انسان باید همیشه بهدنبال علوم مهم و کاربردی باشد و آنها را برای فراگیری انتخاب کند. البتّه فایده و کاربرد علوم براساس افراد، زمانها و شرایط مختلف میتواند متفاوت باشد. ممکن است بعضی علوم در برخی شرایط یا برای برخی افراد هیچ فایدهای نداشته باشد، ولی در شرایط دیگر یا برای افراد دیگر فایده داشته باشد.
خود را در پناه خدا قرار دادن، معنای بسیار عامّی دارد؛ یعنی در همهٔ امور، خودت را در پناه پروردگار عالَم قرار بده و اساس جانت را تحویل خدا بده که اگر چنین کردی، خودت را در حِرز حَریز و کهف حصینی قرار دادهای که قاهر بر همه چیز است و مقهور هیچکس واقع نمیشود.
با هرکه یاد خدا میکند یاد خدا کن! وقتی میبینی کسی مشغول ذکر است، تو نیز با او همراهی کن و یاد خدا باش. گاهی انسان غافل است و یاد خدا نیست، درحالیکه میدانیم ذکر خدا همیشه خوب است، لذا فرمودهاند: اگر زمانی یادت رفت و مشغول ذکر نیستی، ولی میبینی کسی ذکر میگوید، تو هم با او همراه شو و ذکر بگو.
از صفات فرد پرهیزکار و تقواپیشه آن است که همواره کارهای نیک انجام میدهد، ولی درعینحال ترس دارد. قاعدتاً اینگونه است که کسی که کار بد انجام میدهد، باید بترسد، ولی حضرت میفرمایند: انسان متّقی با اینکه کار خوب میکند، درعینحال ترسان است.
انسان متّقی سختگیر نیست. البتّه مقصود آن است که در آنچه مربوط به خود اوست و آنچه دین و شرع آسان گرفته، او هم آسان میگیرد و سختگیری نمیکند. بله، بعضی موارد اقتضای سختگیری دارد و آن موارد به جای خود محفوظ است، امّا طبع اوّلی آنان آسانگیری است.
اگر میخواهیم کلام ما در جامعه، خانواده، مدرسه و ... اثر کند، باید خودمان عامل باشیم و عامل بودن به هر چیزی هم به نسبت خود آن چیز است؛ عامل بودن در عقاید آن است که انسان واقعاً آنچه را میگوید باور داشته باشد و عامل بودن در کردار آن است که اعمال صالح را انجام دهد و از اعمال بد اجتناب کند.
مقصود از مرده بودن شهوات، آن است که شهوات انسان طغیان نکند و انسان در برابر شهواتش بیاختیار نباشد و به تعبیری عبد و بردۀ شهوتش نباشد. اگر کسی بردهٔ شهوتش باشد و عنان اختیار او در دست شهواتش باشد، بیچاره و بدبخت خواهد بود؛ برخلاف انسان متّقی که مهار نفسش به دست خود اوست.
بعضی فکر میکنند اگر انسان راه خدا و دین را برود، دنیایش را از دست میدهد و اگر خیلی هنر کند، تنها آخرتش آباد میشود، درحالیکه تقوا و راه دین، هم دنیا را آباد میکند و هم آخرت را؛ منتها از راه حلال و پاکیزه.
با تقوا خیر دنیا و آخرت به دست میآید. گاهی ما فکر میکنیم تقوا فقط به درد آخرت میخورد و در دنیا فایدهای ندارد، درحالی که حضرت با این سخن به ما هشدار میدهند و میفرمایند: اصلاً خیری غیر از تقوا نیست؛ حتّی خیر دنیایی! هرچه به تقوا نزدیکتر شویم، هم به خیر دنیا و هم به خیر آخرت نزدیکتر خواهیم شد.
انسان باید حلم را بهجا و درست بهکار ببرد. اینچنین نباشد که حتّی در مقابل کافر و مشرکِ مقاتل و محارب هم حلم به خرج دهد! اگر کسی به اموال، ناموس یا سرزمینهای شما تجاوز کند و یا به حقوق شما در سطح ملّی یا در سطح بینالمللی نسبت به افراد مسلمان تجاوز کند و شما ساکت باشید و حلم به خرج دهید، این زبونی و ذلّت است که به شدّت در اسلام مورد نهی قرار گرفته است.