تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 95-1394
جلسه‌ی سیزدهم؛ ‌شنبه 9/8/1394

آیا طلاق صبیّ نافذ است؟

بحث ما در این بود که آیا تصرّفات اعتباری صبیّ صحیح است یا نه؟ با بررسی عمومات و اطلاقات، یک قاعده‌ی کلّی به دست آوردیم که «لا یجوز امر الصبیّ» و خروج از این قاعده، نیاز به دلیل دارد. تا این‌جا بیان کردیم که وصیّت صبیّ به دلالت روایات خاصّه، از تحت قاعده خارج شده است، حال بحث در این است که آیا طلاق صبیّ هم از تحت قاعده خارج شده و طلاق صبیّ نافذ است و یا این‌که نافذ نیست؟

ظاهراً در گذشته ـ برخلاف امروزه ـ ازدواجِ قبل از سن بلوغ، امر شایعی در بین مردم بوده و والدین، فرزندان یکدیگر را قبل از سن بلوغ به عقد هم در می‌آوردند و در بعض موارد چون پسر راضی نبود، قبل از رسیدن به سن بلوغ اقدام به طلاق همسر خود می‌کرد. و از آن‌جا که چنین ازدواج‌هایی مرسوم بوده و طلاق صبیّ هم مورد ابتلای مردم بوده، مسأله‌ی طلاق صبیّ از قدیم، هم در میان عامه و هم در میان خاصه مطرح شده و دنبال پیدا کردن حکم آن بودند.

اقوال خاصه و عامه در مورد حکم این مسأله

در میان خاصه، نقل شده که جمعی از قدما و برخی متأخرین قائل به صحّت طلاق صبیّ شده‌اند، امّا مشهور بین متأخرین، فساد طلاق صبیّ است.

جمهور عامه نیز قائل شده‌اند که طلاق صبیّ صحیح نیست (لا یقع طلاق الصبیّ) امّا از احمد بن حنبل نقل شده که طلاق صبی‌ای که تعقّل دارد نافذ است، البته قول به بطلان طلاق صبیّ مطلقاً هم از او نقل شده است.

در المدونة الکبری که فقه مالکی است، نقل شده که «لا يجوز طلاق الصبي حتى يحتلم»؛ طلاق صبیّ صحیح نیست تا این‌که بالغ شود.

شافعی در کتاب الأم می‌گوید: «ولا يجوز طلاق الصبى حتى يستكمل خمس عشرة أو تحتلم قبلها»؛ طلاق صبیّ جایز نیست مگر این‌که پانزده سالش کامل شده باشد یا این‌که قبل از آن محتلم شود.

در المبسوط سرخسی هم که فقه حنفی است آمده: «لا يكون طلاق الصبي طلاقاً حتى يبلغ».

در المغنی ابن قدامه که فقه حنبلی است آمده است:

«وَ إِذَا عَقَلَ الصَّبِيُّ الطَّلَاقَ، فَطَلَّقَ، لَزِمَهُ وَ أَمَّا الصَّبِيُّ الَّذِي لَا يَعْقِلُ؛ فَلَا خِلَافَ فِي أَنَّهُ لَا طَلَاقَ لَهُ، وَ أَمَّا الَّذِي يَعْقِلُ الطَّلَاقَ، وَ يَعْلَمُ أَنَّ زَوْجَتَهُ تَبِينُ بِهِ، وَ تَحْرُمُ عَلَيْهِ، فَأَكْثَرُ الرِّوَايَات عَنْ أَحْمَدَ أَنَّ طَلَاقَهُ يَقَعُ ... وَ رَوَى أَبُو طَالِبٍ، عَنْ أَحْمَدَ: لَا يَجُوزُ طَلَاقُهُ حَتَّى يَحْتَلِمَ»؛

هرگاه صبیّ بفهمد که طلاق چیست و طلاق دهد، ملزم به آن می‌شود [یعنی طلاقش نافذ است]. امّا صبی‌ای که نمی‌فهمد طلاق چست، خلافی نیست که برای او طلاقی نیست [یعنی طلاقش کالعدم است] امّا صبی‌ای که می‌فهمد طلاق چیست و می‌داند که زوجه‌اش به واسطه‌ی طلاق از او جدا شده و بر او حرام می‌شود، اکثر روایاتی که از احمد بن حنبل نقل شده این است که طلاقش واقع می‌شود... ولی ابوطالب از احمد نقل کرده که طلاقش واقع نمی‌شود.

دسته‌بندی روایات طلاق صبیّ

روایاتی که در مورد طلاق صبیّ وارد شده است را می‌توان به چهار نوع ـ البته با صرف نظر از دو روایتی که در آخر متعرّض خواهیم شد ـ تقسیم کرد؛ نوع اوّل روایاتی است که به طور مطلق بیان می‌کند طلاق صبیّ نافذ نیست. نوع دیگر روایاتی که می‌فرماید طلاق صبیّ مطلقاً صحیح است. نوع سوم روایاتی که بیان می‌کند طلاق صبیّ صحیح است «إذا عقل»، و نوع چهارم روایاتی است که بیان می‌کند هرگاه صبیّ به ده سالگی رسید، طلاقش نافذ است.

باید این چهار نوع روایات را سنداً و دلالةً بررسی کنیم و ملاحظ کنیم آیا جمع دلالی بین آن‌ها در صورت تام السند بودن وجود دارد یا نه؟ و اگر جمع دلالی وجود ندارد آیا می‌توان روایات یک نوع را ترجیح داد یا نه، و این‌که مرجع در صورت عدم ترجیح احد الاطراف چیست؟

بررسی روایات نوع اوّل: (عدم نفوذ طلاق صبیّ مطلقاً)

صاحب وسائل قدس سره این روایات را عمدتاً در جلد22 وسائل الشیعة، در باب32 از ابواب مقدمات و شرایط طلاق، تحت عنوان «بَابُ أَنَّهُ يُشْتَرَطُ فِي صِحَّةِ الطَّلَاقِ الْبُلُوغُ فَلَا يَصِحُّ طَلَاقُ الصَّبِيِّ إِلَّا إِذَا بَلَغَ عَشْرَ سِنِين‏» ذکر کرده است که از عنوان باب معلوم می‌شود فتوای ایشان، عدم نفوذ طلاق صبیّ قبل از ده سالگی است ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه سیزدهم  اينـجا را کليک کنيد.