جلسه ۲۱، رمضان ۱۴۴۴ قمری، صدا و سیمای مرکز یزد

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

ماه مبارک رمضان ۱۴۴۴ (۱۴۰۲ ش)، جلسه بیست و یکم

کلمات مولا و سرورمان امیرمؤمنان علیه السّلام را دربارهٔ پارسایان توضیح می‌دادیم و به این عبارت رسیدیم: لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ وَ لَا یَنْسَى مَا ذُکِّرَ؛ فرد متّقی آنچه مسئولیّت نگهداری آن را دارد، ضایع نمی‌کند و آنچه را به او تذکّر داده شده، فراموش نمی‌کند. گفتیم عبارتِ «لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ» مفهوم گسترده‌ای دارد و امور گوناگونی همچون امور مربوط به جمادات، نباتات، گیاهان، حیوانات، انسان‌ها و… را شامل می‌شود. و از مصادیق مهمّ حفظ و نگهداری از ضایع شدن، خانواده است.

مسئولیّت انسان نسبت به خانواده

یکی از مسائل مهمّی که انسان در‌رابطه‌با آن مسئولیّت فوق‌العاده دارد و متأسّفانه بعضی افراد این احساس مسئولیت را ندارند و به وظیفهٔ خود درست عمل نمی‌کنند، مسئلهٔ خانواده است؛ یعنی مسئولیّتی که انسان نسبت به شوهر، زن، فرزند، یا پدر و مادر خود دارد. البتّه نظر ما در اینجا بیشتر به پدر خانواده است.

پدر در برابر خانواد‌ۀ خود وظایف و مسئولیّت‌های مهمّی دارد؛ اعمّ از نفقهٔ خانواده، حضور در منزل، تربیت فرزند، معاشرت نیک با همسر و…. این‌ امور از وظایف هر انسان مسلمان و بلکه هر انسان آزاده‌ای است، امّا گاه در جامعه دیده می‌شود افرادی به این وظایف عمل نمی‌کنند. در روایات متعدّد، این مضمون آمده است:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ‏ مَنْ‏ ضَیَّعَ‏ مَنْ یَعُولُ؛

ملعون است، ملعون است کسى که اهل و عیال خود را ضایع کند و بى‏سر و سامان بگذارد.

کسی که افراد تحت سرپرستی خود را ضایع کند، لعن شده است؛ آن‌هم نه یک بار، بلکه دو بار. گاهی می‌بینیم افرادی زندگانی خانوادگی‌شان را رها می‌کنند، خود را پنهان می‌کنند و به مدّت یک سال، دو سال، کمتر یا بیشتر از دسترس خارج می‌شوند! این زن بیچاره و فرزندان تو در این مدّت چه کنند؟! تو مسئولیّت داری! چرا آن‌ها را رها می‌کنی؟! یا در‌مورد آنان کم می‌گذاری؟! بعضی از این افراد هم چه‌بسا از بعضی جهات دیگر افراد خوبی باشند، امّا توجّه نمی‌کنند که این یکی از بزرگ‌ترین گناهانی است که انجام می‌دهند؛ چنان‌که در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است:

کَفَى بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُضَیِّعَ مَنْ یَعُولُهُ؛

در گناهکاری شخص همین بس که عائلهٔ خویش را ضایع گذارد و به نیازشان رسیدگی نکند.

مسئولیّت انسان نسبت به خودش

بعضی افراد هم هستند که وظیفه و مسئولیّت خودشان را بی‌جهت به عهدۀ دیگران می‌گذارند! در‌حالی‌که ما نسبت به خودمان هم مسئولیم. از‌این‌جهت در روایت آمده است:

مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ‏ عَلَى النَّاسِ؛

ملعون است، ملعون است کسی که زحمت خود را به گردن دیگران بیندازد.

کسی که زحمتی را که مربوط به خود اوست و خودش باید تحمّل کند، بر دوش دیگران بگذارد، لعن شده است. انسان نسبت به خیلی چیزها مسئولیّت دارد: مسئولیّت حفظ خودش، خانواده‌اش، مالش، حتّی مسئولیّت حفظ جامعه‌اش و نظام حکومتی‌اش و…. اینکه حضرت فرمودند: «لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ؛ فرد متّقی آنچه مسئولیّت حفظش را دارد، ضایع نمی‌کند» همهٔ این موارد را شامل می‌شود. انسان پرهیزکار، نه بار خودش را بر دوش دیگران می‌اندازد و نه خودش را ضایع می‌کند.

 اگر پدر و مادری داریم که برای ما زحمت ما می‌کشد، یا برادر یا رفیقی داریم، مسئولیّت خود را نسبت به آنان فراموش نکنیم و بی‌جهت و بدون دلیل باری را که باید خودمان بکشیم، به دوش آن‌ها نیندازیم. کما اینکه اگر خانواده داریم، بدانیم زن و شوهر در برابر یکدیگر مسئولیّت دارند؛ چنان‌که هر‌یک از آن‌ها در مقابل فرزندانشان مسئولیّتی دارند. مبادا آنان مسئولیّت‌هایشان را ضایع کنند؛ چون خلاف فرمایش امیرالمؤمنین علیه السّلام است. خصوصاً پدران خانواده‌ها باید بیشتر توجّه کنند که مبادا مشمول این روایت شوند: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ‏ مَنْ‏ ضَیَّعَ‏ مَنْ یَعُولُ؛ ملعون است، ملعون است کسی که افراد تحت سرپرستی خود را ضایع کند.»

مسئولیّت دولتمردان

همچنین این مطلب در‌رابطه‌با دولتمردان نیز صادق است. دولتمردان وظیفه دارند به مردم خدمت کنند، حقوق مردم را ادا کنند و آن امانت، قدرت، مال و بقیّهٔ اموری را که دراختیارشان است، طبق وظیفه‌ای که دارند استفاده کنند. اگر آنان وظیفهٔ خود را انجام ندهند، آن‌ها هم کسانی هستند که آنچه وظیفهٔ حفظ و نگهداری آن را داشتند، ضایع می‌کنند.

از‌این‌جهت می‌گویم این عبارت امیرالمؤمنین علیه السّلام: «لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ؛ فرد متّقی آنچه مسئولیّت حفظش را دارد، ضایع نمی‌کند» واقعاً یک عبارت جالب، جامع و پرمعناست. البتّه همهٔ عبارات حضرت پرمعناست، امّا بعضی از آن‌ها قدری برجسته‌تر و به‌اصطلاح از غُرَر کلمات حضرت است؛ یعنی پیشانی کلمات برجستهٔ حضرت است. و عبارت حضرت در اینجا یکی از این موارد است.

مسئولیّت استادان و معلّمان

از دیگر مصادیق این عبارت، استادان، دبیران و معلّمان هستند. اگر کسی استاد دانشگاه یا حوزۀ علمیّه است یا اگر دبیر دبیرستان، معلّم دبستان، یا حتّی سرپرست کودکان در کودکستان و امثال این‌هاست، اگر درست به وظیفه‌اش عمل نکند و آنچه را شایسته است انجام ندهد، برخلاف فرمایش امیرالمؤمنین علیه السّلام عمل کرده است.

اگر استاد یا معلّمی برای کلاس درس مطالعه نکند، مطالب را برای شاگردان به‌طور دقیق تبیین نکند یا درس را به‌گونه‌ای بیان کند که به‌حسب معمول قابل فهم نیست، مراعات افراد سر کلاس را به‌حسب تفاوت استعدادها نکند، با دانش‌آموزان دبستان و دبیرستان آن‌چنان که شایسته است، برخورد نکند و…، در همهٔ این موارد خلاف وظیفه و خلاف تقوا عمل کرده ‌است.

بنابراین امیرالمؤمنین علیه السّلام که می‌فرمایند: لَا یُضِیعُ مَا اسْتُحْفِظَ، یعنی همهٔ افراد و اقشار جامعه در هر جایگاه و مسئولیّتی قرار دارند، به وظایف و مسئولیّت‌های خود عمل کنند.

شب شهادت امیرالمؤمنین علیه السّلام

امشب، شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان و شب شهادت امیرالمؤمنین علیه السّلام است. این شهادت جانسوز را به همهٔ شما تسلیت می‌گویم و امیدوارم همهٔ ما از دوستداران، محبّان و شیعیان واقعی آن حضرت و از عزاداران واقعی ایشان و اولاد ایشان مخصوصاً حضرت اباعبداللّه الحسین علیهم السّلام باشیم و در این شب بزرگ، مشمول الطاف خداوندی و برکات شب‌های قدر گردیم.

خدایا! در این لحظات پایانی سحر شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، به حقّ محمّد (ص) و آل محمّد علیهم السّلام، ما و گذشتگان ما را مشمول عفو و غفران خود قرار بده، ما را آنی از اهل‌بیت علیهم السّلام جدا مفرما و حوائج همه را به خیر برآورده بفرما.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته