جلسۀ ۲۷، رمضان ۱۴۴۱ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

خلاصه بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۱، جلسه، بیست و هفتم

کلمات سیّد اتقیا و امام حکما امیرالمؤمنین علیه السّلام در وصف پارسایان را توضیح می‌دادیم و بدین‌جا رسیدیم که حضرت فرمودند: متّقی از غفلت پرهیز می‌کند و از فضل و رحمت الهی خوشحال است.

 از خواب غفلت بیدار شوید!

عبارتی زیبا از خود امیرالمؤمنین علیه السّلام در غرر الحکم و درر الکلم دربارهٔ پرهیز از غفلت وجود دارد که دریغم آمد آن را نقل نکنم. آنهایی که اهلش هستند می‌توانند آن را یادداشت کنند و گاه‌به‌گاه به آن مراجعه کنند و تنبّه بگیرند. حضرت این‌چنین می‌فرمایند:

تُوبُوا مِنَ‏ الْغَفْلَهِ وَ تَنَبَّهُوا مِنَ الرَّقْدَهِ وَ تَأَهَّبُوا لِلنُّقْلَهِ وَ تَزَوَّدُوا لِلرِّحْلَهِ؛

عبارت بسیار زیبا، آهنگین، پرمعنا و بیدارکننده‌ است: تُوبُوا مِنَ‏ الْغَفْلَهِ؛ از غفلت برگردید! وَ تَنَبَّهُوا مِنَ الرَّقْدَهِ؛ و از این خواب سنگین بیدار شوید! وَ تَأَهَّبُوا لِلنُّقْلَهِ؛ و برای انتقال آماده شوید! وَ تَزَوَّدُوا لِلرِّحْلَهِ؛ و برای کوچ کردن یا برای مقصد نهایی توشه برگیرید! (عبارت تَزَوَّدُوا لِلرّحْلَهِ را به دو صورت می‌توان خواند، هم می‌توان رِحله خواند و کوچ کردن معنا کرد و هم می‌توان رُحله خواند؛ یعنی مقصدی که باید برویم.)

امتیازاتی استثنایی و فوق‌العاده برای انسان

دربارهٔ ویژگی بعدی متّقین یعنی خوشحالی از فضل و رحمت الهی، قدری توضیح دادیم و گفتیم اوّلین و مهم‌ترین فضل و رحمت الهی برای انسان، وجود استثنایی و با ظرفیت فوق‌العاده‌ای است که خداوند متعال به انسان عطا کرده است. در شعری که منسوب به خود امیرالمؤمنین علیه السّلام است، این مطلب آمده و مناسب است هر انسانی خطاب به نفس خودش آن را بخواند:

أ تَـزْعَمُ أَنَّـکَ‏ جِـرْمٌ‏ صَغِیرٌ

وَ فِیکَ انْطَوَى الْعَالَمُ الْأَکْبَرُ

وَ أَنْتَ الْکِتَابُ الْمُبِینُ الَّذِی

بِأَحْـرُفِهِ یَظْـهَـرُ الْمُضْـمَرُ

ای انسان! آیا فکر می‌کنی جِرم صغیر و جسم کوچک و بی‌ارزشی هستی؟! درحالی‌که عالَم بزرگی در وجودت پیچیده شده است! تو یک کتاب آشکاری که از هر حرف آن چیزهای پنهانی آشکار می‌شود!

نکات عجیبی در وجود انسان نهفته است، امّا متأسّفانه بسیاری از افراد ارزش واقعی خود را نمی‌شناسند و خیال می‌کنند موجودی نظیر حیواناتند که نهایت می‌توانند ابزاری هم بسازند؛ مثلاً می‌توانند قلم، کاغذ، دفتر، ماشین، اتومبیل، هواپیما یا چیزهایی دیگر بسازند، امّا فکر نمی‌کنند دنیای بزرگی در وجود انسان نهاده شده و نعمت‌هایی بی‌نظیر و استثنایی در اختیار او گذاشته شده است:

عقل و قدرت بیان، دو امتیاز بی‌نظیر و استثنایی

در درجهٔ اوّل، اصل وجود انسان و ظرفیت وجودی اوست که گفتیم از هر موجودی بالاتر است و می‌تواند آن‌چنان محبوب و مقرّب درگاه خداوند شود که حتّی از فرشتگان بالاتر رود.

پس از نعمت اصل وجود، نعمت ابزارهایی است که خداوند متعال در اختیار انسان گذاشته است:

(وَ اللهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون)؛‏

و خداوند شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد، درحالی‌که هیچ نمی‌دانستید، امّا او برای شما گوش و چشم و قلب (عقل) قرار داد تا شکرگزاری کنید.

 خداوند متعال برای انسان ابزار فهم و درک، ازجمله عقل قرار داده است که با آن، جهان اطراف خود را درک ‌کند و به امور گوناگون علم پیدا ‌کند. و این تفاوت عقل بین انسان و حیوان، غوغاست.البته به یک معنا این خاصیت مربوط به اصل ظرفیت وجودی انسان است.

تفاوت مهمّ دیگر، قدرت بیان است:

(عَلَّمَهُ الْبَیان)؛‏

خداوند به انسان بیان (سخن گفتن) آموخت.

 انسان‌ها به‌راحتی با یکدیگر صحبت کرده و تبادل افکار و مقاصد می‌کنند و آن را بسیار عادی می‌پندارند. امّا آیا هیچ‌گاه فکر کرده‌ایم این تبادل افکار چقدر از لحاظ معنوی و از لحاظ ارتباطاتی که برای انسان‌ها ایجاد می‌کند و موجب کمال آنها می‌شود، ارزش دارد؟! اگر خدای ناکرده فردی نتواند سخن بگوید و زبانش قفل شود، یا کر شود و نتواند حرف دیگران را بشنود، یا کور شود و نتواند جهان را ببیند، آن‌وقت می‌فهمد چه نعمتی را از دست داده است! تُعرَف الأشیاء بأضدادها؛ اشیاء را با ضدّ آنها می‌توان شناخت. ما چون همیشه این نعمت‌ها را در اختیار داریم، نمی‌فهمیم که اگر آنها را از دست بدهیم، چه بلایی بر سر ما می‌آید و چه امکاناتی از دست ما گرفته خواهد شد. همهٔ این نعمت‌ها را خداوند به ما داده تا شکر آنها را به‌جا آوریم: (لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُون) که اگر کسی نعمت و نعمت‌دهنده را شناخت، قطعاً او را شکر می‌کند.

کلّ جهان، در خدمت رشد و کمال انسان

علاوه بر این امتیازات، خداوند متعال اساساً جهان را برای کمال و رشد انسان آفریده است:

(وَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ جَمیعاً مِنْهُ إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُون‏)؛

و آنچه در آسمان‌ها و زمین است برای شما مسخّر قرار داده است، در‌حالی‌که همه از خداست. در این‌ها نشانه‌هایی است برای گروهی که اهل فکر و تفکّر باشند.

خداوند متعال آسمان و زمین را برای ما مسخّر ساخته و در طریق منفعت و کمال ما قرار داده است. اگر مدار خورشید ذرّه‌ای تغییر کند، مثلاً به زمین نزدیک‌تر شود، همه از شدّت گرما می‌سوزند و نابود می‌شوند! اگر جزر و مدّی که به‌واسطهٔ وجود ماه محقّق می‌شود مقداری بیشتر یا کمتر شود، ببینید چه غوغایی می‌شود! اگر سکونی که برای زمین قرار داده شده تبدیل به لرزش شود، چه اتّفاقی خواهد افتاد؟!  وقتی سونامی یا زلزلهٔ شدیدی رخ می‌دهد، ببینید چه غوغایی برپا می‌شود!

حوادث و بلاها، دست‌اندازهایی برای بیدار کردن مسافران کرهٔ خاکی

خداوند متعال گاهی این‌ حوادث و بلاها را می‌فرستد تا ما از خواب غفلت بیدار شویم. در واقع، انسان‌ها در این کرهٔ خاکی همچون مسافرانی هستند که در اتومبیلی با سرعت ثابت و در جادهٔ صافی درحال حرکتند. اگر راننده‌ای که اتومبیل را هدایت می‌کند تکانی به ماشین ندهد، همه در خواب فرو می‌روند. و ما مسافران این کرۀ خاکی نیز در خواب فرو رفته‌ایم. فقط گاهی دست‌اندازهایی پیدا می‌شود که بیدار شویم. زلزله‌ها، طوفان‌ها، بیماری‌ها و حوادث دیگر ـ چه در سطح فرد و شهر و کشور و چه در سطح کلان و دنیا ـ برای بیدار کردن انسان‌هاست تا بفهمند فرد دیگری پشت این قضایاست و هر حرکتی که در این عالم انجام می‌شود، کسی دیگر آن را تدبیر می‌کند و مدبّر لیل و نهار کسی دیگر است. امّا متأسّفانه همهٔ ما کم یا زیاد دچار غفلتیم.

نعمت‌های تشریعی و باطنی، تکمیل‌کنندهٔ نعمت‌های تکوینی و ظاهری

تازه این‌ نعمت‌ها فقط نعمت‌های تکوینی و ظاهری بود. درحالی‌که نعمت، فقط نعمت‌های تکوینی و ظاهری نیست، بلکه نعمت‌های تشریعی و باطنی هم هست؛‌ یعنی خداوند متعال علاوه بر اینکه این جسم و روح و ظرفیت را به ما داده و این جهان را در اختیار ما گذاشته، نعمت‌هایش را با نعمت‌های تشریعی هم تکمیل کرده است و فرد متّقی به همهٔ این نعمت‌ها توجّه دارد و همواره نسبت به فضل و رحمت الهی، خوشحال و شکرگزار است. امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را آگاه به نعمت‌های خودش و شاکر آنها قرار دهد.

و السّلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته