مؤمن به معنای واقعی کلمه، باید هم امیدوار باشد و هم ترسان؛ و امکان ندارد که فقط امیدوار یا فقط هراسان باشد؛ زیرا اگر فقط ترس داشته باشد و امید نداشته باشد، درجا میزند و بلکه سقوط میکند؛ اگر هم فقط امید داشته باشد ولی ترس نداشته باشد، باز درجا میزند و بلکه چه بسا سقوط کند.
شب قدر دارای عظمت بسیار است و وظایفی مهم ازجمله استغفار، التجاء و تضرّع در درگاه خداوند متعال بر عهدهٔ ماست که باید قدر بدانیم و بتوانیم با تضرّعها و التماسهای خود در درگاه خداوند متعال مقدّرات آیندهٔ خودمان، فرزندانمان، امّت اسلامی و کشورمان را مقدّراتی نیکو قرار دهیم.
از جمله چیزهایی که پرهیزکاران و نیکوکاران خوف آن را دارند، این است که مبادا اعمالشان خالص برای خدا نباشد و در اعماق جانشان غرضی غیر از غرض الهی وجود داشته باشد که در این صورت نه تنها ارزش ندارد، بلکه در عبادات ارزش منفی هم دارد؛ چراکه ریا مصداقی از شرک است.
از صفات فرد پرهیزکار و تقواپیشه آن است که همواره کارهای نیک انجام میدهد، ولی درعینحال ترس دارد. قاعدتاً اینگونه است که کسی که کار بد انجام میدهد، باید بترسد، ولی حضرت میفرمایند: انسان متّقی با اینکه کار خوب میکند، درعینحال ترسان است.
امکان ندارد کسی به درگاه خداوند برود و دست خالی برگردد؛ منتها گاهی اوقات بعضی خواستهها به صلاح ما نیست و ما با عقلهای کوتاه و دیدهای سطحی و نزدیکبین خود چیزهایی را از خدا میخواهیم که صلاح ما در آن نیست؛ امّا در این موارد نیز بههرحال خداوند متعال جوابی خواهد داد و هیچ دعایی را بیپاسخ نخواهد گذاشت.
این یک قاعدۀ کلّی است که تلاشها در این دنیا بیثمر نمیماند و لطف و عطای پروردگار از کسی دریغ نمیشود. بنابراین به طور کلّی هرکس به هر میزان تلاش کند، نتیجهٔ آن را خواهد دید؛ اگر کسی فقط تلاش مادّی کرد، تنها بهرۀ مادّی میبرد و اگر کسی هم تلاش مادّی و هم تلاش معنوی کرد، هر دو بهرۀ مادّی و معنوی را خواهد برد.
دعا اصل و نبض و اساس کار است و چهبسا با دعا کلّ قضایا دگرگون شود، امّا در کنار آن باید تلاش مادّی هم انجام داد و راههای مادّی را نیز پیمود؛ زیرا اینچنین نیست که خداوند متعال برخلاف سنّتش حتّی استجابت دعاها را بهگونهای قرار دهد که امر خارقالعادهای اتّفاق بیفتد.
«عافیت» یعنی نداشتن مشکلات، اعمّ از مشکلات جسمی و معنوی. اینهمه دعاهایی که در ماه مبارک رمضان وارد شده و در آنها از خداوند متعال طول عمر، رزق واسع، سلامت و ... میخواهیم، به این معناست که ما باید به دنبال عافیت باشیم و برای رسیدن به عافیت تلاش کنیم، هم از لحاظ تلاش بدنی و مادّی و هم از لحاظ تلاش معنوی و دعا.
به خاطر اینکه صبر هنگام بلا بهتر از غفلت هنگام آسایش است. اگر در برابر بلا درست رفتار کنیم و صبرِ درست داشته باشیم، این صبر بر بلا از غفلتی که از آسایش پدید میآید، بهتر است.
برخی امور در دنیا، خاصیت معنوی دارد و از آن جمله ابتلائات و گرفتاریهای دنیوی است؛ اگر انسان هزار سال هم نماز بخواند، روزه بگیرد و در راه خدا انفاق کند، امّا گرفتاری و بیماری جسمی پیدا نکند، به آن منزلت نمیرسد. بنابراین کمال مادّی و معنوی بشر، از حیث فردی و اجتماعی، میتواند مرهون بلاها و مصیبتها باشد.
بر اساس آنچه از آیات شریفهٔ قرآن و روایات معصومان علیهم السّلام استفاده میشود، بلا برای عموم مردم، نتیجهٔ اعمال خودشان و نوعی منبِّه و مذکِّر و برای این است که مردم به خود بیایند، امّا بلا برای اولیای خدا، ترفیع درجه و مقام است. یا حتّی برای بعضی افراد، میتواند موجب پاک شدن گناهان باشد. بنابراین بلاها دو نوعاند.
برپایهٔ بینش قرآنی، قاعدهٔ کلّی برای عموم مردم و افراد عادی، این است که آنچه از مصیبت به آنان میرسد، نتیجهٔ کارهای خود آنهاست، امّا اولیای خدا از این قاعده مستثنا هستند و مصیبت برای آنان به جهت رفعت درجات و عظمت مقام در درگاه الهی و برای این است که آنان را خالص و خالصتر کند و البته ممکن است حکمتهای دیگری نیز داشته باشد.