جلسۀ ۳، رمضان ۱۴۴۲ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲، جلسۀ سوم

هر ماه رمضان، فرصتی استثنایی و بی‌بازگشت

در دو جلسۀ گذشته مطالبی را در عظمت ماه مبارک رمضان بیان کردیم و اینکه این فرصت فوق‌العاده را باید غنیمت شمرد و از دست نداد و به امید آینده‌ها ننشست که فعلاً آنچه نقد است، این ماه رمضان است و معلوم نیست ماه رمضان دیگری را درک کنیم یا اگر درک کردیم، بتوانیم از آن بهرۀ درست ببریم.

وانگهی هر ماه رمضانی ویژگی خودش را دارد. اگر این ماه رمضان و خیرات و برکات آن را از دست دادیم، دیگر برگشتنی نیست. ماه رمضان آینده جای خودش را دارد. بله، بعضی چیزها را می‌توان جبران کرد ـ البتّه اگر توفیق درک ماه رمضان آینده را پیدا کردیم ـ ولی همه چیز را نمی‌توان جبران کرد. چنان‌که ماه رمضان گذشته رفت و هرگز باز نخواهد گشت و چقدر می‌توانستیم در آن ساعات و روزها و شب‌ها خیرات و مبرّات و زاد و توشۀ بزرگ برای سرای جاودان خودمان برگیریم و برنداشتیم!

توقّع رحمت الهی، حتّی ازسوی مردگان

آن‌قدر ماه مبارک رمضان اهمّیت و عظمت دارد و همه توقّع رحمت الهی دارند که براساس یک روایت ـ که روایت فوق‌العاده جالبی است ـ حتّی مرده‌ها هم در هر جمعۀ ماه رمضان می‌آیند و  هر کدام با صدایی حزین و گریان ـ که در ملکوت عالَم شنیده می‌شود و آنهایی که اهل فهم ملکوت عالَم هستند، آن را درک می‌کنند ـ فریاد سرمی‌دهند که:

یَا أَهْلَاهْ وَ یَا وَلَدَاهْ وَ یَا قَرَابَتَاهْ اعْطِفُوا عَلَیْنَا بِشَیْ‏ءٍ یَرْحَمُکُمُ اللَّهُ وَ اذْکُرُونَا وَ لَا تَنْسَوْنَا بِالدُّعَاءِ وَ ارْحَمُوا عَلَیْنَا وَ عَلَى غُرْبَتِنَا فَإِنَّا قَدْ بَقِینَا فِی سِجْنٍ ضَیِّقٍ وَ غَمٍّ طَوِیلٍ وَ غَمٍّ وَ شِدَّهٍ فَارْحَمُونَا وَ لَا تَبْخَلُوا بِالدُّعَاءِ وَ الصَّدَقَهِ لَنَا لَعَلَّ اللَّهَ یَرْحَمُنَا قَبْلَ أَنْ تَکُونُوا مِثْلَنَا؛

ای خانوادۀ ما! ای فرزندان ما! و ای نزدیکان ما! توجّهی به ما بکنید! خدا شما را رحمت کند! ما را یاد کنید و فراموشمان نکنید! ما را با دعا یاد کنید و بر ما و غریبی ما رحم کنید! چراکه ما در زندانی تنگ، غمی دراز، و اندوه و شدّتی باقی ماندیم. پس به ما رحم کنید و از دعا کردن و صدقه دادن برای ما بخل نورزید؛ شاید خدا به ما رحم کند. (این کارها را برای ما انجام دهید) قبل از اینکه شما هم مثل ما شوید.

فَوَا حَسْرَتَى قَدْ کُنَّا قَادِرِینَ مِثْلَمَا أَنْتُمْ قَادِرُونَ فَیَا عِبَادَ اللَّهِ اسْمَعُوا کَلَامَنَا وَ لَا تَنْسَوْنَا فَإِنَّکُمْ سَتَعْلَمُونَ غَداً فَإِنَّ الْفُضُولَ الَّتِی فِی أَیْدِیکُمْ کَانَتْ فِی أَیْدِینَا فَکُنَّا لَا نُنْفِقُ فِی طَاعَهِ اللَّهِ وَ مَنَعْنَا عَنِ الْحَقِّ فَصَارَ وَبَالًا عَلَیْنَا وَ مَنْفَعَتُهُ لِغَیْرِنَا؛

ای افسوس! ما هم زمانی مثل شما قادر بودیم (می‌توانستیم برای خودمان و مردگانمان دعا کنیم و صدقه بدهیم). پس ای بندگان خدا! کلام ما را بشنوید و ما را فراموش نکنید! که به‌زودی (حال ما را) خواهید فهمید! این امکانات و اموالی که اکنون در اختیار شماست، زمانی در اختیار ما بود، ولی ما آن را در راه طاعت خدا هزینه نمی‌کردیم و از حق منع می‌کردیم، درنتیجه وبال گردن ما شد و منفعت آن به دیگران رسید.

اعْطِفُوا عَلَیْنَا بِدِرْهَمٍ أَوْ رَغِیفٍ أَوْ بِکِسْرَهٍ ثُمَّ یُنَادُونَ مَا أَسْرَعَ مَا تَبْکُونَ عَلَى أَنْفُسِکُمْ وَ لَا یَنْفَعُکُمْ کَمَا نَحْنُ نَبْکِی وَ لَا یَنْفَعُنَا فَاجْتَهِدُوا قَبْلَ أَنْ تَکُونُوا مِثْلَنَا؛

به ما توجّه کنید؛ با دادن پولی یا گرده نانی و یا حتّی تکّه نانی! سپس ندا می‌دهند: چه زود باشد که شما نیز به حال خود بگریید، بی‌آنکه سودی برایتان داشته باشد؛ چنان‌که اکنون ما می‌گرییم و سودی برایمان ندارد. پس تلاشتان را مضاعف کنید، قبل از اینکه مثل ما شوید!

 ببینید چقدر ماه مبارک رمضان عظمت دارد که حتّی مرده‌ها این‌چنین به طمع می‌افتند و در ملکوت عالَم این سخنان را می‌گویند و با آواز حزین، دل سوخته و چشم گریان این تقاضاها را دارند.

لزوم توجّه ویژه به مردگان و زندگان

واقعاً نباید درگذشتگان را در این ماه مبارک فراموش کنیم و به‌ویژه در سحرها باید پدر و مادرها، اقوام و خویشان، خوبان و همۀ شیعیانی که از دنیا رفته‌اند و هر کس قابلیت غفران دارد و جایز است برای او طلب غفران کنیم، همه را یاد کنیم، برای آنها طلب غفران کنیم، دعا کنیم، صدقه بدهیم ـ چه پول باشد و چه جنس ـ و هر آنچه موجب فسحت و روح و ریحان برای آنها باشد، از آنان دریغ نکنیم.

و همچنان‌که به مرده‌ها توجّه می‌کنیم و رحمت و مهربانی ما شامل آنها می‌شود، باید زنده‌ها را نیز از یاد نبریم. چنین نباشد که مهربانی و لطف ما فقط شامل مرده‌ها شود، بلکه زنده‌ها به نحوی اولی هستند. البتّه مرده‌ها نیز از جهتی اولی هستند؛ چون دستشان از دنیا کوتاه است، ولی زنده‌ها نیز باید مورد توجّه قرار گیرند. پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله درمورد بعضی از گروه‌ها در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش فرموده‌اند:

تَصَدَّقُوا عَلَى‏ فُقَرَائِکُمْ‏ وَ مَسَاکِینِکُمْ؛

 به فقرا و مساکین خود صدقه بدهید.

 حضرت در خطبۀ شعبانیه پنج بار مردم را با «أَیُّهَا النَّاسُ» مورد خطاب قرار داده‌ و در یکی از آن موارد فرمودند:

أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَهٍ وَ مَغْفِرَهٌ لِمَا مَضَى مِنْ ذُنُوبِهِ؛

ای مردم! هر کس از شما در این ماه، روزه‌دار مؤمنی را افطار دهد، نزد خداوند مثل این است که برده‌ای را آزاد کرده باشد و موجب غفران و آمرزش همۀ گناهان اوست.

در بسیاری از موارد، وقتی در روایات می‌گویند: نسبت به دیگران کار خیر انجام دهید، قید «مؤمن» هم برای آن قرار داده‌اند. خیلی‌وقت‌ها کارهای خیر نسبت به همه خوب است ـ مگر کسانی که شایستۀ احسان نباشند؛ مانند ظالمان و تبهکاران که کمک به ظلم و تبهکاری آنها می‌شود ـ امّا اگر می‌خواهید مراتب عالی احسان را درک کنید، ابتدا مؤمن را احسان کنید؛ یعنی کسی که ولایت امیرالمؤمنین علیه السّلام و اولاد امیرالمؤمنین علیهم السّلام را دارد.

افطاری دادن با رعایت موازین بهداشتی

البتّه شرایط امروز ما مناسب افطاری دادن به صورت گذشته نیست و واقعاً انسان ازاین‌بابت حسرت می‌خورد. آن سفره‌هایی که خیّران و نیکوکاران می‌انداختند و غنیّ و فقیر همه حاضر می‌شدند و افطار می‌کردند و ثواب آنها هم برای اهداکننده و افطاری‌دهنده بود و هم برای کسی که دعوت او را اجابت می‌کرد، متأسّفانه الآن شرایط اجازه نمی‌دهد به آن نحو افطاری داده شود و شاید در این شرایط افطاری دادن در منزل صحیح نباشد و باید مراقب باشیم خدای‌ناکرده با یک افطاری خلاف احتیاطی را انجام ندهیم و کسی را مبتلا نکنیم، ولی درعین‌حال فراموش نکنیم که المیسور لایُترک بالمعسور؛ اگر افطاری دادن به آن صورت ممکن نیست و نمی‌توان در منزل افطاری داد، لزومی ندارد حتماً در منزل افطاری داده شود، بلکه می‌توان افطاری را به درِ خانۀ افراد فرستاد و بدین‌صورت آنها را مورد محبّت خود قرار داد. بله، اگر افطاری دادن در منزل با رعایت کامل موازین بهداشتی ممکن باشد، در منزل هم می‌توان افطاری داد.

 همچنین لازم نیست افطاری دادن حتماً مفصّل باشد؛ چنان‌که در زمان پیامبر صلّی الله علیه وآله نیز فقر وجود داشت و بااین‌حال همه دوست داشتند افطاری بدهند و لذا همان زمان که پیامبر صلّی الله علیه وآله بر افطاری دادن تأکید فرمودند، برخی عرض کردند: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَى ذَلِک‏؛ ای رسول خدا! همۀ ما توانایی افطاری دادن نداریم. خودمان چیزی نداریم که سیر شویم، چه رسد به اینکه به دیگران افطاری بدهیم! حضرت فرمودند:

اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍ؛ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَهٍ مِنْ مَاء؛

از آتش خود را نگه‌دارید، هرچند با افطار دادن‏ نیم خرمایى. از آتش خود را نگهدارید، هر چند با افطار دادن جرعه‌آبی.

اگر کسی درحال عبور است و می‌خواهد افطار کند، می‌توان با رعایت موازین بهداشتی یک دانه خرما یا یک لیوان آب جوشیدۀ نیم‌گرم به دست او داد ـ چون یکی از چیزهایی که مستحبّ است با آن افطار شود و در روایات دارد که معصومین علیهم السّلام با آن افطار می‌کردند، آب نیم‌گرم است ـ  و این خودش یک نوع افطاری دادن است و وقتی کسی بیش از این توانایی ندارد، این هم خوب است.

اخلاق نیک و خوش خلقی با دیگران

مهم‌تر از افطاری دادن و در راستای همان نکته که زنده‌ها را هم نباید فراموش کنیم، اخلاق نیک و خوش خلقی با دیگران است؛ چنان‌که پیامبر صلّی الله علیه وآله در ادامۀ همان خطبه می‌فرمایند:

أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَام‏؛

ای مردم! هر کس از شما در این ماه اخلاقش را نیکو گرداند، این اخلاق نیک، جواز و گذرنامۀ او بر پل صراط است، روزی که در آن همۀ پاها می‌لغزد.

 مبادا خدای‌ناکرده کسی در ماه رمضان بد اخلاق باشد. البتّه هیچ‌وقت انسان نباید بد اخلاق باشد و مخصوصاً در ماه رمضان. گاهی دیده می‌شود بعضی افراد روزه‌دار می‌گویند: من روزه‌ام، حالم خوب نیست، سربه سرم نگذارید که ممکن است سخن نامناسبی بگویم! درحالی‌که فرد روزه‌دار باید حلم، صبر، عطوفت، رحمت و محبّتش بیشتر باشد و اصلاً ماه رمضان ماه تمرین صبر و بردباری است. بنابراین یکی از کارهای نیکی که باید در این ماه نسبت به دیگران انجام دهیم، خوش اخلاقی است.

رعایت حال زیردستان

 کار نیک دیگر که در روایت به آن سفارش شده، مراعات حال زیردستان در ماه رمضان است. اگر کسانی دارای زیردست هستند؛ مثلاً کارگری دارند، خوب است در ماه رمضان حال زیردست خود را مراعات کنند و برای رضای خدا کار او را سبک‌تر کنند؛ چون او هم روزه است و نیاز به استراحت دارد، نه اینکه چون خودشان روزه‌اند، کار زیردست را اضافه کنند و بگویند کار آنان را هم انجام دهد! البتّه روایت درمورد برده است؛ چون آن زمان‌ها زیردستان معمولاً بردگان بوده‌اند:

مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یَمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیْهِ حِسَابَه‏؛

هر کس در این ماه بر برده‏هایش آسان بگیرد، خداوند در حسابرسى بر او آسان خواهد گرفت‏ و حسابش را بر او سبک می‌گرداند.

امیدواریم خداوند متعال حساب همۀ ما را سبک گرداند و ما را از صراط با سرعت برق جهنده بگذارند و وارد بهشت برین خود کند و در کنار اولیائش و با رضوان خودش قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته