توجه به تاریخ و سیره اهل بیت (ع) در رفتارها و برخورد با ابتلائات

بیانات

آیت‌الله سیّد محمّد‌رضا مدرّسی طباطبایی دامت برکاته

درس اخلاق، سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲

جلسهٔ نوزدهم (۱۴۰۲/۰۲/۲۵)

به مناسبت نزدیک بودن سالروز شهادت امام صادق علیه السّلام و با عرض تسلیت شهادت آن حضرت، عبارتی را که در جلسهٔ گذشته از نامهٔ امیرالمؤمنین علیه السّلام خواندیم، تطبیق می‌کنیم. حضرت فرمودند:

إِنِّی وَ إِنْ لَمْ أَکُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ کَانَ قَبْلِی فَقَدْ نَظَرْتُ‏ فِی أَعْمَالِهِمْ وَ فَکَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ وَ سِرْتُ فِی آثَارِهِمْ حَتَّى عُدْتُ کَأَحَدِهِمْ بَلْ کَأَنِّی بِمَا انْتَهَى إِلَیَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَى آخِرِهِمْ فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِکَ مِنْ کَدَرِهِ وَ نَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ فَاسْتَخْلَصْتُ لَکَ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ نَخِیلَهُ وَ تَوَخَّیْتُ لَکَ جَمِیلَهُ وَ صَرَفْتُ عَنْکَ مَجْهُولَهُ؛

گر‌چه من به اندازهٔ مردمى که پیش از من بوده‏‌اند عمر نکرده‌‏ام، ولی در کردارشان دقّت، در اخبارشان فکر، و در آثارشان سیاحت کرده‏‌ام، تا جایى که همانند یکى از آنان شده‏ام، بلکه گویا من به‌واسطهٔ آنچه از امور آن‌ها به من رسیده، با اوّلین آن‌ها تا آخرین آن‌ها زندگی کرده‌ام. پس زلال اعمالشان را از تیرگى، و سود و زیان کردارشان را شناختم؛ از‌این‌رو از هر چیزى پاکیزه و خالصش را برایت انتخاب کردم، زیبایش را برایت برگزیدم و نامعلوم آن را از تو دور داشتم.

توجّه به تاریخ و سیرهٔ امامان علیهم السّلام، ازجمله سیرهٔ امام صادق علیه السّلام

یکی از موضوعات مهمّی که لازم است مؤمنان به‌ویژه فضلا و علما به آن توجّه کنند، تاریخ و سیرۀ ائمّه علیهم السّلام در رفتارهای شخصی، رفتار با دوستان، رفتار با انواع دشمنان و نیز در برخورد با ابتلائات گوناگون است.

ابتلائات فراوان امام صادق علیه السّلام، به‌ویژه در زمان منصور عبّاسی

در‌مورد امام صادق علیه السّلام شاید بعضی فکر کنند ابتلائات آن حضرت چندان زیاد نبوده است، در‌حالی‌که اگر کسی در زندگانی آن حضرت و رابطهٔ ایشان با خلفای بنی‌امیّه و سپس بنی‌عبّاس ـ مخصوصاً فرد خبیثی مثل منصور دوانیقی که بسیار بی‌رحم، بی‌انصاف، تند و خشن بود ـ تأمّل کند، متوجّه می‌شود که حضرت چه ناملایمات و سختی‌هایی داشتند و چگونه توسّط آن خبیث دستگیر و به اجبار در مجلس او حاضر می‌شدند. واقعاً دل انسان از این موارد به درد می‌آید!

به آتش کشیده شدن خانهٔ حضرت به دستور منصور و به دست یکی از نزدیکان حضرت

منصور عبّاسی تنگناهای فراوانی برای امام صادق علیه السّلام ایجاد می‌کرد و حتّی تا آن اندازه پیش رفت که دستور داد خانهٔ حضرت را آتش زدند؛ آن‌هم به دست کسی که انتظار می‌رفت جزء مدافعان امام صادق علیه السّلام باشد، امّا متأسّفانه نتوانست خود را حفظ کند و با اینکه از خویشاوندان حضرت بود، عامل منصور و والی مدینه شد و به دستور منصور خانهٔ امام ‌صادق علیه السّلام را آتش زد. جالب آنکه همین منصور بعداً بر او غضب کرد، وی را عزل نمود، اموالش را مصادره کرد و به زندانش انداخت و تا پایان عمر منصور در زندان بود.

در روایت است که وقتی شعله‌های آتش از در خانهٔ حضرت بلند شد و دهلیز خانه را فراگرفت، حضرت در آتش وارد شدند ـ بدون اینکه آتش به ایشان گزندی برساند ـ و فرمودند: أَنَا ابْنُ أَعْرَاقِ الثَّرَى‏؛ من فرزند «أَعْرَاق الثَّرىٰ» هستم. شاید مقصود حضرت این بوده که من فرزند اسماعیل هستم؛ چون «أَعْرَاق الثَّرىٰ» لقب حضرت اسماعیل علیه السّلام بوده است. یا مقصودشان این بوده که من سلالهٔ پیامبران هستم. سپس فرمودند: أَنَا ابْنُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ؛ من فرزند ابراهیم خلیل‌اللّه علیه و علی نبیّنا و آله السلام هستم.

دشمنی نزدیکان، دلیل بر عدم حقّانیّت نیست!

از تأمّل در این‌گونه موارد معلوم می‌شود اینکه افرادی دشمن دارند و حتّی برخی از نزدیکانشان دشمن آن‌ها هستند، دلیل بر این نیست که آن‌ها شایستهٔ دشمنی هستند. امام معصوم علیه السّلام هم دشمن داشت و حتّی برخی نزدیکان آن حضرت با ایشان دشمنی کردند؛ آن‌هم در مقام عمل.

بنابراین افراد باید بصیرت داشته باشند و توجّه کنند که دشمنان انواع توطئه‌ها را به‌کار می‌برند برای اینکه پیروز شوند و نور حق را خاموش کنند. و امروزه نیز چنین است. بدین‌جهت امیرالمؤمنین علیه السّلام فرمودند: من اگرچه به اندازهٔ دیگران عمر نکردم، ولی در اعمال، اخبار و آثارشان سیر کردم، تأمّل نمودم و از آن‌ها پند گرفتم و این پندها را برای شما بیان می‌کنم.

این تاریخ است که در مقابل ماست! و ما هم باید چشمان خود را باز کنیم تا در این شرایط فوق‌العاده‌ای که به‌سر‌می‌بریم، بتوانیم راه درست را از راه‌های ناصواب تشخیص دهیم.

و السلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته