جلسه ۲۷، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴، جلسهٔ بیست و هفتم

بحمداللّه و به حول و قوّهٔ الهی به شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان رسیدیم و در این لحظات پر نور و برکت امیدواریم مورد عنایت خداوند متعال و اولیای او و ولیّ‌اللّه‌الأعظم حضرت حجّت بن الحسن عجّل الله تعالی فرجه الشریف قرار گیریم؛ مخصوصاً در این شب بزرگ که طبق بعضی روایات اعمال مخصوصی ازجمله غسل وارد شده است و نقل شده که امام ‌سجاد علیه السّلام در چنین شبی مکرّر این دعا را زمزمه می‌کردند:

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی التَّجَافِیَ عَنْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الْإِنَابَهَ إِلَى دَارِ الْخُلُودِ وَ الِاسْتِعْدَادَ لِلْمَوْتِ قَبْلَ حُلُولِ الْفَوْت؛

خداوندا! فاصله گرفتن از این دنیای فریبنده، روی‌آوردن به سرای جاودانی، و آماده شدن برای مرگ قبل از اینکه فرصت‌ها از دست برود، را روزی من کن.

امیدوارم خداوند همهٔ ما را مورد غفران خود قرار دهد، سیّئات ما را نه‌تنها ببخشد، بلکه به حسنات تبدیل کند و توفیق بندگی و اطاعت را در بقیّهٔ عمر به ما عنایت فرماید.

آزار نرساندن به همسایه

کلمات امیرالمؤمنین علیه السّلام را در خطبهٔ متّقین شرح و توضیح می‌دادیم. حضرت در بیان ویژگی دیگری از انسان پارسا می‌فرمایند:

وَ لَا یُضَارُّ بِالْجَارِ؛

و به همسایه زیان نمى‏رساند.

یکی دیگر از صفات متّقین آن است که به همسایه ضرر نمی‌زنند و آزار نمی‌رسانند.

ریشهٔ قرآنی سفارش به همسایه

این ویژگی نیز اصل قرآنی دارد که متأسّفانه کمتر به ریشهٔ قرآنی این مسئله توجّه می‌شود ـ حتّی در منابر ـ با‌آنکه همسایه در قرآن کریم حرمتی بالا دارد و سفارش‌های متعدّد در‌مورد همسایه در اسلام وجود دارد. خداوند متعال می‌فرماید:

وَ اعْبُدُوا اللهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبىٰ‏ وَ الْیَتامىٰ‏ وَ الْمَساکینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ وَ ابْنِ السَّبیلِ وَ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ إِنَّ اللهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالاً فَخُوراً؛

و خدا را بپرستید و چیزى را با او شریک مگردانید و به پدر و مادر احسان کنید و دربارهٔ خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایهٔ نزدیک و همسایهٔ دور و همنشین و در‌راه‏مانده و بردگان خود [نیکى کنید] که خدا کسى را که متکبّر و فخرفروش است دوست نمى‏دارد.

خیلی در این آیهٔ شریفه دقّت کنید! به‌نظر می‌رسد به اندازهٔ کافی به بعضی از فقرات این آیه توجّه نشده و عنایتی که در این آیه نسبت به همسایه وجود دارد، کمتر تکرار شده به‌نحوی‌که مورد توجّه عموم قرار گیرد.

خداوند متعال ابتدا می‌فرماید: خدا را عبادت کنید و عبادتتان هم خالص باشد. مبادا ذرّه‌ای شرک بورزید؛ چون شرک خطرناک‌ترین چیزی است که ممکن است دامنگیر انسان شود. سپس بلافاصله بعد از فرمان به عبادت خدا و عدم شرک می‌فرماید: به پدر و مادر احسان کنید و بعد می‌فرماید: به نزدیکان، یتیمان و درماندگان نیز احسان و نیکی کنید.

تا اینجای آیه را بسیاری از ما می‌دانیم و مکرّر شنیده‌ایم و میان مردم نیز رایج است، امّا سه فقرهٔ بعدی به نظر می‌رسد کمتر در جامعه مورد توجّه قرار می‌گیرد: وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ وَ الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ. خداوند در این سه فقره می‌فرماید: به همسایه‌ای که نزدیک است و نیز همسایه‌ای که دور است احسان کنید، همچنین به کسی که کنار، همراه و نزدیک شماست، نیکی کنید. شما چقدر این سه عبارت را در سخنرانی‌ها شنیده یا در نوشته‌ها خوانده‌اید؟! آیا این سه عبارت به اندازهٔ بقیّهٔ عبارات آیه مورد توجّه قرار گرفته است؟!

انواع همسایه و تأکید قرآن بر نیکی به همهٔ آن‌ها

خداوند متعال در این آیهٔ شریفه، در کنار فرمان به عبادت خدا و احسان به پدر و مادر، نزدیکان، ایتام و مساکین، احسان به همسایه را متذکّر شده و همسایه را دو قسم کرده است: ۱. الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ‏: همسایه ای که نزدیک است و ۲. الْجارِ الْجُنُبِ: همسایه‌ای که دور است.

البتّه در‌مورد اینکه مقصود از این دو عبارت چیست، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد و دست‌کم دو گونه می‌توان آن را معنا کرد:

۱) بعضی گفته‌اند: «الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ» همسایه‌ای است که علاوه بر همسایه بودن، قوم و خویش هم هست و «الْجارِ الْجُنُبِ» همسایه‌ای است که قوم و خویش نیست.

۲) امّا برخی گفته‌اند: «الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ» یعنی همسایهٔ نزدیک‌تر و «الْجارِ الْجُنُبِ» یعنی همسایهٔ دورتر.

به‌هرحال، هر‌کدام باشد، مهمّ این است که خداوند متعال در قرآن کریم چقدر در‌مورد همسایه توجّه داده است؛ آن‌هم چنین توجّهی که آن را دو قسم کرده است: «الْجارِ ذِی الْقُرْبىٰ‏» و «الْجارِ الْجُنُبِ». و نه‌تنها به همسایه‌ای توجّه داده که از‌طریق خانه همسایه است، بلکه می‌فرماید: اصلاً به کسی که ملازم، همراه و کنار شماست ـ مانند همکار ـ احسان کنید: «وَ‌الصَّاحِبِ بِالْجَنْبِ».

حال ببینید ما چقدر این احسان‌ها را انجام می‌دهیم؟! متأسّفانه یکی از مسائلی که مورد غفلت جامعهٔ اسلامی خصوصاً در این زمان‌ها است، این سفارش و تأکید قرآن کریم بر حقّ همسایه است که این‌چنین بعد از سفارش به پدر و مادر، نزدیکان، ایتام و مساکین در‌مورد همسایه و همنشین سفارش فرموده است.

در‌این‌زمینه بعضی نکات دیگر نیز وجود دارد که اگر خداوند توفیق دهد در جلسهٔ آینده بیان خواهیم کرد. امیدواریم خداوند متعال در این آخرین شب‌ها و روزهای باقی‌مانده از این ماه پربرکت، ما را مشمول عفو و غفران خود قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته