جلسۀ ۲۸، رمضان ۱۴۴۳ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳، جلسهٔ بیست و هشتم

به شب‌های پایانی ماه مبارک رمضان رسیده‌ایم و نمی‌دانیم خداوند متعال آیا دعاهای ما را مورد پذیرش قرار داده و آیا گناهان ما را مورد عفو قرار داده است؟ امیدواریم خداوند متعال به لطف خود ـ گرچه ما قابل نیستیم ـ این عنایت را فرموده باشد و همهٔ ما را مورد آمرزش قرار داده و دعاهای ما را مستجاب کرده باشد و ثواب درک‌کنندگان شب‌های قدر را به ما عنایت فرماید. و این دعا را فراموش نکنیم که نقل شده است امام صادق علیه السّلام در شب‌های دههٔ آخر ماه مبارک بعد از نمازهای واجب و مستحب قرائت می‌کردند:

اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَى‏ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولا وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِین؛

خدایا! تو از جانب ما حقّ آنچه از ماه رمضان گذشته است، ادا کن و کوتاهی ما را در این ماه مورد آمرزش قرار بده و این ماه رمضان را به نحو مقبول از ما بپذیر و ما را به‌خاطر اسرافی که بر خود کردیم مؤاخذه نکن و ما را از مرحومین (رحمت‌شدگان) قرار بده و از محرومین قرار مده.

امیدواریم خداوند متعال دعاهای ما را بپذیرد و ما را از مرحومین (رحمت‌شدگان) قرار دهد.

بخشش ستمکاران و احسان به بدکاران

کلمات امیرالمؤمنین علیه السّلام را در خطبهٔ متّقین دنبال می‌کردیم. حضرت در ادامهٔ خطبه در بیان صفت دیگری از اهل تقوا می‌فرمایند:

یَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ یُعْطِی مَنْ حَرَمَهُ؛

آن‌کس را که به او ستم کرده می‌بخشد و به آن‌که محرومش ساخته عطا می‌کند.‏

از دیگر صفات فرد متّقی آن است که ظلم و ستم دیگران به خود را می‌بخشد. درعین‌اینکه به او ظلم و ستم شده است، ظالم و ستمکار را مورد عفو و بخشش قرار می‌دهد. و نیز به آن کسی که چیزی به او اعطا نکرده و او را محروم ساخته، اعطا می‌کند.

 این مقام بسیار والایی است! یک موقع کسی به دیگران ظلم نمی‌کند و ضرر نمی‌رساند و آنان را اذیّت نمی‌کند، امّا یک موقع بالاتر از آن، ظلم و ضرری را که ازسوی دیگران به او وارد شده، با عفو و بخشش و بلکه با عطا و احسان جواب می‌دهد و این از صفات بزرگ است. البتّه در توضیحی در پایان خواهیم گفت که در برخی موارد عفو شایسته نیست، امّا به‌طور کلّی عادت فرد متّقی آن است که از دیگران حتّی کسانی که به او ظلم کرده‌اند، می‌گذرد و آن‌ها را مورد عفو قرار می‌دهد.

خداوند بخشنده و آمرزنده

اساساً عفو و بخشش صفت پروردگار متعال است و آیات متعدّدی خداوند را به عنوان عفو‌کننده معرّفی فرموده است:

إِنَّ اللهَ کانَ عَفُوّاً غَفُوراً؛

به‌راستی‌که خدا بخشنده و آمرزنده است.

وَ هُوَ الَّذی یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ؛

و اوست کسى که توبه را از بندگان خود مى‏پذیرد و از بدی‌ها درمى‏گذرد.

یا در دعاها از این تعبیرات متعدّد آمده است:

یَا کَرِیمَ الْعَفْوِ، یَا حَسَنَ التَّجَاوُزِ، یَا کَرِیمَ الصَّفْحَ؛

ای بخشنده باکرامت! ای نیکو درگذرنده! ای درگذرنده باکرامت!

پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله و اهل بیت بزرگوار ایشان علیهم السّلام نیز بارزترین مصادیق و نمونه‌های عفو و گذشت در میان مردم بودند و عفوهایی که از اولیای الهی صادر شده الی ما شاء اللّه است.

از یکدیگر درگذرید تا خدا از شما درگذرد!

خداوند متعال توصیه‌های فراوان و فوق‌العاده‌ای درمورد عفو و برخورد نیکو با دیگران دارد. خداوند در آیات شریفه، هم امر به عفو کرده و هم نتایج آن را ذکر فرموده است؛ ازجمله در آیه‌ای می‌فرماید:

فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا؛

پس عفو کنید و درگذرید.

و نیز می‌فرماید:

وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَلاتُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَکُمْ وَ اللهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛

و باید عفو کنند و گذشت نمایند. آیا دوست ندارید خدا شما را ببخشاید؟! و خدا آمرزنده و مهربان است.

یعنی نتیجه و پاداش عفو و گذشت نسبت به دیگران، استحقاق دریافت عفو و گذشت الهی است.

بدى را با نیکى پاسخ دهید!
تعبیرات آیات شریفه و روایات متعدّد دراین‌زمینه فوق‌العاده است و از نکات مهمّی که دراین‌زمینه وجود دارد، آن است که انسان علاوه بر عفو بتواند بدی را با خوبی جواب بدهد. این خیلی مقام بالایی است و آسان نیست. گفتن آن به زبان آسان است، امّا در مقام عمل اگر کسی توانست آن را اجرا کند، فوق‌العاده است. خداوند متعال در آیهٔ شریفه‌ای می‌فرماید:

ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أحْسَنُ السَّیِّئَهَ؛

بدى را با آنچه بهتر است، دفع کن (پاسخ بدى را به نیکى ده).

یا در جای دیگر می‌فرماید:

وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَ لا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أحْسَنُ فَإذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛

و نیکى با بدى یکسان نیست. [بدى را] با آنچه بهتر است، دفع کن که ناگاه کسى که میان تو و میان او دشمنى است [چنان شود که] گویى دوستى نزدیک و صمیمى است.

خداوند می‌فرماید: بدی را با آنچه بهتر است دفع کن و به کسی که به تو بدی کرده، احسان کن که اگر توانستی این کار را انجام دهی، نتیجه‌اش آن است که کسی که بین تو و او دشمنی است، همچون دوستی صمیمی خواهد شد. البتّه همان‌طور‌که گفتیم این کار قدرت روحی و تربیت بالایی می‌خواهد، امّا اگر کسی توانست این کار را انجام دهد، این ثمرات فوق‌العاده را خواهد داشت. کسی که اهل عفو و گذشت و احسان به مردم باشد، هم مورد عفو خداوند قرار می‌گیرد و هم می‌تواند حتّی دشمن خود را رام کند. چه کسی داناتر از خداوند متعال است؟! کدام روان‌شناس بیشتر از خدا انسان را می‌شناسد و او را بهتر روان‌کاوی و روان‌شناسی می‌کند؟! خداوند متعال می‌فرماید: با عفو و احسان، دشمن تو گویی دوستی نزدیک و صمیمی خواهد شد!

برادرت را با احسان سرزنش کن!

همچنین در روایت است که:

عَاتِبْ‏ أَخَاکَ‏ بِالْإِحْسَانِ‏ إِلَیْهِ وَ ارْدُدْ شَرَّهُ بِالْإِنْعَامِ عَلَیْه‏؛

برادرت را با نیکى به او سرزنش کن و شرّش را با بخشش به او بازدار‏.

اگر از کسی بدی به تو رسید و می‌خواهی او را سرزنش کنی، پاسخ او را با بدی نده، بلکه با خوبی و احسان به او، وی را عتاب و سرزنش کن و شرّش را با خوبی دفع کن. این روش بسیار مهمّی است که متأسّفانه بین ما کمتر رواج دارد. البتّه هستند انسان‌های دارای شخصیّت بالا و روحیه‌های بسیار عالی که دشمنانشان را با احسان رام می‌کنند و دوستانشان را با احسان سرزنش می‌کنند، امّا نوع ما چنین نیستیم و دستور صریح قرآن: ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أحْسَنُ السَّیِّئَهَ را فراموش می‌کنیم، درحالی‌که: وَ ما یُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظیمٍ؛ و این خصلت را جز صاحب بهره‏اى بزرگ نخواهد یافت.

به‌هرحال امیرالمؤمنین علیه السّلام دربارهٔ فرد متّقی می‌فرمایند: یَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَهُ؛ آن‌کس را که به او ظلم کرده، عفو می‌کند وَ یُعْطِی مَنْ حَرَمَهُ؛ و به آن‌که او را محروم کرده و امتناع کرده از اینکه حقّ او را بدهد یا احسانی به او بکند، اعطا و احسان می‌کند. این صفتی بسیار ناب از صفات اهل تقواست و امیدواریم خداوند متعال ما را از متّقینی قرار دهد که به این مقام هم رسیده‌اند. در‌این‌زمینه توضیحات دیگری نیز لازم است که اِن‌شاءاللّه در جلسهٔ آینده بیان خواهیم کرد. خداوند همهٔ شما را حفظ فرماید و اعمال شما را در این سحرهای نورانی و شب‌های آخر ماه مبارک رمضان مورد قبول قرار دهد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته