جلسۀ ۲۰، رمضان ۱۴۴۲ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

انسان متّقی سخت‌گیر نیست. البتّه مقصود آن است که در آنچه مربوط به خود اوست و آنچه دین و شرع آسان گرفته، او هم آسان می‌گیرد و سخت‌گیری نمی‌کند. بله، بعضی موارد اقتضای سخت‌گیری دارد و آن موارد به جای خود محفوظ است، امّا طبع اوّلی آنان آسان‌گیری است.

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲، جلسهٔ بیستم

کلمات مولای متّقیان علیه السّلام صاحب این شب‌ها را در وصف متّقین توضیح می‌دادیم تا بدانیم تقوایی که نتیجۀ روزه‌داری است، چه ویژگی‌هایی دارد و چگونه می‌توان بدان دست یافت.

آسان‌گیری در کارها

حضرت در بیان یکی دیگر از خصوصیات انسان متّقی می‌فرمایند:

سَهْلًا أَمْرُهُ؛

کار او سهل است.

معنای این عبارت آن است که انسان متّقی سخت‌گیر نیست. البتّه مقصود آن است که در آنچه مربوط به خود اوست و آنچه دین و شرع آسان گرفته، او هم آسان می‌گیرد و سخت‌گیری نمی‌کند. بله، بعضی موارد اقتضای سخت‌گیری دارد و آن موارد به جای خود محفوظ است، امّا طبع اوّلی آنان آسان‌گیری است.

بعضی افراد در همۀ امورشان سخت‌گیرند، درحالی‌که این با نظریۀ اسلام و سفارشات اسلام سازگاری ندارد. خداوند متعال در قرآن کریم دربارۀ بندگان مؤمن و صالح خود می‌فرماید:

(عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً)؛

بندگان خاصّ خداى رحمان کسانی هستند که راحت و آسان روی زمین راه می‌روند.

بعضی حتّی راه رفتنشان با تکلّف، تبختر و تکبّر همراه است، درحالی‌که «عِبادُ الرحمان» کسانی هستند که راحت و آسان روی زمین راه می‌روند.

آسان گرفتن در دادوستدها

در روایتی، رسول اکرم صلّی الله علیه وآله چنین می‌فرمایند:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یُحِبُّ الْعَبْدَ یَکُونُ سَهْلَ‏ الْبَیْعِ‏ سَهْلَ الشِّرَاءِ سَهْلَ الْقَضَاءِ سَهْلَ الِاقْتِضَاءِ؛

خداوند تبارک و تعالی بنده‏اى را دوست دارد که در فروش آسان گیرد، در خرید آسان گیرد، و در پرداخت و دریافتش نیز آسان بگیرد.

خداوند متعال دوست ‌دارد بنده‌اش در معاملات و دادوستدهای خود آسان‏گیر باشد؛ راحت بخرد، راحت بفروشد، راحت قرض دهد و راحت قرض را ادا کند. بعضی افراد سخت‌گیری‌های بی‌جا دارند؛ وقتی به مغازه می‌روند تا چیزی بخرند، فروشنده را با چانه‌زنی‌های بی‌جا بسیار معطّل می‌کنند یا فروشنده برای خریدار مشکل ایجاد می‌کند یا وقتی شخص می‌خواهد از کسی وامی بگیرد یا وامش را ادا کند، سخت می‌گیرد. این سخت‌گیری‌های بی‌جا با سفارشاتی که در روایات آمده، سازگاری ندارد، بلکه طبق روایات، مؤمن «سهل البیع و الشراء و القضاء و الإقتضاء» است.

سخت‌گیری‌های بی‌جا و غیر عاقلانه

البتّه مقصود این نیست که انسان در معاملات خود دقّت نداشته باشد و فریب بخورد یا خدای‌ناکرده فریب بدهد که آن باطل و غلط است، بلکه مقصود سخت‌گیری‌های غیر عاقلانه است که مذموم و ناپسند است.

در روایت جالبی آمده است که امام صادق علیه السّلام در منا بودند و قربانی برای حجّاج کم شده بود و طبیعتاً وقتی عرضه کم می‌شد، قیمت بالا می‌رفت. راوی می‌گوید: ما ایستاده بودیم و نگاه می‌کردیم. امام صادق علیه السّلام رفتند قربانی بخرند و جلوی گلّۀ گوسفندی ایستاده بودند و گوسفندی را انتخاب کرده و دربارۀ قیمت آن با فروشنده چانه می‌زدند و مدّت‌زمانی را صرف این کار کردند، بااینکه امام صادق علیه السّلام از لحاظ مکنت مالی کمبودی نداشتند. وقتی حضرت از خرید خود فارغ شدند، سراغ ما آمدند و فرمودند: «به گمانم شما تعجّب کرده‌اید که چرا من آن‌قدر ایستادم و چانه‌زنی کردم». (شاید در ذهن آنها بوده است که چانه‌زدن‌های بی‌جا مکروه است و برایشان عجیب بوده که امام معصوم آن‌هم برای قربانی این‌قدر چانه می‌زند!) حضرت فرمودند:

 إِنَّ الْمَغْبُونَ‏ لَا مَحْمُودٌ وَ لَا مَأْجُورٌ؛

کسى‌که مغبون شود، نه ستایش دارد و نه اجر و پاداش.

یعنی درست است که چانه زدن بی‌جا خوب نیست، امّا مغبون شدن هم خوب نیست و کسی‌که مغبون شود و در معامله فریب بخورد، نه مردم او را تحسین می‌کنند و نه خداوند به او اجر می‌دهد.

ولی در حالت‌های عادی که مسئلۀ غبن و مغبون شدن در کار نیست، سخت‌گیری پسندیده نیست، بلکه هم فروشنده و هم خریدار باید هنگام معامله، برای رضای خدا آسان بگیرند تا خدا هم به آنان برکت دهد.

پرهیز از تشریفات بی‌جا در همۀ کارها

آسان‌گیری و پرهیز از سخت‌گیری در همۀ امور باید رعایت شود؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: سَهْلًا أَمْرُهُ؛ متّقی کارش آسان است؛ یعنی در امور مختلف آسان‌گیر است و سخت‌گیری نمی‌کند؛ مثلاً اگر در خانۀ کسی یا در مجلسی وارد می‌شود، نیازی به تشریفات ندارد. در روایت بسیار جالبی نقل شده که امام صادق علیه السّلام وارد حمّام شدند (مقصود حمّام عمومی است؛ زیرا قبل از اینکه حمّام‌های خصوصی با این امکانات امروزی تقریباً در همۀ منازل باشد، حمّام‌ها عمومی بود و مردم برای استحمام بیرون از منزل می‌رفتند؛ چنان‌که الآن نیز حمّام‌های عمومی کم و بیش وجود دارد) صاحب حمّام عرض کرد: ای فرزند رسول خدا! اگر اجازه بدهید، حمّام را برای شما قرق کنیم تا شما تنها به حمّام بروید. حضرت فرمودند: خیر، این کار لازم نیست. سپس فرمودند:

إِنَّ الْمُؤْمِنَ خَفِیفُ الْمَئُونَه؛

مؤمن کم‌هزینه است.

یعنی بگذار مردم بیایند و ما هم می‌آییم و به حمّام می‌رویم و قرق کردن حمّام دلیل خاصّی ندارد.

کم‌هزینه‌ترین اهل دنیا

در روایت دیگری چنین آمده است:

انَّ أَهْلَ التَّقْوَى أَیْسَرُ أَهْلِ الدُّنْیَا مَئُونَهً؛

اهل تقوا آسان‌ترین اهل دنیا از لحاظ هزینه و مشکلات هستند.

امیرالمؤمنین علیه السّلام درمورد اهل تقوا فرمودند: «سَهْلًا أَمْرُهُ؛ متّقی امرش آسان است» و این روایت می‌فرماید: اهل تقوا آسان‌ترین اهل دنیا از لحاظ هزینه و مشکلات هستند.

آسان‌گیری و کم‌هزینه بودن آن‌قدر اهمّیت دارد که وقتی امیرالمؤمنین علیه السّلام هنگام شهادت «زید بن صوحان» به بالین او آمدند، در آن لحظۀ خاص و مهم در مدح او فرمودند:

قَدْ کُنْتَ خَفِیفَ الْمَئُونَهِ عَظِیمَ الْمَعُونَهِ؛

تو مردى سبک‌خرج و پرفایده بودى.

چنان‌که در روایت دیگر درمورد ویژگی‌های مؤمن چنین آمده است:

قَلِیلَ الْمَئُونَهِ کَثِیرَ الْمَعُونَهِ؛

مؤمن هزینه و خرجش کم است ـ چه در خانۀ خودش باشد و چه در خانۀ دیگری مهمان باشد؛ چه وارد بر کسی شود و چه کسی بر او وارد شود ـ امّا کمک و یاری او به دیگران زیاد است.

در روایتی بسیار پرمعنا، امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:

الْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُونَهِ خَفِیفُ الْمَئُونَهِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیشَتِهِ لَا یُلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْنِ؛

مؤمن یاری کردنش نسبت به دیگران نیکوست، هزینه‌اش برای دیگران و برای خودش کم است، اهل تدبیر و برنامه‌ریزی مناسب برای زندگانی خویش است و بی‌حساب و کتاب زندگی نمی‌کند، و از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود.

مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود!

عبارت اخیر روایت: «لَا یُلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَیْن؛ مؤمن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود»‏ هرچند به بحث ما مربوط نمی‌شود، ولی مسئلۀ بسیار مهمّی است. مؤمن اگر کاری را تجربه کرد و دید غلط است و نتیجۀ منفی می‌دهد، دوباره سراغ آن کار نمی‌رود. این مسئله هم در تصمیمات شخصی و هم در تصمیمات جمعی، کشوری و بین المللی باید رعایت شود. وقتی ما می‌بینیم در رابطه با کشورهای دیگر بعضی از کشورها عهدشکن و پیمان‌شکن‌اند و دست از خیانت، جنایت و توطئه ضدّ ملّت ما بر نمی‌دارند و دائماً خیانت می‌کنند، وقتی یک‌بار خیانت کردند، باید عبرت بگیریم و دیگر با آنان هم‌عهدوپیمان نشویم، به سخنان آنها اعتماد نکنیم، سرنوشت کشور را به حرف‌های آنان گره نزنیم و براساس وعده‌های آنها تصمیم نگیریم، بلکه مستقل باشیم، از آنها نگاه برداریم، امید خود را از اعماق دل از آنها ببُریم و تنها بر خدا توکّل کرده و به مردم خودمان اعتماد نماییم.

به‌هرحال یکی از صفات متّقین به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السّلام آن است که «سَهْلًا أَمْرُهُ؛ کارش آسان است» و این بیان حضرت در بسیاری از امور جاری است که إن‌شاءاللّه در جلسات آینده بعضی توضیحات دیگر را دربارۀ این کلام مبارک حضرت بیان خواهیم کرد. امیدواریم خداوند متعال به همۀ ما توفیق بیشتر در این شب‌های باعظمت به‌ویژه در شب‌های قدر عنایت فرماید و دعاهای ما را مستجاب گرداند.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته