جلسۀ ۲۹، رمضان ۱۴۴۲ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۲، جلسهٔ ۲۹

کلمات روح‌افزا و ایمان‌آفرین امیرالمؤمنین علیه السّلام را در وصف متّقین توضیح می‌دادیم و به اینجا رسیدیم که حضرت فرمودند: سَهْلًا أَمْرُهُ‏ حَرِیزاً دِینُه؛ فرد متّقی امرش سهل است و آسان‌گیر است و در‌عین‌حال دینش هم محفوظ است؛ یعنی هر دو خصوصیت را با هم جمع کرده است؛ هم می‌توان با او راحت زندگی کرد و مراوده داشت و هم نمی‌گذارد دینش ساییده شود.

جمع بین آسان‌گیری و حفظ دین

جمع بین دو ویژگی «آسان‌گیری» و «حفظ و نگه‌داری دین» کاری هنرمندانه است. بسیاری از افراد، انسان‌هایی راحت و آسان‌گیر و به‌تعبیر روایت خفیف‌المئونه‌ (کم‌هزینه) هستند، امّا این آسان‌گیری و کم‌هزینه بودن آنها چه‌بسا گاهی به دین آنها سرایت کند و رعایت دستورات شرعی و حدود الهی هم مورد تسامح قرار گیرد.

چنان‌که بعضی افراد نیز هستند که از دین خود خیلی محافظت می‌کنند و در دینشان محکم‌اند، امّا این محکمی آنها گاهی به جاهایی سرایت می‌کند که نباید بکند؛ مثلاً بر خود یا اطرافیانشان سخت می‌گیرند، در‌حالی‌که خداوند آن سخت‌گیری را نخواسته است، بلکه مذموم است.

امّا انسان متّقی چنین نیست، بلکه فردی معتدل است؛ هم آسان‌گیر است و هم دینش را حفظ می‌کند. و واقعاً این حدّ وسط و اعتدال را فهمیدن و رعایت کردن خودش کاری باظرافت و هنرمندانه‌ است.

پذیرش رخصت‌ها و ترخیص‌های الهی

در‌این‌زمینه روایات متعدّدی وارد شده است؛ از جمله روایت جالبی است که امیرالمؤمنین علیه السّلام در یکی از خطبه‌های خود فرموده‌اند و درحقیقت، این روایت می‌تواند هم سَهْلًا أَمْرُهُ‏ و هم حَرِیزاً دِینُه هردو را با هم تفسیر کند. در این روایت حضرت می‌فرمایند:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى حَدَّ حُدُوداً فَلَا تَعْتَدُوهَا وَ فَرَضَ‏ فَرَائِضَ فَلَا تَنْقُصُوهَا وَ سَکَتَ‏ عَنْ أَشْیَاءَ لَمْ یَسْکُتْ عَنْهَا نِسْیَاناً لَهَا فَلَا تُکَلَّفُوهَا رَحْمَهً مِنَ اللَّهِ لَکُمْ فَاقْبَلُوهَا؛

خداوند متعال مرزها و حدهایی را قرار داده است، پس ازآن حدها تجاوز نکنید. و چیزهایی را هم واجب کرده است، پس از آن کم نگذارید؛ یعنی هرچه خدا واجب کرده است، انجام دهید. امّا در‌عین‌حال خداوند نسبت به چیزهایی هم سکوت کرده و از شما چیزی نخواسته است، نه اینکه فراموش کرده باشد، بلکه به خاطر رحمت و آسایش شما آنها را بیان نکرده است، پس شما نیز آنها را بپذیرید و بی‌جهت خود را به زحمت نیندازید و آنچه خداوند از شما نخواسته، با تکلّف برای خود فراهم نکنید.

در روایت دیگری آمده است که امام صادق علیه السّلام می‌فرمایند:

إِنَّ اللَّهَ‏ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یُحِبُّ‏ أَنْ یُؤْخَذَ بِرُخَصِهِ‏ کَمَا یُحِبُّ أَنْ یُؤْخَذَ بِعَزَائِمِه؛‏

 خداوند متعال همان‌طور‌که دوست می‌دارد چیزهایی را که واجب کرده و بر گردن شما گذاشته، اطاعت کنید و طبق آن عمل نمایید، در چیزهایی هم به شما رخصت داده و شما را آزاد گذاشته و دوست می‌دارد از این رخصت‌هایش استفاده کنید.

شاید این مطلب را قبلاً نیز گفته باشم: در بالای سر مبارک مرقد مطهّر حضرت رضا علیه السّلام فردی را دیدم که نماز می‌خواند، گفت: من هر وقت به مسافرت می‌آیم، هرچند قصد اقامت ده روز هم نمی‌کنم، ولی نمازهایم را تمام می‌خوانم! چرا باید نماز چهاررکعتی را دو رکعت بخوانم و کم بگذارم؟! بلکه همان چهار رکعت را می‌خوانم! گفتم: آقای محترم! این کار تو بدعت و حرام است و حقّ انجام این کار را نداری. امّا هرچه نصیحت کردم، نپذیرفت و همچنان اصرار داشت نمازهایش را تمام بخواند؛ آن‌هم در حرم امام رضا علیه السّلام و مسجد بالای سر!

مخالفت با برخی رخصت‌ها، بدعت و حرام است

بعضی افراد برای چیزهایی که چه‌بسا فایده‌ای هم ندارد، بر خود سخت می‌گیرند. البتّه گاهی ممکن است فایده‌ای هم داشته باشد، امّا گاهی هم هیچ فایده‌ای ندارد، بلکه چون بدعت است، موجب عذاب هم می‌شود؛ چراکه بدعت گذاشتن و تشریع در دین حرام است و عمل طبق آن هم باطل است؛ مثلاً در مسافرت روزه گرفتن برداشته شده است:

(فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَریضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ اللهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِکُمُ الْعُسْر)؛

پس هر کس از شما که این ماه را دریابد، باید در آن روزه بدارد. و هر کس که بیمار یا در سفر باشد، باید به همان تعداد از روزهاى دیگر روزه بگیرد. خدا براى شما خواستار آسایش است، نه سختى.

 کسی‌که حاضر (غیر مسافر) باشد باید روزه بگیرد، امّا مریض و مسافر در حال بیماری و مسافرت نباید روزه بگیرد، بلکه باید بعداً روزه‌های خود را قضا کند. حال اگر کسی بگوید من می‌خواهم در ماه رمضان در حال مسافرت هم روزه بگیرم، اشتباه بزرگی است؛ چراکه خداوند متعال ترخیص‌ها و تسهیلاتی دارد که دوست می‌دارد از آنها استفاده شود.

کناره‌گیری از شبهات و امور مشتبه

این بخش از کلام امیرالمؤمنین علیه السّلام در روایت مذکور، درحقیقت توضیح سَهْلًا أَمْرُهُ‏ بود. سپس حضرت در ادامهٔ روایت مطلبی می‌فرمایند که درواقع، توضیح حَرِیزاً دِینُه است:

حَلَالٌ بَیِّنٌ وَ حَرَامٌ بَیِّنٌ وَ شُبُهَاتٌ بَیْنَ ذَلِک فَمَنْ تَرَکَ مَا اشْتَبَهَ عَلَیْهِ مِنَ الْإِثْمِ فَهُوَ لِمَا اسْتَبَانَ لَهُ أَتْرَکُ وَ الْمَعَاصِی حِمَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَمَنْ یَرْتَعْ حَوْلَهَا یُوشِکْ أَنْ یَدْخُلَهَا؛

بعضی چیزها معلوم است که حلال است و بعضی چیزها معلوم است که حرام است و چیزهایی هم مشتبه است و معلوم نیست که حلال است یا حرام؟ اگر کسی امور مشتبه را ترک کند، چنان روحیه و توفیقی پیدا می‌کند که گناهان قطعی هم را ترک می‌کند. و بدانید گناهان قرق‌گاه‌های الهی است، کسی‌که اطراف این قرق‌گاه‌ها بچرخد، چه‌بسا در منطقهٔ خطر وارد شود.

پس اگر کسی می‌خواهد مصداق حَرِیزاً دِینُه باشد و بتواند دینش را حفظ کند، باید حریم‌هایی را هم حفظ کند. اگر چیزی حرام است اجتناب کند و اگر چیزی حلال است انجام دهد، ولی چیزهایی که شبهه است ـ و شبهه‌ای هم هست که به تعبیر فقها منجّز است، یعنی اجازهٔ ورود در آن را ندارد ـ نباید وارد آن شود؛ زیرا این‌ها قرق‌گاه‌های الهی است که اگر وارد شود خدای‌ناکرده چه‌بسا در خود معصیت سقوط کند.

از درگاه پروردگار متعال درخواست می‌کنیم توفیق عبادت و بندگی بیشتر، خدمت به خلق خدا، خدمت به جمهوری اسلامی و خدمت به مسلمانان را نصیب همهٔ ما بفرماید و اگر در این مدّت قصور یا تقصیری از ما سر زده، آن را مورد عفو قرار دهد. امیدواریم خداوند متعال از همهٔ ما بگذرد و توفیق ادامهٔ این بحث‌ها را در سال‌های آینده به ما عنایت بفرماید.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته