توضیحات

البیع، پنج جلد

بررسی گستردۀ فقهی بیع (تقریرات دروس خارج فقه آیت اللّه سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی)

مباحث جلد اول: «اهمّیت بیع، تعریف بیع و شماری از عقود، گسترۀ بیع و افتراق آن از سایر عقود، وقوع حق و منفعت ثابت به عنوان مبیع، حقیقت مال و ملک و حق، اثبات قابلیات به عمومات، معاطات، تمییز بایع از مشتری و …»

مباحث جلد دوم: «الفاظ عقد بیع، شرایط معتبر در صیغ عقود، ضمان مقبوض به عقد فاسد، قاعدۀ «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده» و عکس آن، ضمان منافع مستوفاه و غیر مستوفاه، بررسی ادعای عدالت جمیع صحابه، مثلی و قیمی، بدل حیلوله، حقیقت انواع پول و نحوۀ ضمان آن‌ها»

مباحث جلد سوم: «شروط متعاقدین؛ ۱. اشتراط بلوغ، حکم «اسلام، عبادات، معاملات و طلاق صبیّ»، معاملات صبیّ در اشیاء یسیره، ۲. اشتراط قصد معانی الفاظ، ۳. اشتراط اختیار، اشتراط عجز از تفصّی به توریه یا غیر توریه در صدق إکراه، صور تحقق إکراه، طلاق مکرَه لو طلق ناویاً، ۴. اشتراط إذن سید در عاقد بودن عبد، ۵. اشتراط مالک بودن متعاقدین یا إذن از مالک یا شارع و …»

مباحث جلد هفتم: «القول فی الاولیاء الشرعی «۱» و بحث مهمّ ولایت تکوینی و تشریعی؛ ولایت أب و جدّ و بررسی اشتراط عدالت و مصلحت در آن، زمینۀ ورود در بحث ولایت فقیه، اقسام ولایت، تحقیق پیرامون ولایت تکوینی، غیر قابل دسترس بودن مقام ویژۀ معصومین علیهم السّلام، الهی نبودن بعض پدیده‌های فرا عادی و معیار صحیح ارزیابی آنها، بحثی پیرامون ولایت تشریعی و انواع آن (۱. ولایت تشریعی به معنای تفویض امر دین، ۲. ولایت تشریعی به معنای سیاست و تنظیم اجتماع، اعطاء ولایت تشریعی به پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله و ائمۀ علیهم السّلام، بحث‌هایی پیرامون کریمۀ اولی الامر منکم، لزوم وجود والی و …)»

مباحث جلد هشتم: «القول فی الاولیاء الشرعی «۲» و بحث مهمّ ولایت فقیه؛ روایات خاصّه دالّ بر ولایت فقیه، بررسی برخی شبهات بر نظریهٔ ولایت فقیه، کلمات عدّه‌ای از اعلام در نظریهٔ ولایت فقیه، بررسی روایات ناهیه از خروج بالسّیف و جمع آن با روایات مجوّزه، ولایت عدول مؤمنین، بررسی اشتراط عدالت در مؤمن متصدّی امور، بررسی اشتراط رعایت مصلحت در تصرّفات اولیاء شرعی، ولایت غیر عادل در امور حسبیّه و …»

«بیع» تأثیر عظیمی در حیات اجتماعی و اقتصادی بشر دارد؛ چراکه بسیاری از مبادلاتی که در سطح خُرد و کلان بین افراد، مؤسسات، جوامع و دولت‌ها صورت می‌پذیرد بر اساس «بیع» است. تبیین حقیقت بیع، فرق آن با سایر عقود و بیان احکام آن می‌تواند افق رفتار افراد و جوامع را روشن نماید. نظام حقوقی اقتصادی اسلام آن‌قدر دارای فروع، خصوصیات و احکام بوده و برترین دانشمندان و متفکران در تبیین و تحلیل آن به غور پرداخته‌اند که مطمئناً در هیچ کجای دنیا نمی‌توان نظیر آن را پیدا کرد.

کتاب شریف «مکاسبِ» شیخ انصاری قدس سره، وارث فکر هزار و چندین سالۀ برترین متفکران و ژرف اندیشان از شیخ مفید گرفته تا شیخ طوسی، ابن ادریس حلّی، محقق حلّی، علامۀ حلّی تا محقق ثانی، صاحب مفتاح الکرامه، کاشف الغطاء و صاحب جواهر می‌باشد؛ أعلامی که هر از چندگاهی با گذشت ده‌ها سال و چه بسا چند صد سال، خداوند متعال مانند آنان را به جامعۀ بشری اعطاء می‌کند.

لباب افکار این بزرگان در مکاسب انعکاس یافته و شیخ انصاری اعلی الله مقامه الشریف با آن دقت، احاطه و هنری که داشته تقریباً چیزی را فروگذار نکرده است، به حدّی که آن را غیر قابل قیاس با کتب حقوقی دنیا قرار داده و می‌توان گفت از فلسفه‌های دنیا نیز از حیث إعمال فکر در جهت کشف و نیل به مطلوب، غنی‌تر است.

بعد از شیخ نیز افرادی که دارای ذهن خلاق، تحلیل‌گر، شکافندۀ حقائق و معانی در عالی‌ترین رتبه‌ها می‌باشند، کلمه به کلمۀ مطالب شیخ را که خود دریایی از اندیشۀ جوشان و فکر فروزان بوده مورد ارزیابی قرار داده و در تأیید یا نقد آن قلم زده و زوایای تاریک را روشن کرده یا نظرات جدیدی را به آن افزوده‌اند.

سید یزدی با آن احاطه‌‌ای که داشته، حاشیۀ عمیقی بر مکاسب نگاشته و محقق ایروانی با آن حدّت ذهنی و با نگاهی که به حاشیۀ سید داشته اعمال نظر کرده است. محقق اصفهانی آن اعجوبۀ کم نظیر در دقت و تسلطِ بر مباحث فکری، حاشیۀ عمیق و مفصّلی بر مکاسب نوشته و میرزای نایینی با تدریس و محور قرار دادن مکاسب، مطالب زیادی را در مباحث معاملات و خصوص بیع ابراز فرموده که توسط دو نفر از مقرّران خوش‌قلم و دقیقشان، شیخ محمد تقی آملی و شیخ موسی خوانساری، به رشتۀ تحریر در آمده است.

امام خمینی قدس سره نیز با محور قرار دادن مکاسب در تدریس‌شان بررسی گسترده‌ای انجام داده و مطالب عالی و دقیقی را بیان فرموده‌اند. سید خویی مطالب فراوانی را در تبیین و تنقیح آن بیان فرموده که به خاطر بیان شیرین و رسای ایشان و قلم روان مقررین‌شان در جایگاهی سهل التناول‌‌تر از کتب دیگر قرار گرفته است. ده‌ها حواشی علمی، انتقادی و توضیحی دیگر نیز وجود دارد که آن‌ها نیز حائز اهمیت است. در زمان حاضر فهم بسیاری از اندیشه‌های متبلور در این کتاب‌ها نیاز هر مجتهدی است تا از اعوجاج در اجتهاد و انحراف در استنباط مصون باشد.

به هر حال کتاب مکاسب علی الخصوص مبحث «بیع» به ضمیمۀ حواشی آن، منبع پایان ناپذیری از علم و فکر در حوزۀ تحلیل مسائل معاملی در زمینۀ فقه و حقوق ارائه کرده که واقعاً بی‌نظیر است. بسیاری از قواعد مطرح شده در کتاب البیع قواعد سیالی است که در تمام ابواب معاملات کاربرد دارد، لذا با تسلّط بر مباحث بیع، حل بسیاری از مباحث مربوط به معاملات دیگر مانند اجاره، مضاربه، مساقات، شرکت، جعاله و … آسان خواهد بود.

بنابراین کتاب البیع، هم از آن جهت که قوام و حیات اقتصاد جامعه به بیع بستگی دارد دارای اهمیت است و هم از آن جهت که اهمّ مباحث سایر عقود، مانند شرائط عقد، شرائط عوضین، شرائط متعاقدین و …، در آن روشن می‌شود. پس کسی که می‌خواهد متخصص در این رشته باشد و عن اجتهادٍ استنباط کند یا حداقل کلام دیگران را بفهمد باید در این مسائل غور کرده و از صرف وقت در آن ملول نشود. کسانی که در رشتۀ حقوق نیز می‌خواهند کار کنند اگر بر این مباحث مسلط باشند حقوقدانی خواهند شد که قابل قیاس با اقرانشان نمی‌باشند.

این مباحث از آن‌جا که قدرت فکری زیادی به دارس و باحث آن می‌دهد، فرد را در مسائل فلسفی نیز توانمند می‌کند و به راحتی می‌تواند مفاهیم اعتباری را از مفاهیم حقیقی تمییز داده و رابطۀ آن دو را درک کند. فلسفه‌های جدید نیز که به فلسفۀ زبانی (لینگویستیک فیلاسفی) و فلسفۀ تحلیلی (انالتیک فیلاسفی) معروف است و گفتارهای روزمرۀ مردم را تحلیل می‌کند، دارای روش‌هایی است مشابه روش‌هایی که در اصول و فقه، خصوصاً اصول، به کار گرفته می‌شود؛ لذا اگر کسی با توان حاصل از آموزش اصول و مکاسب وارد آن مباحث شود می‌تواند نقّاد، بلکه مُبدِع و مبتکر خوبی در آن مسائل باشد.

از این مجموعه تاکنون مجلدات ۱، ۲، ۳، ۷ و ۸ به چاپ رسیده است.