شرایط روز حاکم بر دنیا و کشور و نعمت بزرگ انقلاب و انتخابات

بیانات

آیت الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

دربارهٔ شرایط روز حاکم بر دنیا و کشور

و نعمت بزرگ انقلاب و انتخابات

درس خارج فقه (۱۴۰۲/۱۱/۱۶)

شرایط روز حاکم بر دنیا و کشور

شرایطی که امروزه بر دنیا حاکم است، ازجمله شرایطی که مردم غزّه دارند یا بعضی مردم دیگر که تحت ستم هستند، برای کسانی که از بیرون به این قضایا می‌نگرند، قابل درک نیست. در روایتی از امام کاظم علیه السّلام نقل شده است:

یَعْرِفُ‏ شِدَّهَ الْجَوْرِ مَنْ حُکِمَ بِهِ عَلَیْهِ؛

شدّت و سختی ستم را کسی درک می‌کند که به جور بر او حکم شده است.

ما به‌این‌سادگی نمی‌توانیم شرایط مردم تحت ستم را درک کنیم، مگر بعضی افراد که دارای تصوّر قویّ همدردی باشند.

نرسیده‌ای به دردی که نمی‌رسی به دردم

قابل درک نبودن شرایط زمان طاغوت برای نسل‌های جدید

یکی از مسائل مهمّی که امروزه در سطح کلان وجود دارد، آن است که کسانی که زمان طاغوت را درک نکردند و شرایط آن زمان و ظلم و محرومیّتی را که حاکم بود، ندیدند و نچشیدند، الآن نمی‌توانند آن شرایط را درک کنند. بله، کسانی که هر دو زمان را درک کردند ـ زیاد یا کم ـ و آن شرایط سختی که وجود داشت و تحقیری که بر این ملّت وارد می‌شد و محرومیّتی که بر جامعه از صدر تا ذیل حاکم بود و حکومت بیگانگانی که بر این کشور وجود داشت، را لمس کردند، آن‌ها قدر جمهوری اسلامی را می‌دانند و عظمت آن را می‌فهمند، ولی متأسّفانه افرادی که تولّد و رشدشان اساساً پس از انقلاب اسلامی بوده یا در زمان انقلاب کودکی خردسال بودند و قضایا را درک نمی‌کردند، اکنون اگر مطالعهٔ درستی نداشته باشند یا دیگران برای آن‌ها تبیین نکنند، قدر این نعمت بزرگ را نمی‌دانند.

تفاوت‌ها و مزایای کشور نسبت به شرایط کشورهای دیگر

حتّی الآن تفاوت کشور ما با کشورهای دیگر، ازجمله کشورهای همسایه، یا حتّی کشورهای پیشرفتهٔ اروپایی (به‌حسب فناوری) یا کشورهای آمریکای لاتین را نمی‌فهمند و مزایا و شرایط کشور را درک نمی‌کنند؛ زیرا تفاوت‌ها با مقایسه معلوم می‌شود. اگر کسی در شرایطی یکنواخت باشد و دیگران هم برایش تبیین نکنند، یا تبیین کنند ولی خودش نخواهد دنبال کند، نمی‌تواند وضعیّت کشور را درک کند.

بعضی خیال می‌کنند در کشورهای دیگر، آسایش و رفاه و امکانات مادّی و چه‌بسا معنوی برای همه فراهم است! در‌حالی‌که این‌چنین نیست. همین چند روز قبل، بعضی دوستان که از اروپا آمده بودند، به‌حسب نقل ایشان، سال گذشته در آلمان که قوی‌ترین اقتصاد اروپا بوده، ۲۰ درصد تورّم وجود داشته و پیش‌بینی می‌شود امسال هم ۲۰ درصد تورّم باشد! اینکه قوی‌ترین اقتصاد اروپا در چنین شرایطی باشد، مسئلهٔ ساده‌ای نیست؛ با‌اینکه آن‌ها نه تحریم دارند و نه فشار اقتصادی، مگر فشارهایی که خودشان برای خودشان درست کرده‌اند. بخشی از کمبودها و گرانی‌هایی که در سوخت و اجناس و ارزاق عمومی در آنجا وجود دارد، بحمداللّه در کشور ما نیست؛ مثلاً می‌گفتند یک شیشه روغن که سال گذشته در آنجا یک یورو بوده، امسال دو و نیم یورو شده یا یک شیشه روغن زیتون حدود هفت یا هشت یورو شده است. حتّی بعضی کارخانه‌هایشان در حال تعطیل ‌شدن است و همهٔ این‌ها تنها به‌خاطر یک جنگ اوکراین است!

شرایط خوب کشور با وجود توطئه‌ها، تحریم‌ها و فشارهای ۴۵سالهٔ دشمن

ما بحمداللّه بعد از پیروزی انقلاب با وجود آن‌همه جنگ و توطئه و مشکلاتی که بر ما تحمیل کردند، امروزه نسبت به آن‌ها در شرایط خوبی هستیم. اگر این تحریم‌ها و فشارها بر آن‌ها وارد شده بود، باقی نمانده و نابود شده بودند!

این برکت اسلام و قرآن و اهل‌بیت علیهم السّلام و برکت اعتقاد مردم به ولایت ائمّهٔ اطهار علیهم السّلام و نوّاب آن‌هاست، ولی بسیاری افراد در کشور متأسّفانه این نعمت‌ها را نمی‌فهمند. بله، در این مسیر مشکلاتی هم پیدا می‌شود که بعضی از آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است و دشمن به ما تحمیل می‌کند؛ زیرا در مبارزه و جنگ، نقل و نبات تقسیم نمی‌شود، بلکه دشمن آسیب می‌زند و ما هم آسیب می‌زنیم. به‌هر‌حال باید هزینه پرداخت.

امّا ببینید ده‌ها گرگ بی‌رحم بیش از ۴۵ سال است به جان این کشور افتاده‌اند و انواع توطئه‌ها و مشکلات را بر سر راه این کشور ایجاد می‌کنند و با همهٔ این‌ها کشور ما، هم خودش را حفظ کرده، هم آن‌ها را عقب رانده و هم کاری کرده است که خواب راحت ندارند. شوخی نیست! آمریکای جنایتکار با آن‌همه ادّعا امروزه از چپ و راست به آن حمله می‌شود؛ از باب‌المندب گرفته تا غزّه و تا سوریه و عراق و چه‌بسا جاهای دیگر! شاید دیده باشید حتّی بعضی حیوانات بسیار درنده و پر‌قدرت وقتی تعداد زیادی دشمن به او حمله می‌کنند، دیگر نمی‌تواند کاری بکند و هر طرف می‌رود، ضربه‌ای می‌خورد!

الآن در دنیا چنین شرایطی به وجود آمده و بحمداللّه به‌گونه‌ای رقم خورده که خود‌به‌خود و به‌طور طبیعی به وجود آمده و نمی‌توانند برای ایران هم بهانه بگیرند، هرچند به‌هرحال بهانه می‌گیرند، امّا بهانه‌شان خریدار ندارد؛ زیرا ایران در یمن یا عراق نیرو ندارد، بلکه آن‌ها خودشان تصمیم می‌گیرند و حمله می‌کنند و از فناوری‌هایی که بحمداللّه با وجود تحریم‌های فوق‌العاده به آن‌ها رسیده، به بهترین وجه در مقابل دشمنان استفاده می‌کنند.

وابستگی کامل رژیم سابق به بیگانگان و دشمنان اسلام و قرآن

اگر این شرایط با شرایط قبل از انقلاب مقایسه شود، آن‌وقت قدر جمهوری اسلامی بیشتر دانسته می‌شود. در رژیم سابق، طبق اخباری که رسماً اعلام کردند، چهل هزار مستشار فقط آمریکایی در ایران حضور داشتند که بخورند و ببرند و هیچ کار اساسی هم نداشتند! تا‌جایی‌که در بعضی محلّه‌های تهران حضورشان کاملاً محسوس بود! اصلاً کشور مال این مردم نبود، بلکه مال آمریکا بود! کشوری که نخست‌وزیرش منسوب به طایفهٔ ضالّهٔ بهائیّت بود، بعضی وزیران، مدیران و درباری‌هایش رسماً از آن طایفهٔ ضالّه بودند و بقیّه هم یا بی‌دین بودند یا اگر دینی هم داشتند، یک دین سطحی و ظاهری داشتند یا قدرتی نداشتند که بتوانند کاری انجام دهند. در‌حقیقت، کشور دربست در اختیار بیگانگان و دشمنان اسلام و قرآن بود که تمام تلاششان این بود که شیرهٔ جان ملّت را بمکند و آن‌ها را از هویّتشان تهی کنند.

در آن شرایط، به برکت رهبری‌های امام راحل قدّس سرّه و همراهی مراجع تقلید، روحانیّت آگاه، دانشگاهیان و همهٔ اقشار ملّت، این انقلاب عظیم رخ داد و همه‌چیز را زیر‌و‌رو کرد: یک کشور کاملاً وابسته و نظام بی‌ارزش و بی‌هویّت را به یک کشور مستقلّ و یک نظام باهویّت تبدیل کرد و نه‌تنها هویّت اسلامی ایرانی را به کشور باز‌گرداند، بلکه آن را رشد و پرورش داد و افکارش را در سطح منطقه و بلکه در سطح جهان گسترانید، تا‌جایی‌که در تحوّلات عظیمی که در دنیا واقع شد ـ مانند سقوط شوروی ـ اگر نگوییم انقلاب اسلامی در آن‌ها نقش اساسی داشت، حدّاقل جزء علل پدید آمدن این تحوّلات عظیم جهانی بود.

برنامه‌های درازمدّت دشمن و لزوم مقابلهٔ بنیادی با آن

این‌ها همه به برکت انقلاب اسلامی است، منتها بسیاری این مسائل را نمی‌فهمند و آن شرایط را درک نمی‌کنند. دشمن هم دمادم در کورۀ تبلیغاتی خود می‌دمد و برای اینکه این مردم و به‌ویژه جوانان را بی‌هویّت و بی‌ارزش کند، فحشا، شرب خمر و هر فسادی را به هر شکلی که بتواند تبلیغ می‌کند. این در‌حالی است که عدّه‌ای از ما متأسّفانه نا‌آگاه هستیم یا اهمّیّت موقف را درک نمی‌کنیم که باید در مقابل این تبلیغات انجام وظیفه کنیم و توطئه‌های دشمن را خنثی نماییم. دشمن کار خودش را می‌کند و برنامه‌ریزی‌های پنجاه ساله و صد‌ساله انجام می‌دهد و این‌چنین نیست که برنامه‌‌اش مقطعی و زودگذر باشد. ما هم باید آن‌قدر بنیادی کار کنیم که بتوانیم هم‌زمان هم با آن‌ها مقابله کنیم و هم خودمان را رشد دهیم.

راه دیگری هم ندارد؛ یعنی کسی فکر نکند که راه سوّمی وجود دارد که می‌توانیم با دشمن سازگاری داشته باشیم و کار خودمان را هم انجام دهیم، بلکه تنها دو راه پیش روی ماست: یا بردگی یا مقاومت. بله، روش‌ها و تاکتیک‌ها می‌تواند متفاوت باشد و به اقتضای زمان تغییر کند، امّا اینکه کسی فکر کند یک راهبرد جدید و اساسی دیگر غیر از مقابله وجود دارد، درست نیست؛ چون دشمنان از اساس با اسلام مشکل دارند؛ چنان‌که می‌بینید در این دویست سیصد سال اخیر برای مقابله با اسلام چه کردند. کشورهای اسلامی مثل عثمانی را تکّه‌پاره و خُرد کردند و به‌جای آن کشورهای دست‌نشانده درست کردند یا کشورهای کوچک مثل لبنان و سوریه را به وجود آوردند و بعضی کشورها مثل فلسطین را اشغال کردند و ده‌ها مشکل دیگربه وجود آوردند. در طرف شرق هم افغانستان، آذربایجان و بحرین را از ایران جدا کردند و می‌خواستند جاهای دیگر را هم جدا کنند. امروزه هم اگر این‌ها قدرت پیدا کنند، نمی‌گذارند هیچ کشور اسلامی باقی بماند؛ حتّی کشوری مثل ایران! مطمئنّاً ایران را تکّه‌پاره می‌کنند و چند کشور شیخ‌نشین و چند کشور قومی قبیله‌ای درست ‌می‌کنند!

انتخابات، یکی از راه‌های مهمّ مقابله با توطئه‌های دشمن

مقابله با توطئه‌های دشمن جز با بیداری اقشار مختلف مردم به‌ویژه بیداری روحانیّت و تلاش شبانه‌روزی آن‌ها هیچ راه دیگری ندارد و یکی از راه‌های مهمّ مقابله با توطئه‌های دشمن قضیّهٔ انتخابات است که از جهات مختلف می‌تواند خنثی‌کنندهٔ توطئه‌های دشمن باشد. البتّه تحلیل این مطلب واقعاً نیاز به بحث مفصّلی دارد، ولی در این مقطع حضور در انتخابات ـ چه به‌عنوان داوطلب نمایندگی و چه به‌عنوان کسی که رأی می‌دهد و انتخاب‌کننده است ـ سرنوشت‌ساز است.

نیاز کشور به حضور و یاری تک‌تک افراد جامعه

به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السّلام در نهج‌البلاغه، هیچ مسئول حکومت اسلامی اگرچه منزلتش در حق، بسیار عالی و سابقه‌اش در اسلام بی‌نظیر باشد، بی‌نیاز از یاری مردم نیست و محتاج به تک‌تک افراد است، و هیچ‌یک از افراد جامعه اگرچه دیگران او را حقیر بدانند، کمتر از آن نیست که به ولیّ امر مسلمین کمک کند:

لَیْسَ امْرُؤٌ وَ إِنْ عَظُمَتْ فِی الْحَقِّ مَنْزِلَتُهُ وَ تَقَدَّمَتْ فِی الدِّینِ فَضِیلَتُهُ بِفَوْقِ أَنْ یُعَانَ عَلَى مَا حَمَّلَهُ اللَّهُ مِنْ حَقِّهِ وَ لَا امْرُؤٌ وَ إِنْ صَغَّرَتْهُ النُّفُوسُ وَ اقْتَحَمَتْهُ الْعُیُونُ‏ بِدُونِ أَنْ یُعِینَ‏ عَلَى ذَلِکَ أَوْ یُعَانَ عَلَیْهِ؛

هیچ‌کس ـ هرچند منزلتش در حق بزرگ و فضیلتش در دین سابقه‌دار باشد ـ برتر از آن نیست که در انجام حقّى که خدا بر عهدهٔ او گذارده، بى‌نیاز از یاری دیگران باشد و نیز هیچ‌کس ـ هر‌چند او را کوچک شمارند و با دیدهٔ حقارت به وی بنگرند ـ کمتر از آن نیست که دیگری را در راه انجام حق یاری رساند یا دیگرى به یارى او برخیزد.

امیرالمؤمنین علیه السّلام با آن عظمت که: «لَا یَعْلَمُهُ‏ إِلَّا اللَّهُ‏ وَ أَنَا؛ جز خدا و من (پیامبر صلّی الله علیه وآله) حقّ او را نمی‌شناسند» که در نهایت علم و آخرین درجهٔ شجاعت، حکمت، سیاست و توانایی جسمی و روحی بودند، می‌فرمایند: اگرچه منزلت فرد آن‌قدر بالا باشد، امّا چنین نیست که از تک‌تک افراد بی‌نیاز باشد.

انتخابات، روشی عقلی، عقلایی و قانونی

همچنین انتخابات، موافق عقل و روشی عقلایی و مطابق قانون اساسی است. به‌هر‌حال افرادی که وارد مجلس شورای اسلامی می‌شوند، باید برای کشور برنامه و قانون تصویب کنند و هدایت کشور در اختیار آن‌ها خواهد بود. هدایت کشور هم منوط به این است که نمایندگان، هم توانایی داشته باشند، هم درد مردم را بشناسند و هم مشکلات منطقه‌ها را بدانند. و اگر کسی بخواهد مشکلات یک منطقه را بداند، معمولاً باید از همان منطقه باشد و افرادی که در آن منطقه هستند، او را بشناسند و امانت، دیانت و توانایی علمی‌اش را تأیید کنند.

راه عقلایی آن است که اکثریّت مردم منطقه به این فرد رأی بدهند؛ آن‌هم بعد از اینکه صلاحیّتش فی‌الجمله تأیید شده باشد؛ زیرا همان‌طور‌که می‌دانید هر‌کس حدّاقلّ اقلّ صلاحیّت را داشته باشد، تأیید می‌شود؛ آن‌هم بر‌اساس موازین ظاهری ـ که این خود دلایل مختلفی دارد؛ از‌جمله اینکه قانون چنین گفته و نیز معیارهای عقلایی چنین اقتضا می‌کند ـ ولی هنگام انتخاب، مردم باید با بصیرت، تحقیق و احساس مسئولیّت تشخیص دهند که از این افراد کدامشان امانت، توانایی و شایستگی لازم را برای ورود به مجلس دارند.

و بیدار کردن این احساس مسئولیّت منوط به حضور شما فضلا و طلّاب ارجمند در اجتماعات مختلف، ازجمله در دانشگاه‌ها، دبیرستان‌ها، مساجد، حسینیّه‌ها، هیئات و در هر مجتمعی است تا مردم در درجهٔ اوّل دربارهٔ عظمت انقلاب و شرایط امروز و نیز نسبت به اهمّیّت انتخابات ـ هم انتخابات مجلس شورای اسلامی و هم انتخابات مجلس خبرگان ـ آگاه شوند و احساس مسئولیّت کنند.

اهمّیّت فراوان انتخابات خبرگان

انتخابات خبرگان بسیار مهمّ است و نمی‌توان آسان از آن گذشت. نمایندگان مردم در مجلس خبرگان بناست رهبر را انتخاب کنند؛ یعنی کسی که زمام کشور اسلامی ایران را در اختیار می‌گیرد ـ خداوند متعال طول عمر بیشتر و با عزّت و سداد بیشتر به مقام معظّم رهبری عنایت فرماید ـ لذا باید افرادی دانا، آگاه و مسئولیّت‌شناس در مجلس خبرگان باشند که جریان‌ها، باند‌بازی‌ها و تبلیغات مختلف نتواند در آن‌ها اثر بگذارد و بتوانند فرد شایسته‌ای را از‌لحاظ علم و عمل و مدیریّت و قدرت اداره انتخاب کنند؛ فردی که شجاعت، سیاست، حکمت و فقاهت داشته باشد و بتواند کشور را به‌درستی اداره کند و با دنیا تعامل صحیح داشته باشد؛ بداند با این گرگ‌هایی که هر لحظه منتظرند فرصتی پیدا کنند تا به این خوانی که از دستشان رفته دوباره به غارت بازگردند و افکار خود را بر این کشور تحمیل کنند، چگونه تعامل کند. این کار آسانی نیست و مبادا خدای‌ناکرده ما کوتاهی کنیم که قضایای صدر اسلام برای ما عبرت است.

قضایای صدر اسلام، عبرتی برای امروز ما

ببینید امیرالمؤمنین علیه السّلام چه گرفتاری‌هایی داشتند! کسی نگوید چرا نظام اسلامی را با حکومت امیرالمؤمنین علیه السّلام مقایسه می‌کنید! شکّی نیست که امیرالمؤمنین، امیرالمؤمنین است و حکومت ایشان با دیگران قابل مقایسه نیست، ولی نسخه همان است، منتها با حفظ مراتب؛ یعنی آن معیارها با صرف‌نظر از مراتب همین است و همان‌طور‌که خود حضرت در نامهٔ خویش به فرزندشان فرمودند:

إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أَکُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کَانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ‏ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ فَکَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ کَأَحَدِهِمْ؛

گر‌چه من به اندازهٔ مردمى که پیش از من بوده‏‌اند عمر نکرده‏‌ام، ولی در کردارشان دقّت، در اخبارشان فکر، و در آثارشان سیاحت کرده‏‌ام، تا جایى که همانند یکى از آنان شده‌‏ام.

به‌همین‌صورت، مطالعهٔ آنچه در صدر اسلام به‌ویژه در زمان حکومت امیرالمؤمنین علیه السّلام گذشته، مسئلهٔ بسیار مهمّی است؛ اینکه چگونه دشمنان جنگ‌های صفّین، جمل و نهروان را راه انداختند، چگونه منافقان در داخل کوفه فساد می‌کردند و کار را بر امیرالمؤمنین علیه السّلام سخت می‌کردند و….

با‌اینکه حضرت تنها حدود چهار سال و نُه ماه حکومت کردند، ولی سه جنگ خانمان‌سوز بر حضرت تحمیل کردند که مهم‌ترینش صفّین بود و آن‌همه مشکلات در کوفه برای حضرت به وجود آوردند. به تعبیر جناب علی بن عیسی الاربلی در کشف الغمّه که بسیار زیبا می‌گوید:

کان علیه السّلام ممنوعاً فی أیّام خلافته عن کثیر من إرادته الدینیه؛

حضرت در ایّام خلافتشان از بسیاری خواسته‌های دینی خود ممنوع بودند!

یعنی حضرت در زمان حکومتشان قادر به انجام بسیاری از کارها نبودند و نمی‌توانستند بسیاری از انحرافات به‌وجود‌آمده را اصلاح کنند! ازجمله در مسئلهٔ نماز تراویح، قضاوت شریح، مسئلهٔ ارث و امثال آن.

البتّه با‌اینکه حضرت نتوانستند کار خودشان را انجام بدهند، ولی برکات حکومت حضرت آن‌قدر روشن است که تا امروز مثل خورشید می‌درخشد و افتخار بشریّت است که حتّی غیر مسلمانان نیز از آن به نیکی یاد می‌کنند.

اتّفاقات ناخواسته در گوشه و کنار کشور اسلامی

با‌این‌وجود، بعضی دربارهٔ جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی می‌گویند: فلان اتّفاق در کشور افتاده که خلاف شرع یا خلاف مصلحت است! بله، بعضی‌اوقات ممکن است اتّفاق افتاده باشد، ولی دو مسئله وجود دارد:

اوّلاً: ‌آیا می‌توانستند از آن اتّفاق جلوگیری کنند یا نمی‌توانستند؟! گاهی واقعاً امکان‌پذیر نبوده است.

لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها؛

خداوند هیچ‌کس را جز به قدر توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند.

ثانیاً: فرضاً فردی در جایی خطایی انجام داد. آیا باید کلّ نظام و اصل انقلاب را زیر سؤال برد؟! بله، باید تلاش کرد که این خطاها را تا حدّ امکان کم کرد. البتّه محو کردن آن شدنی نیست؛ چنان‌که تاکنون شدنی نبوده و شرایط جهانی یا داخلی یا هر دو دست به دست هم داده و چنین مشکلاتی را تحمیل می‌کند، ولی باید آن‌ها را تدبیر کرد و کاری کرد که بر این مشکلات فائق آمد و اسلام را به جایگاه اصلی خود برگرداند. و این در بسیاری موارد، بلکه شاید در اکثر موارد، شدنی است، ولی تلاش و فداکاری لازم دارد.

لزوم تلاش و فعّالیّت جهادی در راستای آگاه‌سازی جامعه

به‌هر‌حال امیدواریم کسانی که واقعاً عذری ندارند و می‌توانند تبلیغ بروند یا در‌این‌زمینه کاری انجام دهند، تلاششان را به بهترین وجه انجام دهند. و برای این کار نباید منتظر نهادها یا سازمان‌ها ماند. در کتابی خواندم هنگامی‌که فرانسوی‌ها می‌خواستند سیّدجمال‌الدین اسدآبادی را از مصر تبعید کنند، وقتی سفیر فرانسه دید او هیچ پولی ندارد، خواست به او چیزی بدهد، امّا او قبول نکرد و فرمود: الأسد یجد فریسته حیث ما ذهب؛ شیر هرجا برود، طعمهٔ خود را پیدا می‌کند!

آقایان هم هرجا رفتند، باید مثل یک چشمهٔ جوشان جای خود را باز کنند و خودشان بجوشند. خدا هم شرایط را فراهم خواهد کرد؛ هم از‌لحاظ اینکه افراد جمع شوند و هم از‌لحاظ نیازهایی که به‌هر‌حال هر بشری دارد و باید برطرف شود. البتّه سازمان‌ها و نهادها نیز وظیفه دارند و باید وظیفهٔ خود را انجام دهند و از امکانات آن‌ها هم باید استفاده کرد، ولی اگر نشد، نباید معطّل ماند.

بعضی از علما که امروزه جزء مراجع معروف هستند، خودشان به ما گفتند: در زمان طاغوت با یکی از نویسندگان معروف برای تبلیغ به یکی از مناطق شمالی کشور رفتیم، هیچ‌کس ما را به منزلش دعوت نکرد و زمستان هم بود، مجبور شدیم شب را در مسجدی سر کنیم، روی زیلو‌ها خوابیدیم و مثلاً یک زیلو هم روی خودمان کشیدیم!

علما این‌چنین دین خدا را نگه داشته‌اند و در این راه تلاش‌ها کرده، زحمت‌ها کشیده و محرومیّت‌ها دیده‌اند و بحمداللّه این امانت را به دست ما سپرده‌اند. امیدواریم خداوند متعال به همهٔ ما توفیق دهد قدر این شرایط فراهم‌شده را بدانیم و از آن استفاده کنیم و کسانی هم که وظیفه دارند، شرایط را بهتر فراهم کنند. ما هم با توکّل بر خدا در هر شرایطی وظیفهٔ خود را انجام دهیم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته