پناه بردن به آفریدگار روزی رسان

بیانات

آیت الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳

جلسهٔ نهم (۱۴۰۲/۰۹/۱۳)

پناه بردن به آفریدگار روزی‌رسان

در شرح و توضیح نامهٔ شریف امیرالمؤمنین علیه السّلام به فرزندشان بدین‌جا رسیدیم که حضرت فرمودند: راه انبیا و اولیا و صالحان از اهل‌بیتت را برگزین و اگر می‌خواهی خودت دقّت و تحقیق کنی، راه درست را انتخاب کن و در‌صورتی‌که چیزی را نفهمیدی، آن را به حساب جهالت خود بگذار و بدان که بسیاری‌اوقات چیزهایی را نمی‌دانی و بعدها می‌فهمی. و شواهدی آوردیم که انسانِ برطریق مستقیم کسی است که تا شبهه‌ای به او القا می‌شود، دچار تردید نمی‌گردد و چون بنیانش محکم است، بادها و لرزه‌ها نمی‌تواند در او اثری داشته باشد. سپس حضرت چنین نتیجه می‌گیرند که:

فَاعْتَصِمْ بِالَّذِی‏ خَلَقَکَ وَ رَزَقَکَ وَ سَوَّاکَ؛

پس به خداوندى پناه ببر که تو را آفریده، روزى داده و اندامى نیکو بخشیده است.

یعنی به کسی چنگ بزن و پناه ببر که تو را خلق کرد، روزی داد و به تعادل رساند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:

اللهُ الَّذی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ؛

خدا همان کسى است که شما را آفرید، سپس به شما روزى بخشید.

و همچنین می‌فرماید:

الَّذی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ‏؛

همان کس که تو را آفرید، [اندام] تو را درست کرد و [آن‌گاه] تو را سامان بخشید.

پرستش، گرایش و ترس، فقط برای خدا، به‌سوی خدا و از خدا

سپس حضرت می‌فرمایند:

وَ لْیَکُنْ لَهُ تَعَبُّدُکَ وَ إِلَیْهِ رَغْبَتُکَ وَ مِنْهُ شَفَقَتُکَ؛

و باید که پرستش تو خاصّ او، گرایش تو تنها به او، و ترس تو فقط از او باشد.

یعنی حال که همه چیز تو از خداست:

۱) وَ لْیَکُنْ لَهُ تَعَبُّدُکَ؛ شایسته است بندگی و عبادت تو هم برای او باشد؛ الَّذِی‏ خَلَقَکَ وَ رَزَقَکَ وَ سَوَّاکَ؛ همو که تو را آفرید، روزی بخشید و به تعادل رساند.

۲) وَ إِلَیْهِ رَغْبَتُکَ؛ و شایسته است که رغبت تو هم به‌سوی او باشد؛ زیرا غیر از حضرت حقّ در این عالَم چیزی نیست و همه چیز در عالَم به عنایت حضرت حقّ است. خیلی باید کسی نادان باشد ـ و خیلی‌ها هستند ـ که به سایه چنگ زند و صاحب سایه را رها کند! هرآنچه در این عالَم است، ظلّ حضرت حقّ است و غیر او همه موجوداتی وابسته و مخلوق هستند که از خود هیچ ندارند و همه چیز به خداوند متعال باز می‌گردد. این اشتباه مطلق است که کسی اصل را رها کند و به موجودات وابسته‌ای دل ببندد که خود هیچ چیز نیستند. بدین‌جهت حضرت می‌فرمایند: باید رغبتت تنها به‌سوی خدا باشد.

۳) وَ مِنْهُ شَفَقَتُکَ؛ و ترس تو هم باید فقط از خدا باشد؛ زیرا غیر خدا قدرتی ندارد که از او به‌جای خداوند بترسی.

توجّه به اسباب و وسایل، در‌طول توجّه به خدا

البتّه همان‌گونه که در طرف رغبت، اسباب و وسایل موجود است، در‌ طرف ترس نیز اسباب و وسایل وجود دارد. درست است که رغبت انسان فقط باید به‌سوی خدا باشد، ولی از‌آنجا‌که خداوند متعال، عالَم را عالَم اسباب و وسایل قرار داده، انسان باید به دنبال اسباب و وسایل هم برود و به نعمت‌ها نیز رغبت داشته باشد، امّا این‌ها در طول رغبت به خداوند متعال و در طول رضایت اوست؛ چون خداوند متعال، هم تکویناً و هم تشریعاً اذن داده و بلکه امر کرده است که ما با اسباب و وسایل به‌سوی او برویم.

در ترس نیز چنین است؛ یعنی ترس انسان باید تنها از خدا باشد ـ زیرا غیر خدا هیچ‌کاره است ـ منتها اگر هم از غیر خدا خوفی داریم، نه در عرض خوف از خدا، بلکه به‌خاطر فرمان الهی است. اگر خداوند متعال بفرماید فلان کار را انجام دهید، اگرچه مردم عالَم از آن بترسند، آن را انجام می‌دهیم و بدان رغبت هم داریم و هیچ خوفی هم به دل راه نمی‌دهیم، ولی از‌آنجا‌که خداوند متعال دنیا را دنیای اسباب قرار داده، از بعضی از این اسباب باید خوف داشته باشیم؛ بدین معنا که با همان روشی که خداوند متعال فرموده با آن مقابله کنیم و این خوف غیر از خوفی است که باید از خداوند متعال داشته باشیم.

البتّه خوف از خداوند متعال، در‌حقیقت خوف از این است که مبادا وظیفهٔ خود را در مقابل ذات اقدس الهی انجام نداده باشیم و مبادا خداوند متعال با عدل خویش با ما رفتار کند، وگرنه خداوند متعال همه لطف و احسان و فیض و خیر محض است. و این خوف در‌حقیقت موجب کمال ماست که باعث می‌شود از آنچه در طریق نقصان ماست، دوری کنیم و به آنچه ما را به کمال می‌رساند، نزدیک شویم.

امیدوارم خداوند متعال به همهٔ ما توفیق عمل به وظایف و دستورات و ارشادات امیرالمؤمنین علیه السّلام در این نامه و در همهٔ کلماتشان عنایت بفرماید.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته