جلسۀ ۱۴، رمضان ۱۴۴۳ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳، جلسۀ چهاردهم

سخنان ما درمورد خدیجهٔ کبری علیها السّلام به اینجا منجر شد که اسلام برای همه شخصیّت مستقلّ فکری قرار داده و از تمامی افراد حتّی بانوان خواسته که از لحاظ فکری کاملاً مستقل باشند.

در‌این‌زمینه آیاتی را از قرآن کریم نقل کردیم که خداوند متعال برای مؤمنان و به‌ویژه بانوان مؤمن، همسر فرعون را مثال زده که در خانهٔ فرعون آن‌چنان مستقلّ بود که دربرابر همهٔ امکاناتی که برایش فراهم بود، ایستادگی کرد و به‌هیچ‌وجه تسلیم نشد، بلکه به‌عنوان یک بانوی باایمان و صابر از خداوند جایگاهی را در بهشت طلب کرد و تقاضا نمود که او را از فرعون و عملش و از همهٔ ظالمان نجات دهد. درمقابل، خداوند متعال برای بانوانی که در شرایط بسیار خوب از لحاظ فکری و اعتقادی قرار دارند، ولی در عین حال راه کج را انتخاب می‌کنند، همسر نوح و همسر لوط را مثال زده که بااینکه همسر پیامبر بودند، ولی به پیامبر خدا خیانت کردند و جهنّمی شدند و آن پیامبران هم هیچ فایده‌ای برای آن‌ها نداشتند؛ چون راه کج را انتخاب کرده بودند.

این نمونه‌ها را خداوند متعال برای بانوان و همهٔ اهل ایمان مثال می‌آورد تا مسلمانان و مؤمنان از الگوی ایمان الگو بگیرند و از الگوی کفر دوری گزینند. این الگوها حتّی برای امروز جامعهٔ ما نیز مفید و سودمند هستند؛ زیرا امروزه دشمنان حقّ و حقیقت تلاش دارند از راه‌های گوناگون در خانواده‌ها نفوذ کنند و از طریق بانوان و دختران و ایجاد انحراف در روابط خانوادگی و روابط بین پسران و دختران، خانواده‌ها را سست کنند و ازدواج‌ها را به تأخیر بیندازند یا اساساً مانع آن شوند. بنابراین هم آقایان و هم بانوان باید در‌این‌زمینه هشیار باشند و مستقلّ و درست و براساس معیارهای صحیح فکر و عمل کنند.

خدیجهٔ کبری علیها السّلام برترینِ همسران پیامبر (ص)

 گفتیم که در‌این‌میان نمونهٔ عالی روش و منش یک بانوی اسلامی، خدیجهٔ کبری علیها السّلام است که به‌عنوان برترین همسر پیامبر صلّی الله علیه وآله و افضل ازواج نبیّ نمونهٔ جالبی است که دربرابر همهٔ فشارها و شرایط سختی که در جاهلیّت داشت، مقاومت کرد؛ چنان‌که امروزه نیز دنیای جاهلیّت نو فشار فوق‌العاده‌ای را بر عالَم اسلام وارد می‌آورد و همه باید دربرابر آن مقاومت کنند.

اینکه خدیجهٔ کبری علیها السّلام افضل ازواج نبیّ و برترین همسر پیامبر صلّی الله علیه وآله است، با اندکی مراجعه به روایات و قرآن کریم روشن می‌شود. در روایتی از پیامبر خدا صلّی الله علیه وآله آمده است:

أَفْضَلُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّهِ أَرْبَعٌ‏ خَدِیجَهُ بِنْتُ‏ خُوَیْلِدٍ وَ فَاطِمَهُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ آسِیَهُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَهُ فِرْعَوْنَ؛

بهترین زنان اهل بهشت چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد، فاطمه دختر محمّد، مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم و همسر فرعون.

یعنی این چهار نفر برترین زنان هستند و لذا نمی‌توان مقام جناب خدیجه علیها السّلام را با سایر همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله مقایسه کرد.

مورد عتاب قرار گرفتن دو تن از همسران پیامبر (ص) در قرآن کریم

 حتّی در مورد دو تن از همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله آیه‌ای داریم که نسبت به آن‌ها بار منفی دارد:

إِنْ تَتُوبا إِلَى اللهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُکُما وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیْهِ فَإِنَّ اللهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْریلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمَلائِکَهُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهیرٌ؛

اگر [شما دو زن] به درگاه خدا توبه کنید [بهتر است]؛ چراکه واقعاً دل‌هایتان انحراف پیدا کرده است. و اگر ضدّ او (پیامبر) به یکدیگر کمک کنید، درحقیقت خدا خود سرپرست اوست و جبرئیل و صالح مؤمنان [نیز یاور اویند] و گذشته از این فرشتگان [هم] پشتیبان [او] خواهند بود.

خداوند متعال در این آیه خطاب به دو تن از همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله می‌فرماید: شایسته است به درگاه الهی توبه کنید و به‌سوی خدا بازگردید؛ چراکه قلب‌های شما از راه حق و از طریق پیامبر صلّی الله علیه وآله منحرف شده است. و اگر هم مقاومت کنید و راه کج خود را ادامه دهید، خدا مولای پیامبر صلّی الله علیه وآله است و نیز جبرئیل و صالح المؤمنین ـ که به امیرالمؤمنین علیه السّلام تفسیر شده ـ و سپس فرشتگان پشتیبان پیامبر صلّی الله علیه وآله خواهند بود.

این نکتهٔ مهمّی است که خداوند متعال دربارهٔ دو نفر از همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله چنین می‌فرماید، درحالی‌که دربارهٔ خدیجهٔ کبری علیها السّلام عکس این مطلب صادق است و آن حضرت هیچ‌گاه با پیامبر صلّی الله علیه وآله مخالفت نکرد و همواره تسلیم آن حضرت بود.

دیدگاه قرآن کریم درمورد سایر همسران پیامبر (ص)

 اساساً وقتی ما به سورۀ مبارکهٔ احزاب (سورۀ ۳۳) و آیات مربوط به همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله رجوع می‌کنیم، می‌بینیم دیدگاه قرآن کریم نسبت به همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله با دیدگاهی که نسبت به اهل‌بیت علیهم السّلام و فاطمهٔ زهرا علیها السّلام دارد و دیدگاهی که از روایات نسبت به خدیجهٔ کبری علیها السّلام استفاده می‌شود، کاملاً متفاوت است. این نکتهٔ مهمّی است که انصافاً باید با دقّت و با رجوع به تفاسیر تبیین شود، ولی در این فرصت کوتاه چکیدهٔ آن را برای شما بیان می‌کنم. ببینید قرآن کریم دربارهٔ همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله می‌فرماید:

یا نِساءَ النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَیْتُنَّ؛

اى همسران پیامبر! شما مانند هیچ یک از زنان [دیگر] نیستید، اگر تقوا داشته باشید.

یعنی برتری شما بر زنان دیگر شرط دارد و شرط آن تقوا و پرهیزکاری شماست؛ چنان‌که در آیهٔ قبل می‌فرماید:

وَ مَنْ یَقْنُتْ مِنْکُنَّ لِلهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَیْنِ؛

و هر کس از شما خدا و فرستاده‏اش را فرمان برد و کار شایسته کند، پاداشش را دو چندان مى‏دهیم.

یعنی اگر اهل طاعت و عبادت باشید و عمل صالح داشته باشید، پاداش شما دوبرابر خواهد بود. و در چند آیه قبل می‌فرماید:

إِنَّ اللهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْکُنَّ أَجْراً عَظیماً؛

خدا براى نیکوکاران از شما پاداش بزرگى آماده گردانیده است.

یعنی شرط پاداش شما نیکوکاری شماست. از طرف دیگر، خداوند متعال در آیهٔ بعد می‌فرماید:

یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَهٍ مُبَیِّنَهٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ؛

اى همسران پیامبر! هر کس از شما مبادرت به کار زشت آشکارى کند، عذابش دو چندان خواهد بود.

یعنی الگو بودن شما برای مسلمانان و بانوان مسلمان شرایط خاصّی دارد و اگر عمل درست انجام دهید، خداوند به شما دوبرابر پاداش می‌دهد و اگر عمل زشت آشکاری انجام دهید، عذاب شما دوبرابر می‌شود.

 بنابراین شرایط زنان پیامبر صلّی الله علیه وآله تضمین‌شده نیست و طبق همان قاعدهٔ کلّی که گفتیم، هرکس مسئولیت خودش را دارد؛ حتّی از بانوان. کسی نمی‌تواند بگوید: من چون در خانهٔ فلانی هستم، پس مصون هستم و اگر کار بد هم انجام دهم، اشکالی ندارد! یا چون در خانهٔ فلانی هستم، چاره‌ای ندارم که بعضی از کارهای خلاف را انجام دهم! این‌ سخنان هیچ کدام صحیح نیست و قرآن کریم حتّی نسبت به همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله چنین قاعده‌ای را جاری دانسته است.

دیدگاه قرآن کریم درمورد اهل‌بیت پیامبر (ص)

امّا در همین سورهٔ مبارکه و در میان همین آیات، آیه‌ای وجود دارد که چون خورشید می‌درخشد و با آیات دیگر تفاوت دارد و لحن آن هم تغییر می‌کند؛ چون در بقیّهٔ آیات با ضمیر مؤنّث و خطاب به زنان سخن گفته شده و ضمایر تماماً مخصوص بانوان است یا اساساً از آنان اسم برده شده است: یا نِساءَ النَّبِیِّ؛ «ای زنان پیامبر»، ولی در همین سورۀ ۳۳ آیهٔ ۳۳ وقتی به اهل‌بیت: می‌رسد، ناگهان لحن کلام تغییر می‌کند و با ضمیر مذکّر می‌فرماید:

إِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً؛

خدا فقط مى‏خواهد آلودگى را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

یعنی خداوند متعال با یک ارادۀ حتمی و قطعی خواسته است که پلیدی را از شما اهل‌بیت، یعنی رسول اکرم، علیّ مرتضی، فاطمهٔ زهرا، حسن و حسین علیهم السّلام بردارد و شما را پاک و پاکیزه گرداند. در این آیهٔ شریفه، برخلاف آیات مربوط به زنان پیامبر صلّی الله علیه وآله هیچ‌گونه شرطی وجود ندارد، بلکه به ضرس قاطع و بدون هیچ شرطی فرموده است که خداوند می‌خواهد شما اهل‌بیت را پاکیزه کند.

بنابراین حساب اهل‌بیت علیهم السّلام از حساب زنان پیامبر صلّی الله علیه وآله کاملاً جداست. حساب رسول خدا صلّی الله علیه وآله، امیرالمؤمنین علیها السّلام، فاطمهٔ زهرا علیها السّلام و فرزندان معصوم ایشان، امام حسن و امام حسین علیها السّلام از حساب زنان پیامبر صلّی الله علیه وآله جداست.

مبادا کسی توهّم کند که این آیه شامل زنان پیامبر صلّی الله علیه وآله هم می‌شود؛ زیرا خداوند دربارهٔ همسران پیامبر صلّی الله علیه وآله تفصیل داده و فرموده: اگر خوب باشید، چنین پاداشی دارید و اگر خوب نباشید، چنان عذابی خواهید داشت، امّا در مورد اهل‌بیت علیهم السّلام پاکیزگی را به طور قاطع برای آن‌ها قرار داده و تضمین کرده است. و فهم این معنا نعمت بزرگی است که مقام اهل بیت علیهم السّلام را برای ما آشکار می‌کند. امیدوارم خداوند متعال به ما فهم و بصیرت مضاعف در این ماه مبارک عنایت فرماید تا مفاهیم قرآن را آن‌چنان‌که خداوند متعال اراده فرموده است، بفهمیم و به آن‌ها عمل کنیم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته