تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 96-1395
جلسه‌ی بیست و یکم؛ شنبه 15/8/1395
نقد و بررسی توجیه اول حضرت امام قدس سره برای وقوع شرط متأخر
عرض می‌کنیم اینکه مرحوم امام قدس سره فرمودند بین أجزاء زمان و به تبع آن بین زمانیات، تقدم و تأخر ذاتی وجود دارد، کلام درستی است، منتها از ایشان می‌پرسیم آیا تقدم و تأخر ذاتی، همراه با صدق تقدم و تأخر مقولی هست یا نه؟
بله، ایشان به حق فرمودند که صدق عنوان تقدّم و تأخر مقولی، مساوی با آن نیست که ذات متقدم و ذات متأخر از مقوله‌ی اضافه باشد و تبعیت کردند در این مطلب از مشهور مناطقه و فلاسفه که گفته‌اند مضاف بر دو قسم است؛ مضاف مشهوری و مضاف حقیقی. مضاف حقیقی یعنی آن مفهومی که حقیقت و ذاتش اضافه است؛ مانند عنوان أبوت، بنوّت، فوقیت، تحتیت. مضاف مشهوری یعنی چیزی که ذاتی غیر از اضافه دارد و معروض مضاف حقیقی قرار می‌گیرد، مانند «إبن» و «أب» که هر یک ذاتی غیر از آن اضافه دارند ـ یعنی جوهر ـ که اضافه عارض بر آن جوهر شده است. اساساً اضافه، مقوله‌ای است که گفته‌اند عارض بر همه مقولات حتی خود مقوله‌ی اضافه می‌شود؛ مثلاً «أبعد» عارض بر بُعد می‌شود، در حالی که خود «بُعد» مضاف مقولی است. با توجه به این مطلب می‌گوییم:
درست است که مضاف مشهوری غیر از مضاف حقیقی است و اگر در جایی مضاف حقیقی که حقیقتش اضافه است محقق شود، به این معنا نیست که طرف اضافه هم حقیقتش اضافه است، امّا وقتی أجزاء زمان و أجزاء یک حقیقت را در نظر می‌گیریم که شما می‌فرمایید بعض أجزاء بالذات متقدم است و بعض اجزاء بالذات متأخر است، آیا صدق تقدم و تأخّر در این‌جا حقیقی است یا مجازی؟
قطعاً صدق عنوان تقدّم و تأخّر مجازی نیست، لامحاله باید بگویید حقیقی است؛ یعنی این عنوان وجود دارد و اضافی هم می‌باشد. وقتی اضافی شد به این معناست که نمی‌توان تقدّم را تصوّر کرد مگر اینکه نسبت بدهیم یک شیئی را به شیء دیگر از آن حیث که آن شیء هم منسوب به شیء مورد نظر ماست، و لا محاله تقدم و تأخر مقولی هم پیدا می‌شود. البته ما نمی‌گوییم «ما فیه التقدم»، مضاف مقولی است بلکه مرادمان این است که هر تقدّم ذاتی ـ با صرف نظر از اینکه ما فیه التقدم از چه مقوله‌ای باشد ـ لامحاله همراه با صدق تقدم اضافی است.
بنابراین خدمت حضرت امام قدس سره عرض می‌کنیم اگر نتوانید مشکل تکافوء متضایفین را حل کنید، اشکال طبق مبنای شما هم وارد است، مگر اینکه قائل شوید این قاعده در یک جایی تخصیص خورده است، ولی این کلام تمام نیست؛ زیرا حکم عقلی تخصیص بردار نیست. و یا اینکه قائل شوید این‌جا اصلاً تقدم و تأخّری وجود ندارد، که این هم خلاف فرض است. در نتیجه اگر اشکال وارد باشد، بیان مرحوم امام قدس سره مشکل را حل نمی‌کند.
خلاصه‌ی اشکال ما بر توجیه اوّل مرحوم امام قدس سره این شد که اگر تقدم و تأخّر ذاتی در جایی وجود داشته باشد، از آن‌جا که عنوان تقدم و تأخّر، یک عنوان نسبی متکرر است، لامحاله اضافه‌ی مقولی هم وجود دارد. و طبق کلام شما که می‌گویید در اضافه‌ی مقولی، متضایفین متکافئین هستند قوةً و فعلاً، عرض می‌کنیم عقدی که از سابق وجود دارد و هنوز اجازه به آن ضمیمه نشده، چگونه بالفعل متقدم بر اجازه است که هنوز بالفعل محقق نشده است!
اما آیا طبق مبنای مختار می‌توان به این اشکال پاسخ داد؟ عرض می‌کنیم ما در مبحث استصحاب در ضمن بحث تدریجیات، بیانی برای حلّ مشکل ارائه دادیم که شاید دوباره به آن بپردازیم ...
براي دريافت متن کامل جلسه بیست و یکم اينـجا را کليک کنيد.