جلسۀ ۱۱، رمضان ۱۴۴۲ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲، جلسهٔ یازدهم

کلمات مولای متّقیان امیرمؤمنان علیه السّلام را در وصف پارسایان ـ به مناسبت روزه‌داری ماه مبارک رمضان که برای رسیدن به تقواست ـ توضیح می‌دادیم و بدین‌جا رسیدیم که حضرت فرمودند: «یَمْزُجُ‏ … الْقَوْلَ بِالْعَمَلِ»؛ از اوصاف متّقین آن است که سخنش را با عمل همراه می‌کند؛ یعنی کردار و گفتارش هماهنگ است، و روایاتی را در‌این‌زمینه بیان کردیم.

پرحسرت‌ترین و پشیمان‌ترین مردم در روز قیامت

باز در روایت دیگری، از امام صادق علیه السّلام آمده است:

إِنَّ مِنْ‏ أَعْظَمِ‏ النَّاسِ‏ حَسْرَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ مَنْ وَصَفَ عَدْلًا ثُمَّ خَالَفَهُ إِلَى غَیْرِهِ؛

از کسانى‌که در روز قیامت بیشترین افسوس و حسرت را مى‏خورند، کسی است که کار صحیح و عدلی را بیان کرده باشد، سپس خود عمل دیگری را انجام داده باشد.

کسانی‌ هستند که بیان صحیح و گفتار درست دارند، ولی عمل آنها ناصحیح و ناصواب است. چنین افرادی در روز قیامت بالاترین حسرت‌ها را خواهند داشت.

و نیز در روایت دیگری، از رسول اکرم صلّی الله علیه وآله این‌چنین آمده است:

الْعُلَمَاءُ رَجُلَانِ رَجُلٌ عَالِمٌ آخِذٌ بِعِلْمِهِ فَهَذَا نَاجٍ وَ عَالِمٌ تَارِکٌ لِعِلْمِهِ فَهَذَا هَالِکٌ وَ إِنَّ أَهْلَ النَّارِ لَیَتَأَذَّوْنَ مِنْ رِیحِ الْعَالِمِ التَّارِکِ لِعِلْمِهِ؛

علما دو دسته‌اند: یکی عالمی که علم خود را درمقام عمل به‌کار می‌گیرد و به آن عمل می‌کند که اهل نجات و رستگاری است و دیگری عالمى که علمش را وانهاده و به آن عمل نمی‌کند که اهل هلاکت و نابودی است و اهل جهنّم از بوی بد عالم بی‌عمل در آزار و اذیّت‌اند.

البتّه «عالم» در این‌گونه روایات لازم نیست حتماً عالمی فوق‌العاده و در مراتب بالای علم باشد، بلکه هر کس به هر اندازه معلومات دارد به همان اندازه عالم است و مشمول این روایات می‌شود. بله، مرتبهٔ بالای آن کسانی هستند که در مراتب بالای علم قرار دارند، ولی روایت مراتب پایین‌تر را نیز شامل می‌شود. به‌هرحال روایت می‌فرماید: عالمی که به علمش عمل نمی‌کند، آن‌قدر شرایطش ناگوار است که دوزخیان بااینکه تحت فشار انواع عذاب‌های جهنّم هستند، امّا باز از بوی بد عالم بی‌عمل اذیّت می‌شوند!

در ادامهٔ روایت چنین آمده است:

وَ إِنَّ أَشَدَّ أَهْلِ النَّارِ نَدَامَهً وَ حَسْرَهً رَجُلٌ دَعَا عَبْداً إِلَى اللَّهِ فَاسْتَجَابَ لَهُ وَ قَبِلَ مِنْهُ فَأَطَاعَ اللَّهَ فَأَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّهَ وَ أَدْخَلَ الدَّاعِیَ النَّارَ بِتَرْکِهِ عِلْمَهُ وَ اتِّبَاعِهِ الْهَوَى وَ طُولِ الْأَمَلِ؛

و پشیمان‌ترین و پرحسرت‌ترینِ اهل جهنّم کسی است که بنده‌ای از بندگان را به‌سوی خداوند دعوت کرده و او این دعوت را پذیرفته و قبول نموده و مشغول بندگی و طاعت الهی گشته و درنتیجه خداوند او را وارد بهشت گردانده، درحالی‌که خود آن دعوت‌کننده‌ را به‌خاطر عمل‌ نکردن به علمش و پیروی از هوا و هوس و درازی آرزو وارد دوزخ کرده است.

چقدر انسان حسرت می‌خورد وقتی می‌بیند کسی به‌واسطهٔ گفتار او هدایت شده و به بهشت رفته، امّا خودش گرفتار جهنّم و آتش است!

وجوب امر به معروف و نهی از منکر، حتّی برای عالم بی‌عمل

در اینجا باید مطلبی را تذکّر دهیم و آن اینکه: ممکن است کسی بگوید: «من علم دارم، امّا چون به آن عمل نمی‌کنم، نه به دیگران آموزش می‌دهم و نه امر به معروف و نهی از منکر می‌کنم؛ زیرا اگر مردم را به کردار شایسته دعوت کنم و خودم عمل نکنم، موجب عذاب من می‌شود، پس اصلاً دعوت نمی‌کنم.» امّا این سخن درست نیست؛ چراکه انسان هم باید دیگران را به‌سوی خیر و راه درست دعوت و هدایت کند و هم خودش باید به آن عمل کند. اینکه کسی به علمش عمل نمی‌کند، مجوّز نمی‌شود که امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند و از آموزش مردم سرباززند.

در روایتی آمده است که برخی نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام آمده و چنین عرض کردند: یَا وَصِیَّ رَسُولِ اللَّهِ! لَا نَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ‏ حَتَّى‏ نَعْمَلَ‏ بِهِ‏ کُلِّهِ‏ وَ لَا نَنْهَى‏ عَنِ‏ الْمُنْکَرِ حَتَّى نَنْتَهِیَ عَنْهُ کُلِّهِ؟ اى وصىّ پیامبر خدا! آیا امر به معروف نکنیم مگر وقتی‌که خود به همهٔ‌ نیکی‌ها عمل کنیم؟ و نهى از منکر نکنیم مگر وقتى‌که خود همهٔ منکرات را ترک کنیم؟ حضرت فرمودند:

لَا بَلْ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ إِنْ لَمْ تَعْمَلُوا بِهِ کُلِّهِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ إِنْ لَمْ تَنْتَهُوا عَنْهُ کُلِّه‏؛

نه،‏ چنین نباشید! بلکه امر به معروف کنید گرچه خود به همهٔ کارهاى خوب عمل نکنید و نهى از منکر کنید هرچند خود همهٔ منکرات را ترک نکنید.

به‌هرحال انسان هم باید امر به معروف و نهی از منکر کند و احکام و اعتقادات صحیح را برای مردم بیان نماید و هم باید خودش بدان ملتزم باشد. اگر کسی به علم خود عمل نکند و دیگران را هم امر به معروف و نهی از منکر نکند، درحقیقت، دو گناه مرتکب شده است؛ هم گناه ترک علم (عمل نکردن به علم خود) و هم گناه ترک امر به معروف و نهی از منکر. بنابراین چنین شخصی به‌هیچ‌وجه نباید امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند و البتّه وقتی دیگران را امر به معروف و نهی از منکر کرد، خود نیز وظیفه دارد به آن عمل کند.

هشداری بزرگ و عذابی عجیب!

و اگر کسی خدای‌ناکرده گفتارش خلاف کردارش باشد، عواقب سوئی در انتظار او خواهد بود؛ چنان‌که در روایات عذاب‌های عجیب و غریبی برای چنین شخصی نقل شده است؛ از جمله در روایتی از احادیث معراجیه در کتاب لطیف و شریف «ارشاد القلوب» دیلمی چنین آمده است:

رَأَیْتُ لَیْلَهَ أُسْرِیَ بِی إِلَى السَّمَاءِ قَوْماً یُقْرَضُ شِفَاهُمْ بِالْمَقَارِیضِ مِنْ نَارٍ ثُمَّ یُرْمَى بِهَا فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ مَنْ هَؤُلَاءِ فَقَالَ خُطَبَاءُ أُمَّتِکَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ یَنْسَوْنَ أَنْفُسَهُمْ وَ هُمْ یَتْلُونَ الْکِتَابَ فَلَا یَعْقِلُون؛

شبى که مرا به معراج بردند و در آسمان‌ها سیر دادند، عدّه‏اى را دیدم که لب‌هاى آ‌نها را با قیچی‌های آتشین مى‏چیدند و دور مى‏انداختند. گفتم: اى جبرئیل!‏ اینان کیستند؟ گفت: این‌ها خطیبان و گویندگانی از امّت تو هستند که مردم را به کارهاى نیک امر می‌کنند ولی خود را فراموش می‌کنند، درحالی‌که کتاب خدا را تلاوت می‌کنند، امّا نمى‏اندیشند.

این هشداری بزرگ برای همهٔ گروه‌ها به‌ویژه اهل علم، روحانیت، معلّمان دینی، معلّمان قرآن و سیاستمدارانی است که برای عدالت داد سخن می‌دهند، ولی وقتی به پست و مقامی می‌رسند، خود عمل نمی‌کنند. درحالی‌که باید سخن نیک را گفت و عمل نیک را هم به دنبال آن داشت و اگر کسی درعمل از گفتهٔ خود تخلّف کند، عواقب سوئی در انتظار او خواهد بود.

امیدواریم خداوند متعال همهٔ ما را از خواب غفلت بیدار کند؛ آن‌‌چنان‌که بیان‌کنندهٔ راه درست و عدالت و تبیین‌کنندهٔ احکام و مسائل دینی و سیاسی باشیم و خودمان نیز به آن عمل کنیم تا ثواب‌های فراوان هدایت‌کنندگان خلق و آمران به احکام الهی نصیب ما گردد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته