بار، بلکه دو‌بار یا حتّی سه‌بار. در ادامه، حضرت فاطمه علیها السّلام می‌فرمایند: سپس پیامبر صلّی الله علیه وآله رو به من کرده و فرمودند:

یَا فَاطِمَهُ إِنَّهَا لَمْ تَنْزِلْ فِیکِ وَ لَا فِی أَهْلِکِ وَ لَا فِی نَسْلِکِ أَنْتِ مِنِّی وَ أَنَا مِنْکَ؛‏

اى فاطمه! این آیه در‌بارهٔ تو، اهل تو و نسل تو نازل نشده؛ زیرا تو از من و من از تو هستم‏.

فاطمه جان! این آیه برای تو نازل نشده است، برای اهل تو هم نازل نشده ـ یعنی حتّی برای امیرالمؤمنین علیه السّلام هم نیست ـ و برای نسل تو هم نازل نشده است، بلکه:

إِنَّمَا نَزَلَتْ فِی أَهْلِ الْجَفَاءِ وَ الْغِلْظَهِ مِنْ قُرَیْشٍ أَصْحَابِ الْبَذَخِ وَ الْکِبْرِ؛

این آیه دربارهٔ ستمکاران و تندخویان قریش نازل شده که اهل تکبّر و خودپسندی‌اند.

قُولِی یَا أَبَتِ فَإِنَّهَا أَحْیَا لِلْقَلْبِ وَ أَرْضَى لِلرَّبِّ؛

تو بگو: «پدرجان» که این کلمه قلب را زنده‌تر و پروردگار را خشنودتر می‌کند.

اینکه خداوند فرموده پیامبر صلّی الله علیه وآله را به نام خطاب نکنید، بلکه مثلاً به «رسول الله» خطاب کنید، برای افرادی است که می‌خواهند بی‌ادبی، بی‌مروّتی یا بی‌معرفتی کنند، امّا تو ای فاطمه جان! ای دختر عزیز من! تو همان تعبیر گذشته را به‌کار ببر و همچنان مرا با لفظ «پدر‌جان» مورد خطاب قرار بده؛ زیرا قلب من با این کلمه زنده‌تر مى‏شود و خداوند نیز خشنودتر مى‏گردد.

بنابراین طبق این روایت، آیهٔ شریفهٔ مذکور برای فاطمهٔ زهرا علیها السّلام دختر عزیز پیامبر صلّی الله علیه وآله نیست و این نشان می‌دهد در رعایت ادب باید نسبت‌ها هم مورد توجّه قرار گیرد.

رضایت طرف مجوّز بی‌ادبی و تمسخر نیست!

به‌هرحال، مسخره کردن و با الفاظ ناروا یکدیگر را صدا زدن جایز نیست؛ چنان‌که هم امیرالمؤمنین علیه السّلام در اینجا فرمودند که انسان پرهیزکار این کار را نمی‌کند و هم آیات و روایات دیگر بر این مطلب دلالت دارد.

در اینجا می‌خواهم نکته‌ای را اضافه کنم و آن اینکه: گاهی بعضی افراد که الفاظ ناروایی در‌مورد دیگران به‌کار می‌برند و حتّی چه‌بسا غیبت ناروایی نسبت به برادران و خواهران مؤمن خود انجام می‌دهند، وقتی به آن‌ها می‌گوییم: چرا این کار را می‌کنید، می‌گویند: خودش راضی است!

این در‌حالی است که با رضایت طرف هم حرام خدا حلال نمی‌شود یا مکروه خدا مباح نمی‌گردد. حتّی خود شخص هم حق ندارد به تمسخر خود راضی شود؛ زیرا هر چیزی موجب ذلّت مؤمن شود و او را در چشم مردم پست و حقیر نماید، جایز نیست. خداوند متعال بسیاری از امور را در اختیار انسان گذاشته و در بسیاری از کارها به او آزادی داده است، امّا این حق را به او نداده که خود را ذلیل کند. در روایتی معتبر از امام صادق علیه السّلام آمده است:

إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَوَّضَ إِلَى الْمُؤْمِنِ أُمُورَهُ کُلَّهَا وَ لَمْ‏ یُفَوِّضْ‏ إِلَیْهِ‏ أَنْ‏ یُذِلَّ‏ نَفْسَهُ؛

خدای عزّوجلّ تمام کارهاى مؤمن را به خود او وانهاده است، جز اینکه به او اجازه نداده خود را خوار و ذلیل کند.

خداوند متعال همه چیز را به خود مؤمن واگذار کرده و انواع تصرّفات و رفتارها را در اختیار او قرار داده است ـ البتّه غیر از آنچه محدودهٔ حرام و واجب است که آن‌ها باید رعایت شوند ـ امّا هرگز به او اختیار نداده که خود را ذلیل کند.

در ادامهٔ روایت آمده که حضرت می‌فرمایند: مگر نشنیده‌ای که خداوند فرموده است:

وَ لِلهِ الْعِزَّهُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛‏

و عزّت، تنها از آنِ خدا و رسول او و مردم با‌ایمان است.

پس مؤمن باید عزیز بماند و مبادا کاری کند که دچار ذلّت شود.

یکی از کارهایی که موجب ذلّت مؤمن می‌شود، این است که بگوید: هرچه دربارهٔ من بگویند، من راضی هستم! هیچ‌کس حق ندارد چنین بگوید و اگر‌هم گفت، دیگران حق ندارند او را خوار و ذلیل کنند.

 در‌این‌زمینه روایات متعدّدی داریم که برخی از آن‌ها را در بعضی برنامه‌های سال‌های گذشته توضیح داده‌ایم. به‌هرحال، مؤمن باید به‌گونه‌ای رفتار کند که احترامش محفوظ باشد و مبادا کاری کند که دچار خفّت و خواری گردد. امیدوارم خداوند متعال همهٔ ما را از متّقینی قرار دهد که با عزّت خدایی زندگی می‌کنند و با لطف و عزّت خدایی از دنیا می‌روند.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته