تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه 35 ـ شنبه 18/9/91
صورت سوم
در این صورت، نهی به اوّل وجود تعلّق می‌گیرد و با شکسته شدن اوّل وجود، نهی به وجود دوم و سوم و ... تعلّق نمی‌گیرد.
به عنوان مثال مولایی به عبد خود می‌گوید: «اولین اهانت را انجام نده» یا می‌گوید: «اولین تیر را به گروه مخالف نیانداز» در این صورت طبیعت ساریه تحت نهی نرفته است بلکه در واقع آنچه منهی است تحقّق اوّل وجود است.
صورت سوم در نتیجه‌ی عملی با صورت دوم تفاوتی ندارد؛ یعنی وقتی گفته می‌شود نباید اولین طبیعت آورده شود لامحاله هیچ طبیعتی نباید آورده شود؛ زیرا هر طبیعتی که آورده شود اولین وجود است. همچنین در این صورت نیز تنها یک امتثال و یک عصیان محقّق خواهد شد گرچه عملاً به گونه‌ای است که نباید طبیعت آورده شود با آنکه تنها حصّه‌ی خاصّه‌ای از طبیعت یعنی اوّل وجود از طبیعت، تحت نهی رفته است.
در چنین حالتی اگر به نحو شبهه‌ی موضوعیه یعنی اشتباه در مصداق، شک شود که فردی همان اوّل وجود منهی است یا خیر آیا می‌توان برائت را جاری ساخت؟
فرض کنید وقتی مولا به عبد خود گفته است اولین اهانت از تو صادر نشود، عبد بخواهد کلاه خود را مقابل آن فرد از سر بردارد و برداشتن کلاه از سر در برخی موارد اهانت باشد و این عبد نمی‌داند در این حال عمل او اهانت است یا نه. یا در مثال مولایی که دستور داده است اولین تیر را پرتاب نکن، عبدی بخواهد چیزی پرتاب کند و به علت تاریکی نمی‌داند این شیء که می‌خواهد پرتاب کند سنگ است که نهی ندارد یا تیر است که منهی است، آیا در این موارد نیز مانند سایر موارد اطلاق ادلّه‌ی برائت شمول دارد یا خیر؟
به نظر می‌رسد مانعی از شمول اطلاق ادلّه‌ی برائت در حالت سوم نیز وجود نداشته باشد؛ زیرا وقتی مولا فرموده است می‌توانید مشکوک را مرتکب شوید رادع و مانع عقلی از ارتکاب فرد مشکوک وجود ندارد؛ به دلیل آنکه رادع عقلی در جایی است که ذمّه قطعاً مشغول شده باشد و شکّ در برائت ذمّه شود، در آن موارد از آنجا که اشتغال یقینی است و نیاز به فراغ یقینی دارد باید احتیاط شود. امّا در صورت سوم که هنوز حرمتی در حق مکلّف فعلّی نشده است از سویی مولا فرموده است مانعی از ارتکاب مشکوک نیست لامحاله می‌توانیم افراد مشکوک را با اطلاق «کلّ شیء لک حلال» یا «رُفع ما لایعلمون» مرتکب شویم و فرقی با شبهه‌ی بدویه نخواهد داشت ...
براي دريافت متن کامل جلسه سی و پنجم اينجا را کليک کنيد.