جلسه ۲۴، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴ (۱۴۰۲ ش)، جلسه بیست و چهارم

کلمات آقا و مولایمان، سرور پارسایان عالَم، امیرمؤمنان علیه السّلام را در خطبهٔ متّقین خدمت شما عزیزان توضیح می‌دادیم و به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند: لَا یُضِیعُ‏ مَا اسْتُحْفِظَ وَ لَا یَنْسَى مَا ذُکِّرَ؛ فرد متّقی آنچه مسئولیّت حفظش را دارد، ضایع نمی‌کند و آنچه را به او تذکّر داده شده، فراموش نمی‌کند.

به‌کارنبردن القاب زشت

امیرالمؤمنین علیه السّلام در بیان ویژگی بعدی انسان پرهیزکار می‌فرمایند:

وَ لَا یُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ؛

و با القاب زشت و ناروا، دیگران را یاد نمی‌کند.

این صفت خود یک اصل قرآنی دارد. خداوند متعال در سورهٔ مبارکهٔ حجرات می‌فرماید:

وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ؛

و با لقب‌هاى زشت همدیگر را یاد نکنید.

متأسّفانه بعضی افراد با لقب‌های زشت و تعبیرات ناروا یکدیگر را صدا می‌زنند، درحالی‌که این کار صریحاً در قرآن مورد نهی قرار گرفته است.

البتّه اصل لقب چیز بدی نیست و لقب می‌تواند خوب و زیبا هم باشد، امّا وقتی خداوند متعال می‌فرماید: یکدیگر را با لقب یاد نکنید، به قرائن، مراد لقب زشت است.

رعایت ادب در صدا زدن دیگران

اساساً رعایت ادب در صدا زدن یکدیگر مورد تأکید اسلام است و در روایات و آیات متعدّد، هم جنبهٔ اثباتی و هم جنبهٔ نفیی برای آن ذکر شده است: از‌طرفی، نهی شده که مبادا با القاب زشت و الفاظ توهین‌آمیز دیگران را یاد کنید ـ چه در حضور آن‌ها و چه در نبود آن‌ها ـ و از طرف دیگر، امر شده با نام‌های زیبا یکدیگر را یاد کنید.

در روایت جالبی رسول خدا صلّی الله علیه وآله می‌فرمایند: اگر می‌خواهید محبّت و دوستی میان شما پابرجا شود، سه چیز را رعایت کنید؛ از‌جمله اینکه برادر مؤمن خود را با بهترین و دوست‌داشتنی‌ترین اسماء نزد خود او یاد کنید؛ یعنی وقتی می‌خواهید او را صدا بزنید، محبوب‌ترین اسماء را در‌رابطه‌با او به کار ببرید؛ اگر لقبش را بیشتر دوست می‌دارد، با آن لقب از او یاد کنید و اگر اسمش نزد او محبوب‌تر است، با اسمش او را صدا بزنید.

البتّه ظاهر روایت مربوط به حضور شخص است، ولی انسان در غیاب برادر مؤمنش نیز باید ادب را در‌مورد او رعایت کند، گرچه در‌مورد حضور دارای تأکید بیشتری است و این یک اصل اسلامی است که همه باید آن را رعایت کنیم.

حرمت تمسخر و تحقیر دیگران

قرآن کریم در همان آیه از سورهٔ مبارکهٔ حجرات، نکات مهمّ اخلاقی را در‌این‌زمینه ذکر فرموده است:

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسىٰ‏ أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لا نِساءٌ مِنْ نِساءٍ عَسىٰ‏ أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ؛

اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، نباید قومى قوم دیگر را ریشخند کند، شاید آن‌ها از این‌ها بهتر باشند و نباید زنانى زنان دیگر را ریشخند کنند، شاید آن‌ها از این‌ها بهتر باشند و از یکدیگر عیب مگیرید.

ببینید خداوند متعال چقدر با قدرت و محکم فرموده است: مبادا مردانی، مردان دیگر را مورد تمسخر قرار دهند و نگاه تحقیرآمیز به آن‌ها داشته باشند؛ زیرا چه‌بسا آن‌ها از خودشان بهتر باشند. همچنین در میان بانوان نیز نباید گروهی نسبت به گروه دیگر نگاه حقارت‌آمیز داشته باشند. البتّه اینکه خداوند در اینجا مردان و بانوان را جدا ذکر فرموده است، به‌خاطر آن است که معمولاً حشر‌و‌نشر آن‌ها جداگانه است و این‌گونه سخنان در میان مردان از خودشان بیشتر و در میان زنان از خودشان بیشتر است، به‌همین‌جهت آن‌ها را جدا ذکر کرده و برای هر دو هم علّت آورده و فرموده است: چه‌بسا آن کسی را که مسخره می‌کنید، از شما بهتر باشد!

بی‌اطّلاعی از باطن و عاقبت افراد

حقیقت آن است که کسی از باطن افراد و مخصوصاً عاقبت افراد خبر ندارد. چه‌بسا کسانی که در ‌‌ظاهر انسان‌های خوبی هستند یا خود را خوب می‌نمایانند، امّا در باطن آن‌قدر خوب نیستند و حتّی خودشان هم خبر ندارند و چه‌بسا باطن افرادی که مورد تمسخر قرار می‌دهند، از آن‌ها بهتر باشد.

بدین‌جهت در روایات آمده که هیچ‌کس حق ندارد خود را برتر از دیگران بداند، حتّی در روایتی راوی خدمت امام ‌صادق علیه السّلام عرض می‌کند: گاهی شخصی اهل فسق و فجور و فساد و تباهی است و ما از این جهت که مثل او نیستیم، خود را برتر از او می‌دانیم. امّا حضرت می‌فرمایند: حتّی در‌این‌صورت هم حق نداری خود را از او برتر بدانی؛ زیرا چه‌بسا گناهان او آمرزیده شود و تو مورد بازخواست و حسابرسی قرار گیری.

یعنی تو چه خبر داری؟! شاید روزگاری او توبه کند و انسان صالحی شود، در‌نهایت هم با صلاح و درستی دنیا را ترک کند و آخرت آباد و عاقبت خیری داشته باشد، امّا تو نتوانی این حالت فعلی خود را تا پایان حفظ کنی؛ چون خیلی افراد هستند که مدّتی انسان خوبی هستند ـ نه اینکه از روی نفاق خوب باشند، بلکه واقعاً خوب هستند ـ امّا دینشان عاریه است و پس از مدّتی از آن‌ها گرفته می‌شود.

دین‌های عاریه‌ای!

در روایات متعدّد آمده است که عدّه‌ای در این دنیا از «معارین» هستند؛ یعنی دینشان عاریه به آن‌ها داده شده است و لذا سفارش شده که این دعا را در درگاه خداوند زیاد بخوانید:

اللَّهُمَّ‏ لَا تَجْعَلْنِی‏ مِنَ‏ الْمُعَارِینَ‏؛

 خدایا! مرا از «معارین» قرار مده.

خدایا! ما را از کسانی قرار نده که دین و ایمانشان عاریه به آن‌ها داده شده است. واقعاً در این ماه مبارک رمضان باید این دعا و شبیه آن را زیاد بخوانیم که عاقبت همهٔ ما را خیر باشد و خدای‌نکرده از کسانی نباشیم که دینشان عاریه است.

این مسئله نمونه‌های واقعی و خارجی متعدّد نیز دارد و در تاریخ اسلام سابقه دارد؛ برای نمونه، در صدر اسلام، کسانی که با امیرالمؤمنین علیه السّلام مبارزه کردند، روزی در کنار آن حضرت و همکار ایشان بودند. این به شهادت خود امیرالمؤمنین علیه السّلام طبق نقل است که وقتی زبیر در ‌برابر امیرالمؤمنین علیه السّلام قرار گرفت و کشته شد، زمانی که شمشیر او را برای آن حضرت آوردند، حضرت فرمودند:

طَالَمَا جَلَا بِهِ الْکَرْبَ عَنْ وَجْهِ رَسُولِ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله؛

چه مدّت‌هاى طولانی که با این شمشیر، رنج و مصیبت را از رخسار مبارک رسول خدا صلّی الله علیه وآله زدود.

در روایت دیگری که در نهج‌البلاغه نیز آمده، حضرت فرمودند:

مَا زَالَ‏ الزُّبَیْرُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ حَتَّى نَشَأَ ابْنُهُ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ الزُّبَیْرِ؛

زبیر همواره از ما اهل‌بیت بود تا زمانی که فرزندش عبدالله بن زبیر رشد کرد.

یعنی زبیر تا مدّت‌ها در جبههٔ حق و در جبههٔ امیرالمؤمنین و فاطمهٔ زهرا علیهما السّلام بود، امّا در‌نهایت نتوانست خود را حفظ کند و عاقبت در ‌برابر امیرالمؤمنین علیه السّلام قرار گرفت.

به اسم تفریح و هنر!

اساساً در اسلام سخن گفتن به‌گونه‌ای‌که موجب عیب‌جویی و تمسخر دیگران باشد، امر ناپسندی است:

وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَهٍ لُمَزَهٍ؛

واى بر هر بدگوى عیب‌جویى!

وای بر کسی که اهل عیب گرفتن و ابراز مشکلات دیگران است و می‌خواهد مردم را به تمسخر بگیرد. آیات و روایات در‌این‌زمینه جدّی و مهمّ است و باید به این مسئله توجّه داشته باشیم.

و اینکه بعضی به اسم فکاهیّات و تفریح یا حتّی گاهی به اسم هنر دست به چنین کاری می‌زنند، اشتباه است و باید حتماً از این مسئله احتراز شود، مگر در مواردی که مجوّز شرعی خاص وجود داشته باشد.

به‌هرحال، یکی از صفات متّقین که امام متّقین امیرالمؤمنین علیه السّلام فرموده‌اند، این است که لَا یُنَابِزُ بِالْأَلْقَابِ؛ متّقین با القاب و عناوین زشت از دیگران یاد نمی‌کنند. خداوند متعال همهٔ ما را از متّقین قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته