جلسۀ ۷، رمضان ۱۴۴۳ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

در ماه مبارک رمضان شرایط به‌گونه‌ای فراهم است که رابطهٔ بین عبد و ربّ به بهترین وجه قابل اصلاح است. در خطبهٔ معروف شعبانیه از پیامبر اکرم (ص) نکاتی وجود دارد که زوایای یادشده، از آن استفاده می‌شود. اصلاح رابطهٔ عبد و رب از سه طریق ممکن است: نیّت صالح و اخلاص، عبادات بدنی و عبادات فکری.

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳، جلسۀ هفتم

فرصت اصلاح روابط در ماه مبارک رمضان

خداوند متعال، رسول اکرم صلّی الله علیه وآله و ائمّهٔ اطهار علیهم السّلام شرایطی را فراهم آورده‌اند که یک انسان متعهّد و مسئول می‌تواند از زوایای مختلف از ماه مبارک رمضان بهره بگیرد و خود را به مراتب کمال برساند. انسان می‌تواند در این ماه، رابطهٔ خود را با خدا، اهل‌بیت علیهم السّلام و دیگران اعمّ از خانواده، اجتماع، زیردستان، خویشان، فقرا و نیازمندان اصلاح کند که به‌طور اجمال این روابط مختلف را بیان می‌کنیم.

الف) رابطهٔ فرد با خداوند

در ماه مبارک رمضان شرایط به‌گونه‌ای فراهم است که رابطهٔ بین عبد و ربّ به بهترین وجه قابل اصلاح است. در خطبهٔ معروف شعبانیه از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله نکاتی وجود دارد که زوایای یادشده، از آن استفاده می‌شود. اصلاح رابطهٔ عبد و رب از سه طریق ممکن است:

۱) نیّت صالح و اخلاص

انسان باید در این ماه نیّت صالح و اخلاص را در خود تقویت کند؛ چنان‌که رسول اکرم صلّی الله علیه وآله در خطبهٔ خود می‌فرمایند:

فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَهٍ؛

خدا را با نیّت‌های راستین و دل‌های پاک بخوانید.

مهم آن است که در این ماه دل‌ها پاک شود، نیّت‌ها برای خدا خالص گردد و همهٔ وجود ما اعمّ از اعمال، رفتار و اخلاق ما برای خدا و با نیّت پاک باشد. البتّه همیشه باید چنین باشد، امّا این ماه خصوصیّتی دارد که خداوند متعال شرایطش را فراهم می‌کند. حضرت در همان خطبه دربارهٔ اوقات نمازها می‌فرمایند:

یَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا بِالرَّحْمَهِ إِلَى عِبَادِهِ؛

خداوند عزّوجلّ در اوقات نمازها با رحمت به بندگانش نظر می‌کند.

۲) عبادات بدنی

راه دیگر برای اصلاح رابطهٔ عبد با خدا عبادات بدنی است. در همان خطبه آمده است:

وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى ذِکْرُهُ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یُعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یُرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ؛

و بدانید خداوند متعال به عزّت خویش قسم خورده که نمازگزاران و سجده‏کنندگان را در روزی که مردمان دربرابر پروردگار جهانیان بر می‌خیزند، عذاب نکند و با آتش نترساند.

پس خداوند متعال در این ماه کمک می‌کند و انسان با عبادات بدنی همچون روزه، نماز، سجده و بالطبع سایر عبادات، می‌تواند رابطهٔ خود را با خداوند متعال اصلاح کند.

۳) عبادات فکری

راه سوم برای اصلاح رابطهٔ انسان با پروردگار عالَم، عبادت‌های فکری است که مهم‌ترین آن قرائت قرآن است. بیان شد که ماه مبارک رمضان ربیع القرآن (بهار قرآن) است؛ یعنی شرایطی در این ماه فراهم شده که مسلمانان و مؤمنان از قرآن کریم بهترین استفاده را ببرند:

مَنْ‏ تَلَا فِیهِ‏ آیَهً مِنَ‏ الْقُرْآنِ‏ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ؛

هرکس در این ماه یک آیه از قرآن را قرائت کند، مثل کسی است که همهٔ قرآن را در غیر ماه رمضان ختم کرده است.

این مسئله یک بستر بسیار عالی برای قرائت قرآن در این ماه مبارک فراهم می‌کند. امّا قرائت قرآن چنین نیست که فقط الفاظ آن خوانده شود، بلکه باید با شرایط آن باشد و ازجمله شرایط آن این است که انسان با طهارت قلب و با توجّه، عنایت و تدبّر، قرآن را قرائت کند. خداوند متعال می‌فرماید:

لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ؛

جز پاک‏شدگان بر قرآن دست نمی‌یازند.

جز انسان‌های پاک به حقیقت قرآن نمی‌رسند. همچنین در دعای امام صادق علیه السّلام هنگام قرائت قرآن آمده است:

اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ‏ نَظَرِی‏ فِیهِ‏ عِبَادَهً وَ قِرَاءَتِی فِیهِ فِکْراً وَ فِکْرِی اعْتِبَاراً؛

خداوندا! نگریستن مرا در قرآن عبادت قرار ده، و خواندنم را اندیشیدن، و اندیشیدنم را مایهٔ عبرت‏.

یعنی کاری کن آیات قرآن را با تفکّر بخوانم و تفکّرم در مرحلهٔ تفکّرِ صِرف باقی نماند، بلکه همراه با پند و اندرز گرفتن باشد. و در ادامهٔ همین دعا آمده است:

وَ لَا تَجْعَلْ قِرَاءَتِی قِرَاءَهً لَا تَدَبُّرَ فِیهَا بَلِ اجْعَلْنِی أَتَدَبَّرُ آیَاتِهِ وَ أَحْکَامَهُ آخِذاً بِشَرَائِعِ دِینِکَ وَ لَا تَجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ غَفْلَهً وَ لَا قِرَاءَتِی هَذَراً؛

و خواندنم را خواندنى بى‏تدبّر قرار مده، بلکه چنان کن که در آیات و احکام آن تدبّر کنم، و دستورات دین تو را از آن به دست آورم. و نگریستن مرا در آن توأم با غفلت و خواندنم را خواندنى تند و شتابزده قرار مده.

چنان نباشد که قرآن خواندن ما بدون توجّه به دقایقی باشد که ماورای الفاظ آن وجود دارد و حدّاقل برای ما که زبانمان زبان دیگری است، لازم است به ترجمهٔ عادی قرآن توجّه کنیم.

ب) رابطهٔ فرد با پیامبر صلّی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السّلام

برای اصلاح رابطهٔ فرد با پیامبر صلّی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السّلام نیز زمینه در ماه مبارک رمضان واقعاً فراهم است. پیامبر صلّی الله علیه وآله در خطبهٔ خود می‌فرمایند:

مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینَ؛

هرکس در این ماه درود بسیار بر من بفرستد، خداوند ترازوی اعمال او را در آن روزی که ترازوهای اعمال سبک است، سنگین خواهد کرد.

معلوم می‌شود این ماه بستر بسیار مناسبی برای نزدیک شدن به پیامبر صلّی الله علیه وآله و خاندان ایشان علیهم السّلام است و انسان باید از این زاویه هم استفاده کند و این رابطه را نیز اصلاح کند.

ج) رابطهٔ فرد با دیگران

رابطهٔ دیگری که در ماه مبارک رمضان قابل اصلاح است، رابطهٔ فرد با دیگران اعمّ از خانواده، همکاران، همشهریان، هموطنان و… است.

۱) رابطهٔ فرد با خانواده و جامعه

 بشارت ویژهٔ پیامبر صلّی الله علیه وآله شیوهٔ اصلاح این رابطه را به ما نشان می‌دهد و زمینهٔ فراهم‌شده در ‌این ‌مورد را یادآوری می‌کند:

أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازٌ عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ؛

ای مردم! هرکس در این ماه اخلاقش را نیکو گرداند، برای او جواز گذشتن از صراط در آن روزی که همهٔ قدم‌ها می‌لرزد فراهم می‌شود.

بنابراین خوش‌اخلاقی در این ماه بسیار مهمّ است. مبادا خدای‌نکرده افرادی به بهانهٔ اینکه روزه هستند، بداخلاقی کنند که خدای‌ناکرده نتیجهٔ عکس ندهد.

۲) رابطهٔ فرد با زیردستان

همچنین درمورد رابطهٔ فرد با زیردستان در بیان حضرت آمده که هرکس در این ماه به زیردستانش تخفیف دهد و کار آن‌ها را سبک کند، خداوند وقتی می‌خواهد به حسابش رسیدگی کند، برای او تخفیف قائل خواهد شد:

مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَهُ؛

می‌تواند مراد این باشد: هر که در این ماه بر زیردستان خود تخفیف دهد، خدا حسابش را تخفیف دهد.

و به‌طور کلّی هر کس در این ماه از بدی‌های خود جلوگیری کند، خداوند متعال غضبش را در روز ملاقاتش نسبت به او جلوگیری می‌کند:

مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛

هر که در این ماه، شرّ خود را باز دارد، خدا خشم خود را در روزى که ملاقاتش کند از او باز دارد.

۳) رابطهٔ فرد با خویشان

همچنین درمورد رابطهٔ فرد با خویشان بستر مناسبی در این ماه فراهم است:

مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛

کسی که در این ماه صلهٔ رحم کند، خداوند در روز ملاقاتش او را با رحمت خود مورد عنایت قرار می‌دهد.

۴) رابطهٔ فرد با بزرگسالان و خردسالان

وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَکُمْ؛

بزرگانتان را احترام کنید و با خردسالانتان مهربانی نمایید.

۵) رابطهٔ فرد با بینوایان و بیچارگان

تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ؛

به بینوایان و بیچارگانتان صدقه بدهید.

رمضان، ماهی است که در روایات با عنوان «ربیع الفقراء» (بهار درماندگان، بینوایان و بیچارگان) نیز از آن یاد شده است. لذا به هر نحو و به هر مقدار که می‌توانید نیازمندان را یاری کنید؛ خصوصاً با افطاری دادن که حضرت فرمودند: در این ماه افطاری بدهید وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍ؛ هرچند با نصف خرما وَ لَوْ بِشَرْبَهٍ مِنْ مَاءٍ؛ هرچند با لیوان آبی.

۶) رابطهٔ فرد با یتیمان

و بالأخره یتیمان باید در این ماه به‌طور ویژه مورد رسیدگی قرار گیرند. البتّه همیشه باید به آن‌ها رسیدگی شود، ولی بالخصوص در این ماه باید مورد عنایت قرار گیرند که حضرت فرمودند: در این ماه نسبت به یتیمان مردم محبّت و علاقه و شفقت به کار گیرید که اگر خدای‌نکرده یتیمی از شما باقی ماند، یتیمان شما هم مورد محبّت و مهربانی مردم قرار گیرند:

تَحَنَّنُوا عَلَى أَیْتَامِ النَّاسِ یُتَحَنَّنْ عَلَى أَیْتَامِکُمْ؛

به یتیم‌هاى مردم مهربانى کنید تا به یتیم‌هاى شما مهربانى کنند.

از خداوند متعال می‌خواهیم به حقّ محمّد و آل محمّد علیهم السّلام توفیق بهره‌برداری از ماه مبارک رمضان را به ما عنایت فرماید و به ما توفیق دهد در این ماه تمام روابطمان را اصلاح کنیم: رابطه‌مان با خدا، با پیامبر خدا و اهل‌بیت علیهم السّلام و با دیگران؛ اعمّ از خانواده و جامعه، زیردستان، خویشان، فقرا و مساکین، یتیمان و ….

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته