تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 95-1394
جلسه‌ی نهم؛ ‌شنبه 11/7/1394

ـ روایت ابی خدیجه:

وَ [مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوب‏] عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ: ذُرِّيَّةُ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ إِذَا مَاتَ يُعْطَوْنَ مِنَ الزَّكَاةِ وَ الْفِطْرَةِ كَمَا كَانَ يُعْطَى أَبُوهُمْ حَتَّى يَبْلُغُوا فَإِذَا بَلَغُوا وَ عَرَفُوا مَا كَانَ أَبُوهُمْ يَعْرِفُ أُعْطُوا وَ إِنْ نَصَبُوا لَمْ يُعْطَوْا.

این روایت از لحاظ سند به خاطر معلّی بن محمد ناتمام است.

ابی خدیجه (سالم بن مکرم) از امام صادق علیه السّلام نقل می‌کند که حضرت فرمودند: مرد مسلمان وقتی فوت کند به اولاد او زکات و فطره می‌دهند همان‌طور که به پدرشان [در صورت فقر] می‌دادند، پس وقتی که بالغ شوند و به آن‌چه که پدرشان معرفت داشت، معرفت پیدا کردند [یعنی شیعه شدند] باز هم [اگر فقیر باشند] به آن‌ها زکات داده می‌شود و اگر ناصبی شدند دیگر به آن‌ها داده نمی‌شود.

در استدلال به این روایت گفته‌اند که روایت می‌فرماید به صبیّ زکات اعطاء می‌شود و اطلاق هم دارد چه ولیّ اجازه بدهد و چه ندهد، پس وقتی زکات به آن‌ها داده می‌شود باید قبض آن‌ها هم صحیح باشد، و از آن‌جا که زکات هم در حکم هبه است، پس معلوم می‌شود قبض صبیّ در هبه نیز نافذ است.

استدلال به این روایت هم ناتمام است؛ زیرا علاوه بر ضعف سند، همان دو اشکال روایات قبل بر این روایت هم وارد است و آن این‌که:

اولاً: روایت فقط بیان می‌کند که صبیّ مسلم، مستحق دریافت زکات است همان‌طور که اگر پدرش فقیر بود، زکات به او پرداخت می‌شد. امّا از حیث کیفیت قبض زکات در مقام بیان نیست تا این‌که استفاده کنید زکات را می‌توان مباشرةً به خود صبیّ تحویل داد، بلکه معهود بوده که زکات را یا باید به ولیّ تحویل داد و یا این‌که صبیّ با إذن ولیّ قبض کند.

ثانیاً: احتمال دارد جواز قبض صبیّ در باب زکات استثناء باشد، از باب این‌که شارع اهتمام دارد مال زکات زودتر به دست فقراء برسد.

ـ صحیحه‌ی یونس بن یعقوب:

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام عِيَالُ الْمُسْلِمِينَ أُعْطِيهِمْ مِنَ الزَّكَاةِ فَأَشْتَرِي لَهُمْ مِنْهَا ثِيَاباً وَ طَعَاماً وَ أَرَى أَنَّ ذَلِكَ خَيْرٌ لَهُمْ؟ قَالَ فَقَالَ: لَا بَأْسَ.

یونس بن یعقوب می‌گوید خدمت امام صادق علیه السّلام عرض کردم: بچه‌های مسلمان را زکات می‌دهیم آیا می‌توانم با پول زکات برای آن‌ها لباس و غذا بخرم که به نظرم برای آن‌ها بهتر است؟ حضرت فرمودند: مانعی ندارد.

این روایت را عبدالله بن جعفر الحمیری در قرب الاسناد نقل می‌کند که سند آن تمام است، الا این‌که برخی شبهه‌ای مطرح کرده‌اند که آیا نسخه‌ای که در اختیار صاحب وسائل بوده، نسخه‌ی قابل اعتمادی بوده و سند ایشان به این کتاب چیست؟

در جواب مکرر عرض کرده‌ایم که بعید نیست بگوییم قرب الاسناد کتاب شناخته شده‌ای بوده به گونه‌ای که اگر کسی در آن دسّ می‌کرد، معلوم می‌شد. نسبت این کتاب به مؤلفش هم معلوم است، پس اطمینان حاصل می‌شود که نسخه‌ای که صاحب وسائل قدس سره از آن نقل می‌کند، نسخه‌ی قابل اعتمادی بوده است.

اما برخی اعلام از جمله بعض مشایخ ما قدس سره به اسنادی که صاحب وسائل قدس سره در آخر وسائل الشیعة ارائه داده تمسک کرده‌ و گفته‌اند سند صاحب وسائل قدس سره به این کتاب تمام است. ولی به نظر ما از این طریق نمی‌توان سند کتاب را تصحیح کرد؛ چراکه سندی که صاحب وسائل قدس سره ارائه می‌دهد مانند سند قدما نیست که سماعاً، قرائةً یا مناولةً از استاد خود دریافت کرده باشد، بلکه در اواخر رسم شده بود که برای تیمّن و تبرّک، اساتید می‌گفتند که فلان کتابی که به دستت رسیده را اجازه می‌دهم نقل کنی، بدون این‌که آن کتاب را سماعاً یا قرائةً یا مناولةً از استاد خود دریافت کرده باشند ـ کما این‌که ما هم از اساتید خود اجازه‌ی نقل روایت داریم ـ که بر چنین اجازه‌هایی ارزش فقهی مترتب نیست. بنابراین از این طریق نمی‌توان سند صاحب وسائل قدس سره به این کتب را تصحیح کرد ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه نهم  اينـجا را کليک کنيد.