اعتماد و توکل بر خدا، تنها راه دستیابی به اهداف والا

بیانات

آیت الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳

جلسهٔ چهاردهم (۱۴۰۲/۱۱/۰۲)

اعتماد و توکل بر خدا، تنها راه دستیابی به اهداف والا

امروز با تبریک ولادت امام جواد علیه السّلام کلامی را از آن حضرت نقل می‌کنیم. نقل شده که حضرت فرمودند:

الثِّقَهُ بِاللَّهِ‏ ثَمَنٌ‏ لِکُلِّ غَالٍ وَ سُلَّمٌ إِلَى کُلِّ عَالٍ؛

اعتماد و توکّل بر خدا، بهای هر امر گران‌بها و نردبان رسیدن به هر بلندایی است.

یعنی هر چیز باارزش و مهمّی را که می‌خواهی به دست آوری و به هر مرتبهٔ بالا و بلندی که می‌خواهی پرواز کنی، راهش توکل و اعتماد بر خداوند متعال است. غیر خدا، هر‌چه باشد، سراب است و هیچ نیست و توهّمی است که انسان را بیچاره می‌کند.

دعاهای ماه مبارک رجب، توضیح این مطلب را در‌بر‌دارد. از‌جمله دعاهایی که دارای مضمون بسیار عالی است و انسان را تربیت می‌کند و همین حقایقی را که امام جواد علیه السّلام فرمودند در‌بردارد، این دعای شریف است:

خَابَ‏ الْوَافِدُونَ‏ عَلَى غَیْرِکَ وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَکَ وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِکَ وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِی هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَ ارْزُقْنِی اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَ اغْفِرْ لِی یَوْمَ الدِّینِ.

آنان که بر غیر تو وارد شدند نومید گشتند، آنان که به غیر تو روی آوردند زیان دیدند، آنان که جز به درگاه تو فرود آمدند تباه گشتند، و آنان که از غیر فضل تو طلب کردند، گرفتار قحطى شدند. درگاه تو به روى مشتاقان باز است، خیر و نیکی‌ات به جویندگان عطا شده است، فضل و بخششت براى درخواست‌کنندگان مباح و آزاد است، و عطایت براى آرزومندان مهیّاست. و روزی‌ات حتّى براى کسانى که نافرمانی‌ات کنند، گسترده است و بردباری‌ات حتّى کسانی را ‌که به دشمنی‌ات‏ برخاسته‌اند، شامل می‌شود. عادت تو این است که به بدکاران هم احسان و نیکی می‌کنی و شیوهٔ تو آن است که متجاوزان را هم مهلت می‌دهی. خداوندا! مرا به راهِ رَه‌یافتگان رهنمون شو، تلاش سخت‌کوشان را روزی‌ام فرما، از غافلانِ رانده از درگاهت قرارم مده، و در روز جزا از گناهانم درگذر.

بریدن کامل از غیر خدا و اعتماد تنها بر خدا

چه نکات دقیق، سازنده و تربیت‌کننده‌ای در این دعا وجود دارد! چقدر زیبا اعتماد به خدا را در انسان تقویت، و یأس از غیر خدا را در انسان نهادینه می‌کند!

این دعا با چهار فقرهٔ اوّل، ما را از غیر خدا می‌بُرد و جدا می‌کند و توجّه می‌دهد که اصلاً جز خدا چیز دیگری نیست: خَابَ‏ الْوَافِدُونَ‏ عَلَى غَیْرِکَ؛ اگر کسی سراغ غیر خدا رفت، دچار خیبه و ناامیدی خواهد شد. وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلَّا لَکَ؛ و اگر کسی به درگاه غیر خدا برود، زیان‌کار است. وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلَّا بِکَ؛ و هر‌‌کس جز نزد پروردگار عالَم رفت، ضایع شد. وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلَّا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ؛ هر‌کس بخواهد از غیر درگاه خدا فضل و خیری به دست آورد، دچار قحطی‌زدگی خواهد شد و جز سراب نخواهد دید. این چهار فقره نفی غیر خدا بود.

چهار فقرهٔ بعدی اثبات خداست و اینکه هرچه هست، برای اوست: بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ؛ درگاه رحمت خداوند بر همگان گشوده است؛ مخصوصاً برای هر‌کس که مشتاق، طالب، سائل و امیدوار باشد.

لطف و احسان خدا، حتّی به گنهکاران و بدکاران!

سپس چهار فقرهٔ سوم بیان می‌کند که درگاه الهی برای گنهکاران هم باز است که نکات مختلفی می‌تواند در آن باشد: یکی اینکه اگر کسی عاصی هم باشد، نباید از درگاه خداوند ناامید شود. نکتهٔ دیگر اینکه اگر کسی دید در مقابل بدی‌ها و نافرمانی‌هایش مهلت داده می‌شود، نباید مغرور شود؛ چون روزی خدا برای عاصیان هم گسترده است و حلم او شامل دشمنانش هم می‌شود: رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ وَ عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ. لذا ممکن است این مهلت‌ها از باب «استدراج» و «املاء» باشد و خداوند بغتهً و ناگهانی او را بگیرد. و در‌عین‌حال اشاره‌ای هم به این نکته است که خداوند متعال زود انتقام نمی‌گیرد، بلکه مهلتی می‌دهد که شاید انسان‌ها برگردند و توبه کنند و جبران ما‌فات نمایند که خداوند متعال نه‌تنها می‌آمرزد، بلکه اگر به مرحله‌ای برسد، سیّئات را به حسنات تبدیل می‌کند.

ولی به‌هر‌حال باید در همهٔ امور به خدا پناه برد و از او کمک و هدایت خواست؛ چنان‌که در چهار فقرهٔ آخر می‌خوانیم: اللَّهُمَّ فَاهْدِنِی هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَ ارْزُقْنِی اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَ لَا تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَ اغْفِرْ لِی یَوْمَ الدِّینِ.‏

امیدواریم خداوند همهٔ ما را مورد آمرزش خود قرار دهد؛ خصوصاً در این ایّام بابرکت و در این روزی که نقل شده ولادت جواد ‌الأئمّه علیهم السّلام است.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته