تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 95-1394
جلسه‌ی پنجاه و سوم؛ سه‌شنبه 20/11/1394
مراد از «شیءٌ» در آیه‌ی شریفه
بحث دیگری که در کریمهی (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى شَيْء) مطرح می‌شود این است که مراد از «شیءٌ» چیست، آیا مقصود معنای عام آن است؛ یعنی هیچ چیز مقدور عبد نیست؛ نه تکویناً و نه تشریعاً، یا مراد چیز دیگری است؟
عرض می‌کنیم با توجه به سیاق آیات شریفه از جمله کریمهی بعدی این سوره‌ی مبارکه یعنی (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُمَا أَبْكَمُ لاَ يَقْدِرُ عَلَى شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلَى مَوْلاَهُ) معلوم می‌شود که معنای عام «شیءٌ» مراد نیست؛ زیرا «أبکم» که به معنای گنگ مادرزاد است، می‌تواند خیلی از کارها را انجام دهد؛ مثلاً می‌تواند کاسب باشد و حتی بعض کارهای ظریف و... را انجام دهد. پس معلوم می‌شود مراد از «لا یقدر علی شیء» یعنی آن‌چه که غیر أبکم و ناطق، از کارهای بسیار می‌تواند انجام دهد و مورد اهتمام انسان‌هاست، «أبکم» قدرت بر آن ندارد.
بنابراین مراد از «شیءٌ» در کریمهی «عبداً مملوکاً لا یقدر علی شیء» نیز یعنی اموری که از حرّ صادر می‌شود و مورد اهتمام انسان‌هاست و اصل حیات عرفی عبد هم وابسته‌ی به آن نیست، عبد قدرت بر این امور ندارد، امّا اشیاء خفیفی که مورد اهتمام نیست، عبد قدرت بر آن را دارد. و حتّی اگر شک کردیم که کریمه إخبار از واقع است بدون امضای آن یا إخبار همراه با امضاء است، به ضمیمه‌ی روایات می‌گوییم إخبار از واقع همراه با امضاء آن است.
البته در این‌جا باید مطلبی را تذکر دهیم و آن این‌که: معنایی را که برای «أبکم» ذکر کردیم، مطابق معنایی است که در اکثر کتب تفسیری و لغت ذکر شده است، امّا در لسان العرب و نیز بعض تفاسیر از جمله تفسیر فخر رازی، «أبکم» را به معنای انسانی گرفته‌اند که لا یعقل شیئاً و یا گنگی که کودن هم هست. اثبات این معنا احتیاج به تتبع در کتب و نیز اشعار جاهلی دارد که فعلاً ما فرصت نکردیم، ولی به نظر می‌آید اگر این معنا درست باشد، به حسب اعتبار مناسب‌تر با معنای کریمه باشد. امّا اگر اثبات نشد، باز معنای کریمه فرق نمی‌کند یعنی آن کارهایی که معمول انسان‌های منطیق می‌توانند انجام دهند، فرد أبکم قدرت بر آن ندارد.
پاسخ به این ادعا که در قرآن کریم همه چیز ذکر شده است
مناسب است در این‌جا این مطلب را هم تذکر دهیم که برخی ادعا کرده‌اند هر چیزی حتّی دقایق تکوینی مربوط به علوم از جمله فیزیک، شیمی، طب، هیئت و ... در قرآن کریم ذکر شده و به کریمهی (تبیاناً لکل شیءٍ) برای اثبات این مطلب تمسّک کرده‌اند ...
براي دريافت متن کامل جلسه پنجاه و سوّم اينـجا را کليک کنيد.