پیروی از راه تضمین شده معصومان (ع) و اولیای واقعی الهی

بیانات

آیت الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳

جلسهٔ ششم (۱۴۰۲/۰۸/۱۵)

پیروی از راه تضمین‌شدهٔ معصومان علیهم السّلام و اولیای واقعی الهی

کلمات مبارک امیرالمؤمنین علیه السّلام را در نامه به فرزندشان شرح و توضیح می‌دادیم و بدین‌جا رسیدیم که حضرت فرمودند: روش پدران معصوم و صالحان از اهل‌بیتت را اخذ کن که آن‌ها دقّت و تأمّل کردند و آنچه را وظیفه‌شان بود، بدون تکلّف انتخاب کردند و بدان ملتزم شدند. و لازم نیست تو خود را در مشکلات تحقیق و شبهات گرفتار سازی؛ زیرا این راه تضمین‌شده و صحّت آن قطعی است.

درعین‌حال، اگر نفس تو ابا کرد از اینکه بدون تحقیق راهی را انتخاب کنی و خواستی به علمی برسی که آن‌ها با تلاش رسیدند، راهش این است که دنبال فهم و رسیدن به حق باشی و از چیزهایی که رهزن رسیدن به حقّ است، دوری گزینی: باید از اعمال نظر بر‌اساس تعصّب، برتری‌جویی، جلب آرای مردم، بنا‌کردن ساختار فکری بر شبهات و نظایر این‌ها احتراز داشته باشی و فقط و فقط خالص برای خدا و رسیدن به حق تلاش کنی.

آن‌گاه اگر یقین کردی که قلبت صاف و پاک گشته و در‌برابر حق خاشع شده و تمام افکارت در‌این‌جهت متمرکز گردیده، با استعانت از خدا و امید به توفیق الهی به هدف خواهی رسید، ولی اگر دیدی در درون تو امور دیگری غیر از رسیدن به حق و فهم حق فعّال است، بدان راهت غلط است، و کسی که طالب دین است و می‌خواهد وظیفه‌اش را انجام دهد، هرگز در چنین راه‌هایی قدم نمی‌گذارد.

خودداری از قدم نهادن در راه‌های نامطمئن و تضمین‌نشده

سپس حضرت فرمودند:

وَ الْإِمْسَاکُ عَنْ ذَلِکَ أَمْثَلُ؛

و دست نگهداشتن از آن راه، بهتر است.

یعنی فکر نکن تو هم حتماً در‌نهایت عالم می‌شوی و همان‌طور‌که اولیای الهی به مقصد رسیدند، تو هم قطعاً به مقصد می‌رسی!

واقعاً این نصیحت برای همگان به‌ویژه پویندگان راه علم و جویندگان دانش بسیار لازم است. ما بزرگان بسیاری را دیده یا دربارهٔ آن‌ها شنیده‌ایم که به مقاماتی رسیدند و توانستند درجاتی از معنویّت را کسب کنند، منتها نمی‌دانیم آن‌ها دقیقاً از چه راهی رفتند و چگونه به آن مقامات رسیدند و آیا انگیزه‌های دیگری که خواسته یا ناخواسته، آشکارا یا پنهان، اطراف ما و افکار ما را فرا‌گرفته، همراه آنان بوده است یا نه؟ البتّه بسیاری از آن‌ها قطعاً از راه درست و بدون شبهه رفتند و با خلوص به آن مقامات رسیدند، امّا عدّه‌ای هم هستند که ابتدا با انگیزهٔ درست ولی بدون تهذیب نفس و بدون رعایت شرایطی که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند، طیّ طریق کرده و قدم در راه‌های شبهه‌ناک و خطرناک گذاشته و بسیاری از اوقات در‌نهایت به وادی ضلالت کشانده شده و در تاریکی گمراهی فرو ‌رفتند!

پیامدهای وحشتناک سلوک غیر صحیح و بدون خلوص نیّت

ما نظایر این مسئله را در زندگی تجربه کرده و افرادی را دیده‌ایم که حدّاقل به‌حسب ظاهر و بنابر ابراز خودشان هدفشان مقدّس بوده و انگیزه‌ای جز رسیدن به مقامات اولیای واقعی الهی نداشته‌اند، امّا گاهی سر از ضلالت‌هایی در‌آورده‌اند که باید از آن به خدا پناه برد: گاهی نعوذ باللّه عبادات را ترک کردند، گاهی عقاید فاسد پیدا کردند، گاه مرتکب اعمال شنیع شدند و گاه در سطوح دیگر با ارواح خبیث و نیروهای شَرور عالَم ارتباط گرفتند که چه‌بسا بعضی از آن‌ها مرئی هم نیستند. این انحرافات همه ناشی از عدم خلوص نیّت و سلوک غیر صحیح است.

کلمات حضرت در اینجا آن‌چنان عامّ است که می‌توان آن را بر همهٔ مسائل تطبیق کرد؛ اعمّ از مسائل عقلی و مسائلی که بعضی، از آن به مسائل عرفانی تعبیر می‌کنند.

این نکتهٔ مهمّی است که حضرت در اینجا بیان می‌فرمایند که اگر مطمئن نشدی و خلوص لازم را پیدا نکردی و اجتماع رأی برایت حاصل نشد، خودداری از پیمودن این راه بهتر است، بلکه همان طریقی را انتخاب کن که قبلاً برایت گفتم؛ یعنی همان راهی که معصومان و صالحان از اهل‌بیتت پیمودند که راه آنان تضمین‌شده و قطعی است و شبهه‌ای در آن نیست، امّا راهی که تو بدون رعایت موازین می‌پیمایی، اگر‌هم قطعیّ‌البطلان نباشد، حدّاقل مضمون‌الصحّه نیست و صحّتش ضمانت نشده است، و انسان عاقل هرگز راهی را انتخاب نمی‌کند که سرنوشت اخروی‌ او را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه راهی را بر‌می‌گزیند که مضمون و مأمون است.

حتّی اگر انسان با پیمودن راه عادی، فرضاً از بعضی درجات عالی محروم شود، باز اولیٰ آن است که راه مضمون‌الصحّه را برود، نسبت به اینکه در راهی قرار گیرد که معلوم نیست عاقبتش کجا باشد؛ احتمال دارد نجاح و کسب درجات باشد و احتمال هم دارد سقوط در درکات باشد! تفصیل این مطلب، هم در کتب عرفانی اخلاقی وجود دارد و هم ما در کتاب فلسفهٔ اخلاق فی‌الجمله آن را بیان کرده‌ایم.

امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را به راه راست هدایت فرماید و آنی ما را به خودمان وانگذارد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته