جلسه ۴، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴ (۱۴۰۲ ش)، جلسه چهارم

گفتیم که ماه مبارک رمضان، ماه بازسازی، نوسازی و آینده‌سازی است و این امر از طریق تقوا حاصل می‌شود و بهترین اعمال در این ماه، ورع و پرهیز از محرّمات الهی است. کسی که تقوا داشته باشد، از محرّمات الهی اجتناب می‌کند. البتّه مقصود از ترک محرّمات در اینجا معنای اعمّ آن است و شامل انجام واجبات نیز می‌شود؛ چون وقتی چیزی واجب است، می‌توان گفت ترک آن به‌نوعی حرام است؛ البتّه با عنایتی. همچنین گفتیم خداوند متعال روزه را برای ما وسیله‌ای برای کسب تقوا و دوری از گناهان قرار داده است.

مهم‌ترین مسئله در پیدایش و حفظ تقوا

بالاترین و مؤثّرترین امر در پیدایش و حفظ تقوا ترک شهوات است؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرموده‌اند:

رَأْسُ‏ التَّقْوَى‏ تَرْکُ الشَّهْوَهِ؛

رأس و سر تقوا، ترک شهوت است.

شهوات به معنای اعمّ است و شامل انواع شهوات، ازجمله شهوت غذا، شهوت جنسی، شهوت شهرت، شهوت قدرت و… می‌شود. انواع امیال و هوس‌هاست که انسان را بیچاره می‌کند و ضدّ تقواست؛ چنان‌که حضرت در روایت دیگری چنین فرموده‌اند:

 لَا تُفْسِدُ التَّقْوَى‏ إِلَّا غَلَبَهُ الشَّهْوَهِ؛

تقوا را فاسد نمی‌کند، مگر غلبهٔ شهوت.

اگر کسی عنان نفسش را به شهوات بسپارد، نمی‌تواند اهل تقوا باشد؛ زیرا این دو با یکدیگر در تضادّ هستند. کسی که تسلیم شهوات باشد، نمی‌توان رهایی او را از آتش جهنّم تضمین کرد. بر‌عکس، کسی که اهل تقوا باشد، از هر بیچارگی و مشکلی حتّی در دنیا آزاد است.

کلید نجات و مایهٔ آزادی

در خطبه‌ای از امیرالمؤمنین علیه السّلام که در نهج‌البلاغه نقل شده، عبارات فوق‌العاده و بسیار جالبی دربارهٔ تقوا آمده است. حضرت می‌فرمایند:

إِنَّ تَقْوَى اللَّهِ مِفْتَاحُ‏ سَدَادٍ وَ ذَخِیرَهُ مَعَادٍ؛

تقوای الهی، کلید درستکاری و اندوختهٔ قیامت است؛

یعنی چه در دنیا بخواهید درست عمل کنید و چه در آخرت بخواهید نجات یابید، راه آن تقواست.

وَ عِتْقٌ مِنْ کُلِّ مَلَکَهٍ وَ نَجَاهٌ مِنْ کُلِّ هَلَکَهٍ؛

و آزادی از هر بردگی و رهایی از هر هلاکت است.

بِهَا یَنْجَحُ الطَّالِبُ و یَنْجُو الْهَارِبُ وَ تُنَالُ الرَّغَائِبُ؛

به‌واسطهٔ تقواست که خواهنده به مرادش مى‌‏رسد، گریزان (از مشکلات و ناملایمات) نجات پیدا مى‏‌کند، و به آرزوها می‌توان دست یافت.

اگر فرد یا جامعه‌ای بخواهد سالم باشد و به اهداف بلند خود برسد، تنها در پرتو تقوا امکان‌پذیر است؛ تقوایی که هدف روزه‌داری و نتیجهٔ ماه مبارک رمضان است؛ چون در این ماه تقوا می‌تواند به صورت ملکه درآید و در جان انسان‌ها رسوخ پیدا کند. اگر کسی می‌خواهد خیر دنیا و آخرت را به‌دست آورد، تنها از طریق تقوا ممکن است. در روایت است:

عَلَیْکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ، فَإِنَّهَا تَجْمَعُ الْخَیْرَ وَ لَا خَیْرَ غَیْرُهَا؛

بر شما باد به تقوای الهی که تقوا همهٔ خیرها را در بر دارد و خیری غیر از آن نیست.

وَ یُدْرَکُ بِهَا مِنَ الْخَیْرِ مَا لَا یُدْرَکُ بِغَیْرِهَا مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ خَیْرِ الْآخِرَهِ؛

و با تقوا خیرهایى از خیرهای دنیا و آخرت به‌دست می آید که با غیر آن به‌دست نمی‌آید.

تنها راه رسیدن به آزادی فردی و جمعی

اگر فرد یا جامعه‌ای بخواهد آزاد باشد، باید تقوا داشته باشد؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: تقوا سبب آزادی از هر بردگی است.

کسانی که آزادی را در آزادی شهوات و هوس‌ها و آزادی از قیود دین می‌بینند، نه‌تنها آزاد نیستند، بلکه اسیرترین و بیچاره‌ترین افرادند که در غل و زنجیر هوا و هوس خود گرفتارند. جامعه‌ای که گرفتار این‌گونه هوا و هوس‌هاست، در‌حقیقت بدبخت‌ترین و در‌بندترین جامعه است.

معنای درست آزادی

متأسّفانه بعضی از مردم ما بر‌اساس تبلیغات غلط دشمنان فکر می‌کنند آزادی در بی‌بندوباری و هرزگی است، درحالی‌که این فکر کاملاً اشتباه است. هرزگی آزادی نیست، بلکه آزادی در عقل آزاد و منطق آزاد است. آزادی در این است که فکر انسان درست کار کند و مصالح و مفاسد خود را تشخیص دهد، امّا اگر کسی فکرش توسّط شهواتش هدایت شود و اسیر شهواتش گردد، مصداق این سخن حضرت امیر علیه السّلام خواهد بود که:

کَمْ‏ مِنْ‏ عَقْلٍ‏ أَسِیرٍ عِنْدَ هَوَى أَمِیرٍ؛

چه‌بسا عقلى که نزد خواهشى فرمان‌فرما گرفتار باشد.

یعنی چه بسیار کسانی که عقل دارند، امّا عقلشان نزد هوا و هوسشان اسیر و گرفتار است؛ هوا و هوسی که بر او امیر و فرمانرواست. این اسارت حتّی تا آن اندازه پیش می رود که فرد هوس‌های خود را عبادت می‌کند:

أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ هَواهُ؛

آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده است؟!

توهّم آزادی در جوامع غربی

کسانی که هوس‌هایشان را خدای خود قرار داده و از آن اطاعت می‌کنند، این هوس‌ها آن‌ها را به هلاکت می‌رساند؛ چه هلاکت فردی و چه هلاکت جمعی. الآن ببینید این جوامع غربی که هرچند در برخی مسائل تا‌حدودی کنترل و انضباط‌هایی دارند، امّا وقتی در بعضی موارد آزادی‌های بی‌حدّ‌و‌حصر و حساب‌نشده می‌دهند، چه سرنوشت‌هایی پیدا می کنند! ببینید سرنوشت زنان در جوامع غربی چه سرنوشت اسف‌باری است!

همین اخیر آماری منتشر کردند که چقدر زنان مظلوم و بیچاره در روابط خانوادگی و در رابطهٔ همسری به قتل رسیده‌اند! امروزه همسرکُشی، تجاوز، ظلم و تعدّی جزء عادی‌ترین مشکلات و معضلات در کشورهای اروپایی و جوامع غربی شده است. این آماری است که خودشان ارائه داده‌اند، نه اینکه ما احصا کرده باشیم و چه‌بسا مواردی که از‌نظر آن‌ها مشکل به حساب نمی‌آید و جزء آمار نمی‌آورند، ولی واقعاً مشکل است. این مشکلات به‌خاطر آزادی‌های بی‌حدّ‌و‌حصری است که با منطق عقل سازگاری ندارد که اگر با منطق عقل سازگاری داشت، هرگز چنین اتّفاقاتی نمی‌افتاد.

غربی‌ها به دلائل مختلف تلاش می‌کنند فرهنگ خود را در دیگر جوامع ازجمله جامعهٔ ما رواج دهند. آن‌ها می‌خواهند جامعهٔ ما را هم متزلزل و خانواده‌های ما را نیز سست کنند. می‌گویند: ما که زیر آب هستیم، پس همهٔ جوامع دیگر هم باید زیر آب باشند! همچنین آن‌ها به اهداف دیگر استعماری هم می‌اندیشند.

بالاترین آزادی

به‌هر‌حال ما باید متوجّه باشیم اگر می‌خواهیم ماه رمضان ما واقعاً یک ماه رمضان پاک باشد که ما را از حضیض ذلّت و بردگی هوا و هوس‌ها نجات دهد و به اوج عزّت و عظمت برساند، باید موازین شرعی را رعایت کنیم و بدانیم معنای حقیقی آزادی چیست.

بالاترین آزادی را اسلام به بشریّت داده است که انسان را از هر چیز غیر از بندگی خدا آزاد می‌کند. انسان مسلمان نسبت به خدا بنده است و نسبت به هر چیز دیگری آزاد است و اگر تقوا داشته باشد، به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السّلام نتیجه‌اش: «عِتْقٌ مِنْ کُلِّ مَلَکَهٍ؛ آزادی از هر بردگی» است. «مَلَکَه» یعنی اینکه کسی فرمانروا و مسلّط بر دیگری باشد و او را تدبیر کند. و کسی که تسلیم هوا و هوس‌هاست، در‌حقیقت بردهٔ آن‌هاست.

و همان‌طور‌که گفتیم مقصود از هوا و هوس‌، تنها هوا و هوس جنسی نیست، بلکه انواع هواها و هوس‌ها را در‌بر‌می‌گیرد. بله، بخشی از آن، هوس‌های مربوط به مسائل جنسی است، امّا بخش‌های دیگر نیز دارد؛ مانند هوس قدرت، هوس مال و هوس‌های دیگری که متأسّفانه جوامع دنیای امروز مملوّ از این هوس‌ها و آرزوهای بی‌مبنای شیطانی و نتیجهٔ نفس‌های امّاره بالسوء است. خداوند همهٔ ما را مورد لطف خود قرار دهد و از اسارت هوا و هوس‌ها نجات بخشد.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته