جلسۀ ۱۱، رمضان ۱۴۴۱ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

خلاصه بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۱، جلسه یازدهم

بیان کردیم که بلاها و مصیبت‌ها و ازجمله بلای فراگیر امروز، درعین‌اینکه در بیشتر مواقع و نسبت به اکثریت قریب به اتّفاق مردم، نتیجهٔ اعمال آنها و نوعی تنبیه است، ولی در‌عین‌حال نسبت به بعضی از افراد می‌تواند کمال‌آفرین باشد.

کمال بشر، مرهون بلاها و ابتلائات

از روایات متعدّدی استفاده می‌شود که بعضی از امور در این دنیا، رابطهٔ ویژه‌ای با مقامات معنوی دارد؛ مثلاً در مورد روزهٔ ماه رمضان در روایت آمده است: «إِنَّ لِلْجَنَّهِ بَاباً یُدْعَى الرَّیَّانَ لَا یَدْخُلُ مِنْهُ إِلَّا الصَّائِمُونَ»‏؛ خیلی جالب است! در بهشت دری وجود دارد که مخصوص روزه‌داران است و تنها اهل روزه می‌توانند از آن وارد شوند.

بنابراین برخی امور در دنیا، خاصیت معنوی دارد و از آن جمله ابتلائات و گرفتاری‌های دنیوی است؛‌ چنان‌که در روایت خواندیم: «إِنَّ فِی الْجَنَّهِ مَنْزِلَهً لَایَبْلُغُهَا عَبْدٌ إِلَّا بِالِابْتِلَاءِ فِی جَسَدِه»؛ در بهشت منزلتی است که دست‌یابی به آن بدون گرفتاری بدنی و جسمی ممکن نیست؛ یعنی اگر انسان هزار سال هم نماز بخواند، روزه بگیرد و در راه خدا انفاق کند، امّا گرفتاری و بیماری جسمی پیدا نکند، به آن منزلت نمی‌رسد. این مسئله هم در مقیاس فردی و هم در مقیاس کلان و اجتماعی وجود دارد. بنابراین کمال مادّی و معنوی بشر، از حیث فردی و اجتماعی، می‌تواند مرهون بلاها و مصیبت‌ها باشد.

ابتلائات، نشانهٔ محبّت و توجّه خداوند

در مجامع روایی، روایتی بسیار زیبا آمده است و جالب اینکه هم شیعه و هم عامّه آن را نقل کرده و هردو هم با سند صحیح ـ البته هریک طبق مبنای خود ـ آن را نقل کرده‌اند.

در روایتی که از طریق شیعه نقل شده، امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:

مَا أَحَبَّ اللَّهُ‏ قَوْماً إِلَّا ابْتَلَاهُمْ؛

خداوند متعال هیچ قومی یا گروهی را دوست نمی‌دارد، مگر اینکه آنها را در بوتهٔ ابتلا می‌گذارد و در سختی‌ها و مشکلات قرار می‌دهد. البته نه اینکه هرکس مبتلا شد، یعنی محبوب خداوند است، بلکه برای برخی افراد و در بعضی حالات چنین است؛ چنان‌که روایتی که در گذشته خواندیم، به ‌خوبی این مطلب را روشن می‌کند: «اللَّهُمَ‏ اجْعَلْهُ‏ عِلَّهَ أَدَبٍ‏ لَا عِلَّهَ غَضَب»؛ خدایا! این بیماری را برای تربیت قرار بده، نه ناشی از غضب. این یعنی بلاها و ابتلائات بر دو قسم است و حتّی یک بیماری نسبت به یک نفر ممکن است دو حالت داشته باشد؛ هم می‌تواند برای رشد و تربیت باشد و هم می‌تواند ناشی از غضب الهی باشد و این مربوط به قابلیت و ظرفیت شخص یا گروهی است که مورد ابتلا قرار می‌گیرد.

بنابراین خداوند اگر قومی را دوست بدارد، آنها را مبتلا می‌کند تا رشد و تربیت یابند. امّا اگر قومی محبوب خداوند نباشند، آنان را به حال خود رها می‌کند و کاری به کار آنها ندارد؛ یعنی آنها را گرفتار سنّت «املاء» و «استدراج» می‌سازد؛ یا اینکه نمی‌خواهد آنها را تربیت کند و رشد دهد و یا اینکه می‌خواهد آنها را تنبیه و عذاب کند. امّا اگر قومی ظرفیت داشته باشد و حتّی متنبّه شود، بلا می‌تواند تربیت‌کننده و بالابرندهٔ درجات کمال مادّی و معنوی او باشد.

درروایتی که از طریق عامّه نقل شده، پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله می‌فرمایند:

إِنَّ اللهَ إِذَا أَحَبَّ قَوْمًا ابْتَلَاهُمْ، فَمَنْ صَبَرَ فَلَهُ الصَّبْرُ، وَمَنْ جَزِعَ فَلَهُ الْجَزَعُ؛

خداوند متعال هرگاه قومی را دوست بدارد، آنها را مبتلا می‌کند. پس کسی‌ که در برابر آن ابتلا صبر کند، فواید صبر را خواهد برد و کسی‌که جزع و فزع کند، بهره‌اش از آن ابتلا فقط جزع و فزع است.

شکر خداوند در ابتلائات

یکی از آداب اسلامی آن است که انسان ـ همچنان‌که برای نعمت‌ها خداوند را شکر می‌کند ـ برای بلاها نیز خداوند را شکر کند. چنان‌که امام حسین علیه السّلام در شب عاشورا در خطبهٔ بسیار غرّای خود فرمودند:

أُثْنِی عَلَى اللَّهِ أَحْسَنَ الثَّنَاءِ وَ أَحْمَدُهُ‏ عَلَى‏ السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاء؛

خداوند را با بهترین ثناها ستایش می‌کنم و او را برای آسانی‌ها و سختی‌ها شکر می‌گزارم.

«سَرّاء» یعنی آنچه موجب خوشحالی انسان می‌شود و «ضَرّاء» یعنی آنچه موجب مضرّت انسان می‌گردد. همچنین در «دعای نور» ـ که توصیه می‌شود همیشه و مخصوصاً در این ایّام بر آن مواظبت داشته باشید و ان‌شاءاللّه می‌تواند شما را از بیماری حفظ کند ـ می‌خوانیم:

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی هُوَ بِالْعِزِّ مَذْکُورٌ وَ بِالْفَخْرِ مَشْهُورٌ وَ عَلَى السَّرَّاءِ وَ الضَّرَّاءِ مَشْکُور؛

ستایش مخصوص خداوندی است که به عزّت یاد می‌شود، به فخر شهرت دارد و هم در آسانی‌ها و هم در سختی‌ها مورد شکر قرار می‌گیرد.

اثرات مثبت یا منفی ابتلائات، وابسته به رفتار افراد و جوامع

اشاره کردیم که یک بلا هم می‌تواند اثر مثبت داشته باشد و هم اثر منفی؛ اثر مثبت برای کسانی است که قابلیت داشته باشند و اثر منفی برای آنان که ظرفیت ندارند. این ابتلای اخیر نیز نسبت به جوامع مختلف ـ بسته به رفتارها و واکنش‌های آنها ـ می‌تواند اثرات متفاوتی داشته باشد:

 گاهی جامعه‌ای مانند مردم ایران در مقابل آن صبر می‌کنند، ازخودگذشتگی نشان می‌دهند، خدا را شکر می‌کنند، به یکدیگر کمک و یاری می‌رسانند، کادر پزشکی فداکاری می‌کند، مردم به‌ویژه جوانان با آنان همراهی می‌کنند، حسّ همدردی، حسّ انفاق و حسّ ایثار در مردم شکوفا می‌شود، شور و نشاط در راه خدا و برای خدا همه جا را فرا می‌گیرد، دزدی‌ها و چپاول‌ها کم می‌شود، مردم تنبّه پیدا می‌کنند و به یاد خدا می‌افتند، درعین‌اینکه مساجد تعطیل شده، امّا دل‌های همه و خانه‌های مؤمنین مسجد شده است و… . این‌ها همه اثرات مثبت این ابتلا برای جمهوری اسلامی و مردم ایران است که می‌تواند موجب تربیت و بالارفتن کمال مادّی و معنوی جامعه و مصداق این روایت باشد که: «مَا أَحَبَّ اللَّهُ‏ قَوْماً إِلَّا ابْتَلَاهُمْ»؛ خداوند هیچ قومی را دوست نمی‌دارد، مگر اینکه او را مبتلا می‌کند.

امّا از آن طرف، برای جامعه‌ای که قابلیت ندارد و غافل است و با بلا هم بیدار نمی‌شود، همین بلا می‌تواند موجب قساوت بیشتر قلب‌های آنان و نابودکنندۀ نسل آن جامعه شود؛ چنان‌که بنابر آمار رسمی در برخی کشورهای غربی در مدّت ابتلا به این ویروس، آمار دزدی، چپاول و جنایت بالا رفته است، بی‌رحمی‌ها، قساوت‌ها و خودپرستی‌ها ازجمله در جمع کردن اقلام بهداشتی و غذایی از فروشگاه‌ها بیشتر شده است، صحنه‌های دعوا و نزاع عمومی به وفور دیده می‌شود و… . بر عکس، بنابر آماری که از ایران داده‌اند، جرم و جنایت و دزدی در ایران کم شده است؛ با اینکه بسیاری از زندانیان را آزاد کرده‌اند، هرچند زندانیان خطرناک نبوده‌اند.

خلاصه آنکه: ابتلائات، هم می‌تواند موجب کمال باشد و هم موجب سقوط. اگر ما در برابر بلاها درست رفتار کنیم و آن‌چنان‌که اسلام به ما دستور داده، صبر پیشه سازیم:

(وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ‏ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون‏)؛

و به صبرکنندگان بشارت ده! آنان که هنگام برخورد با مصیبت‌ می‌گویند: ما از خداییم و به سوی خدا بازمی‌گردیم.

البته صبر فعّال، نه منفعلانه، در این صورت، بدانیم که این بلا تذکّردهنده و تربیت‌کننده است و برای این است که رشد پیدا کنیم و بسیاری از کمالاتی را که نداشتیم ـ چه در سطح فرد و چه در سطح جامعه ـ به دست آوریم. درنتیجه، این بلا برای ما برکت می‌شود و باید خداوند را به خاطر آن شکر کنیم: نحمده علی السرّاء و الضرّاء.

امّا اگر خدای ناکرده در غفلت و قساوت فرو رویم و رفتار درستی نداشته باشیم، آن‌وقت است که زیان‌کار دنیا و آخرت و مصداق (خَسِرَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَهَ) خواهیم بود. خداوند متعال همهٔ ما را از خواب غفلت بیدار کند و از کسانی قرار دهد که مورد بشارت الهی هستند: (وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ‏ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون‏).

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته