تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 95-1394
جلسه‌ی پنجاه و یکم؛ یک‌‌شنبه 18/11/1394

اقوال در عدم نفوذ تصرّفات عبد در کلام محقق نائینی قدس سره

محقق نائینی قدس سره می‌فرماید در مسأله‌ی نفوذ تصرّفات عبد، سه قول وجود دارد؛

1. عبد محجور از هر تصرّفی است مگر ضروریاتی که قوام زندگانی او متوقف بر آن باشد یا تصرّفاتی که از سیره معلوم است مولی حق منع از آن را ندارد. بنابراین حتّی بسیاری از تصرّفات عادیه‌ای که برای همه مباح است اگر عبد بدون إذن سیدش انجام دهد قابل مؤاخذه است. این قول از کلام صاحب جواهر قدس سره استظهار می‌شود.

2. جمیع تصرّفات عبد نافذ است مگر آن‌چه که بازگشت به تصرّف در سلطان مولا و آن‌چه مربوط به مولاست داشته باشد. بنابراین عبد می‌تواند وکیل شود، ضامن غیر شود ـ البته به شرط أداء بعد از حرّیت ـ‌ و نظیر این موارد.

3. تصرّف عبد در هر امری که معتدٌ‌به و معتنی‌به باشد و در نزد عرف و عادت «شیءٌ» محسوب شود، ممنوع است. امّا در امور ساده‌ای که اعتناء به آن نمی‌شود و در نزد عرف و عادت «شیءٌ» بر آن صادق نیست ـ مانند ورزش ساده، تمدّد و ... ـ مانعی ندارد.

نظر مرحوم شیخ و محقق نائینی قدس سرهما در مسأله

ظاهر کلام شیخ، تصریح محقق نائینی قدس سرهما و شاید عده‌‌ای دیگر، قول اخیر است؛ یعنی تصرفات عبد در هر چیزی که در عرف و عادت «شیءٌ» محسوب شود ـ که محقق نائینی از آن تعبیر به «شیء معتدٌ‌به» کرده ـ ممنوع است.

محقق نائینی قدس سره برای اثبات این مطلب، به کریمه‌ی (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْداً مَمْلُوكاً لاَ يَقْدِرُ عَلَى شَيْ‌ءٍ؛ خداوند متعال مثل می‌زند به عبد مملوکی که قادر بر هیچ چیز نیست) تمسّک کرده‌ و از صحیحه‌ی زراره نیز کمک گرفته‌اند. [قبل از ورود در استدلال محقق نائینی قدس سره، ابتدا صحیحه‌ی زراره را می‌خوانیم. روایت چنین است:]

ـ صحیحه‌ی زرارة:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالا: الْمَمْلُوكُ لَا يَجُوزُ طَلَاقُهُ وَ لَا نِكَاحُهُ‏ إِلَّا بِإِذْنِ‏ سَيِّدِهِ‏ قُلْتُ: فَإِنَّ السَّيِّدَ كَانَ زَوَّجَهُ بِيَدِ مَنِ الطَّلَاقُ؟ قَالَ: بِيَدِ السَّيِّدِ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ أَ فَشَيْ‏ءٌ الطَّلَاقُ؟!

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَة.

سند مرحوم صدوق قدس سره در مشیخه به عمر بن أذینه تمام است. زراره هم که أفقه الاولین از اصحاب اجماع است و در أعلی درجات عدالت و علم است. بنابراین روایت از لحاظ سند صحیحه می‌باشد.

زراره از امام باقر و امام صادق علیهما السّلام نقل می‌کند که فرمودند: مملوک، طلاق و نکاحش جایز نیست مگر با اذن مولایش. عرض کردم: همانا مولا آن‌ها را تزویج داده، طلاقش به ید چه کسی است؟ فرمودند: به ید سید است. [خداوند متعال می‌فرماید:] (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوكاً لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ)، مگر طلاق، «شیءٌ» نیست؟!

تبیین استدلال محقق نائینی قدس سره به کریمه‌ی «عبداً مملوکاً لا یقدر علی شیء»

محقق نائینی قدس سره در ابتدای بحث تذکر می‌دهند قول به این‌که عبد می‌تواند مالک شود یا نه، تأثیری در این مبحث ندارد. ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه پنجاه و یکم  اينـجا را کليک کنيد.