جلسۀ ۱۴، رمضان ۱۴۴۱ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

خلاصه بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۱، جلسه چهاردهم

بیان کردیم هرچند ابتلائات، براساس آیات و روایات، اسباب رشد مادّی و معنویِ فردی و جمعی انسان‌هاست، امّا درعین‌حال معنایش این نیست که ما به استقبال بلا و مشکلات برویم و گفتیم حتّی مثل امیرالمؤمنین علیه السّلام و سایر معصومین علیهم السّلام از خداوند متعال همواره طلب عافیت می‌کردند.

طلب عافیت در دعاها

در دعاهای شریف ماه مبارک رمضان، ما فراوان مصادیق عافیت را از خداوند متعال درخواست می‌کنیم؛ ازجمله در یکی از دعاهای این ماه می‌خوانیم:

اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ؛ اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ؛ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ؛ اللَّهُمَّ اقْضِ‏ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ؛ اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ؛ اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَ‏ غَرِیبٍ؛‏ اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ؛ اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ؛ اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیض‏؛

در این دعا، هم با فقر مبارزه می‌کنیم، هم با بیماری، هم با مشکلات فردی و اجتماعی دیگر،  هم برای خودمان و هم برای دیگران. البته اینجا قرینه وجود دارد که همهٔ اینها را برای کسانی می‌خواهیم که قابلیت و شایستگی آن را دارند و الّا اگر کسی دشمن ما باشد، هرگز به نفع او دعا نمی‌کنیم که بتواند با ما دشمنی کند. متأسّفانه بعضی افراد گاهی اشتباه کرده و می‌گویند: ما حتّی برای دشمن خود هم دعا می‌کنیم! بله، اگر برای هدایت او دعا کنیم، خوب است و مانعی ندارد، ولی اگر دعا کنیم که او قدرت پیدا کند و بر ما مسلّط شود، مسلّماً اشتباه است، بلکه همیشه چنین دعا می‌کنیم: اللّهم أهلِکْ أعدائَنا و أعداءَ محمّد و آل محمّد علیهم السّلام.

سرّ زندانی شدن حضرت یوسف علیه السّلام

در تفسیر علیّ بن ابراهیم قمّی، روایت جالبی از امام رضا علیه السّلام نقل شده که از لحاظ حکمت آفرینش دارای نکتهٔ ظریفی است. در این روایت آمده است که جناب یوسف علی نبیّنا و آله و علیه السّلام در زندان به خداوند شکایت کرد و عرضه داشت: پروردگارا! چه چیزی باعث شد من به زندان بیفتم و مستحقّ زندان گردم؟ خطاب آمد:

أَنْتَ اخْتَرْتَهُ حِینَ قُلْتَ: (رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ‏)؛

هَلَّا قُلْتَ: الْعَافِیَهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْه‏؛

یعنی خودت زندان را برای خودت انتخاب کردی! آن‌ زمان که زلیخا و زنان مصر دسیسه کردند و تو مقاومت کردی و البته درست هم مقاومت کردی، این تو بودی که گفتی: (رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ‏)؛ پرودگارا! زندان از آنچه اینان مرا بدان دعوت می‌کنند، محبوب‌تر است. پس تو خودت زندان را خواستی! چرا نگفتی: الْعَافِیَهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْه‏؛ عافیت برای من محبوب‌تر است از آنچه مرا به آن دعوت می‌کنند؟! مگر خداوند نمی‌توانست تو را با عافیت، نجات دهد، بدون اینکه زندانی‌ات کند؟!

پس اینکه ما می‌گوییم ابتلائات نعمت است، معنایش این نیست که ما عافیت نخواسته باشیم، بلکه به ما دستور داده‌اند عافیت بخواهیم، درعین‌حال که دستور داده‌اند هنگام بلا از خداوند صبر بخواهیم: إِنْ ابْتَلَیْتَنِی فَصَبِّرْنِی؛ اگر مرا مبتلا کردی، صبرم بده. چنان‌که مرحوم والد بزرگوار، آیت اللّه سیّد جواد مدرّسی، وقتی بعضی ابتلائات برایشان پدید آمده بود، این دعا را ـ که از دعاهای بعضی روزهای ماه مبارک رمضان است ـ مکرّر می‌خواندند و در درگاه خداوند عرضه می‌داشتند:

صَبِّرْنِی فِیهِ عَلَى کَائِنَاتِ الْأَقْدَار؛

خدایا! در برابر پدیده‌هایی که بر اساس قدَر تو محقّق می‌شود، مرا صبر عنایت فرما.

تلاش مادّی در کنار دعا

گفتیم معنای اینکه بلا نعمت است، این نیست که به استقبال بلا و مشکلات برویم و در برابر آنها هیچ فعّالیتی انجام ندهیم، بلکه باید صبر فعّال داشته باشیم؛ هم از لحاظ دعا و هم از لحاظ تلاش مادّی. لذا اگر کسی بگوید من فقط دعا می‌کنم و از خداوند عافیت می‌خواهم، امّا کار و تلاش نمی‌کنم، قطعاً درست نیست، بلکه باید در برابر بلاها و مشکلات، تلاش و کوشش کرد.

امروزه نیز که چنین بلای سخت و عمیقی فراگیر شده، نباید فقط به دعا اکتفا کنیم. بله، دعا اصل و نبض و اساس کار است و چه‌بسا با دعا کلّ قضایا دگرگون شود، امّا در کنار آن باید تلاش مادّی هم انجام داد و راههای مادّی را نیز پیمود؛ زیرا این‌چنین نیست که خداوند متعال برخلاف سنّتش حتّی استجابت دعاها را به‌گونه‌ای قرار دهد که امر خارق‌العاده‌ای اتّفاق بیفتد. البته گاهی هم ممکن است با دعا چنین اتّفاقی بیفتد، ولی این وظیفهٔ ما نسبت به تلاش‌های مادّی را نفی نمی‌کند، بلکه ما باید تلاش خود را به بهترین وجه انجام دهیم؛ ازجمله پزشکان ما، دانشمندان ما، دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌های ما و همهٔ کسانی که در این زمینه سررشته دارند، باید برای شناسایی، مهار، تولید واکسن و داروی مناسب این ویروس تلاش کنند.

در روایت است که شخصی نزد امام صادق علیه السّلام آمد و  عرض کرد: اُدْعُ اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَنِی فِی‏ دَعَهٍ؛ یعنی دعا کنید خداوند روزی مرا بدون تلاش و با راحتی و آسایش بدهد! حضرت فرمودند:

لَا أَدْعُو لَکَ؛ اطْلُبْ کَمَا أَمَرَکَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ؛

چنین دعایی برای تو نمی‌کنم؛ همان‌طورکه خداوند عزّوجلّ به تو امر کرده، برای جلب روزی تلاش کن.

حتّی در مورد روز جمعه که خداوند متعال می‌فرماید: معامله را رها کنید و به سوی نماز بشتابید، پس از آن می‌فرماید:

(فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاهُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللهِ)؛

آن‌گاه که نماز به پایان رسید، در زمین پراکنده شوید و از فضل خداوند بجویید.

یعنی به دنبال زندگی و کاسبی خود بروید و در راه طلب روزی، تلاش و کوشش کنید. البته در هر موردی باید تلاش صحیح و در حدّ معقول انجام داد، ولی به‌هرحال باید تلاش کرد.

هر دردی دوایی دارد

جالب آنکه در روایات آمده است:

إنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَمْ یُنْزِلْ دَاءً إِلَّا وَ قَدْ أَنْزَلَ لَهُ دَوَاءً؛

خداوند تبارک و تعالی، هیچ دردی را نازل نکرده، مگر اینکه دوای آن را هم نازل کرده است.

 بنابراین هر دردی دوایی دارد؛ منتها این دوا به‌گونه‌ای نیست که از عالَم غیب برای ما فرستاده شود. بله، ممکن است گاهی خداوند دارویی را خودش بفرستد، امّا این از ما سلب وظیفه نمی‌کند، بلکه ما باید با تلاش و توکّل به خداوند متعال در راه کشف آن کوشش کنیم و ان‌شاءاللّه خداوند نیز به ما کمک خواهد کرد.

البته این اعمال و تلاش‌ها ـ چه تلاش‌های مادّی و چه تلاش‌های معنوی ـ گاهی ثمره می‌دهد که بیشتر اوقات چنین است و هرچند ممکن است بنا به مصلحت قدری طولانی شود، ولی به‌هر‌حال دعاها مستجاب می‌گردد و تلاش‌های مادّی نیز اثر می‌گذارد:

(وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُورا)؛

 و عطای پروردگار تو ممنوع نیست.

امّا گاهی هم ممکن است این تلاش‌ها ـ به خاطر بعضی مصالح ـ آن‌گونه که ما توقّع داشتیم و فکر می‌کردیم مؤثّر نباشد، ولی به‌هرحال باز اثر مثبت خود را دارد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته