تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 96-1395
جلسه‌ی پنجم؛ یک‌شنبه 28/6/1395
کلام محقق قمی قدس سره در پاسخ به محذور چهارم
مرحوم شیخ قدس سره در ادامه، دو عبارت از محقق قمی قدس سره در جواب به محذور چهارم نقل می‌کند که برگشت هر دو عبارت به یک مطلب است: عبارت اول این‌که می‌فرماید: اجازه‌ی در ما نحن فیه ـ یعنی مساله‌ی ثالثه‌ی فضولی در جایی که بایع غاصب باشد ـ مانند اجازه در فضولی معهود نیست که اجازه ملحق به نفس عقد می‌شود، بلکه اجازه به معنای تبدیل رضایت غاصب و بیع او لنفسه، به رضایت مالک و وقوع بیع برای اوست. پس در حقیقت اجازه، مبدّل رضایت است و در نتیجه با اجازه، بیع برای مالک واقع می‌شود و ثمن داخل در ملکش می‌شود.
عبارت دیگر محقق قمی این است که [[حاصل اجازه به این برمی‌گردد که عقدی که بر مال معین غیر واقع شده و قصد بایع غاصب هم بیع لنفسه بوده و مشتری نیز عالم به غصب بوده، مالک با اجازه، عقدِ بر همان ملک را تبدیل می‌کند به عقد لنفسه. پس اجازه در واقع عقد جدیدی می‌باشد کما این‌که این قول، احد اقوال در اجازه‌ی فضولی است.]] پس مالک وقتی «أجزت» می‌گوید، در حقیقت کاری به عقد سابق که یک طرف آن بایعِ غاصب و طرف دیگر آن مشتریِ عالم به غصب است ندارد، بلکه عقد مستأنفی را محقق می‌کند.
مناقشه‌ی شیخ قدس سره در کلام محقق قمی قدس سره
مرحوم شیخ در کلام محقق قمی قدس سرهما مناقشه کرده و می‌فرماید: همان‌طور که محقق قمی اعتراف کردند، اجازه بنابر این قول یک معاوضه‌ی جدید از طرف مجیز و مشتری است؛ نه اجازه‌ی عقد سابق؛ یعنی معاوضه‌ای است که در آن «أجزت» هم جای ایجاب عقد جدید از جانب مالک و هم جای قبول عقد جدید از جانب مشتری است، و چنین چیزی خلاف اجماع و عقل است [[چراکه قصد بایع فضولی بیع لنفسه بوده و مشتری نیز رضایت به ایجاب مذکور داشته که خلاف مؤدای اجازه است، حال اگر بپذیریم که اجازه‌ی مالک، مبدّل عقد است و عقد فضولی لنفسه را تبدیل به عقد للمالک می‌کند و دیگر احتیاج به قبول جدید از جانب مشتری هم نیست، در این صورت اجازه‌ی مالک جانشین ایجاب و قبول هر دو شده است و این خلاف اجماع و عقل است]].
نقد و بررسی اشکالات شیخ بر محقق قمی قدس سرهما
همان‌طور که عرض کردیم شیخ قدس سره در کلام محقق قمی مناقشه کرده و فرمودند: کلام ایشان خلاف عقل و اجماع است. امّا آیا اشکال ایشان بر کلام محقق قمی قدس سره وارد است؟
ما ابتدا این مطلب را بررسی می‌کنیم که آیا کلام محقق قمی خلاف عقل است یا نه، لذا عرض می‌کنیم: تقریباً سه بیان در توضیح خلاف عقل بودن کلام محقق قمی قدس سره ارائه شده است؛
بیان اول و مناقشه در آن
بیان اول که در حاشیه‌ی سید یزدی قدس سره هم به آن اشاره شده چنین است: این‌که محقق قمی می‌فرماید اجازه‌ی اصیل، رضایت غاصب و وقوع بیع از قِبَل او را تبدیل به رضایت اصیل و وقوع بیع برای اصیل می‌کند، معنایش انقلاب شیء عما هو علیه است که محال می‌باشد. بله ممکن است شیئی در ادامه تبدیل به چیز دیگری شود امّا محال است آن‌چه که واقع شده منقلب به چیز دیگر شود ...
براي دريافت متن کامل جلسه پنجم اينـجا را کليک کنيد.