تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت الله سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال دوازدهم ـ سال تحصیلی 95ـ94
جلسه دهم ـ یکشنبه 12/7/94
بیان شد در صورتی که ثبوت سابق با اصل محقق شود، گاهی به گونه‌ای است که اطلاقش علاوه بر زمان اوّل، سایر أزمنه را هم در بر می‌گیرد و لذا شکی در بقاء حکم ظاهری وجود نخواهد داشت تا نیاز به استصحاب باشد.
امّا گفته شده است که گاهی به برکت اصل، حکمی فقط برای زمان اوّل ثابت می‌شود و دلالت بر استمرار ندارد. آیا در این صورت استصحاب جاری خواهد شد یا خیر؟
مثلاً لباسی نجس است و آبی مشکوک الطهارة است و به حکم قاعده‌ی طهارت یا حتی استصحاب طهارت در ماء، لباس نجس را با آن تطهیر می‌کنیم و لباس نجس پاک می‌شود؛ زیرا آب ولو به اصل، محکوم به طهارت شد و این اصل، حاکم بر اصل جاری در لباس است و اگر در ادامه شک شود آیا لباس پاک است یا نجس، محکوم به طهارت است هرچند حالت سابقه‌اش نجاست قطعی بود؛ زیرا اصل جاری در لباس، محکوم اصل جاری در آب است؛ زیرا اصل جاری در آب، اصل سببی است و با جریان آن دیگر موضوع برای اصل مسببی در لباس باقی نمی‌ماند.
در این اینجا ادعا شده است که به برکت اصالة الطهارة یا استصحاب در ماء، فقط در لحظه‌ی اول حکم به طهارت می‌کنیم. اگر بعداً شک در نجاست حاصل شد و احتمال دادیم به ملاقات با شیء دیگری دوباره نجس شده باشد، دیگر آن اصالة الطهارة در ماء یا استصحاب طهارت ماء، نقشی نسبت به رفع شک در ملاقات دوباره‌ی لباس با نجاست ندارد. وظیفه در اینجا چیست؟
راه‌حل آن استصحاب طهارت ظاهریه است؛ به این صورت که هرچند درست است که لباس، مشمول قاعده‌ی طهارت در استمرار زمان نیست، اما به واسطه‌ی شسته شدن در آب و حکم به طهارتش در لحظه‌ی اوّل، قطعاً در ظاهر پاک شده است، لذا می‌توان حکم ظاهری طهارت را استصحاب کرد.
البته اگر کسی استصحاب عدم ملاقات را کافی دانست، آن نیز جاری است و مشکل حل می‌شود.
لکن باید گفت هرچند درست است که اگر دلیلی برای بقاء طهارت ظاهریه‌ی ناشی از غسل لباس نجس در ماء محکوم به طهارت وجود نداشته باشد، می‌توانیم استصحاب طهارت ظاهریه جاری کنیم، ولی به نظر می‌آید نیازی به این استصحاب نیست؛ زیرا ادله‌ای که بیان می‌کند ماء مطهِّر است، اطلاق دارد و از آن ادله استفاده می‌شود که مغسول به ماء، پاک می‌شود الی أن یَردَ علیه المنجّس، لامحاله می‌توانیم با استصحاب عدم ملاقات، موضوع دلیلی که بیان می‌کرد «الماء مُطهِّرٌ لما غُسلَ فیه الی أن یُلاقی النَجس» را درست کنیم و چون وجداناً آن لباس در ماء شسته شده است با استصحاب عدم ملاقات نجاست می‌توانیم با اطلاق دلیل مطهِّریت ماء، بدون نیاز به استصحاب حکم ظاهری، طهارت لباس مغسول به ماء محکوم به طهارت را اثبات کنیم. بعض مطالب دیگر هم مناسب است در اینجا ذکر کنیم که به جهت اختصار و معلوم شدن با دقّت، از آنها صرف‌نظر می‌کنیم.
تنبیه سوم
تنبیه سوم به شکلی که در کفایه طرح شده است، وافی به تمام آنچه که غرض ما می‌باشد، نیست و باید مقداری مطالب مهم و دارای اثر را بدان اضافه کنیم.
می دانیم که مستصحب گاهی جزئی و گاهی کلّی است. جزئی یعنی غیر قابل صدق بر کثیرین، کلّی یعنی قابل صدق بر کثیرین.
با بیان این مقدمه می‌گوییم در استصحاب جزئی و کلّی تقسیماتی وجود دارد؛
اقسام استصحاب کلّی عبارتند از: کلی قسم اوّل، کلّی قسم ثانی و کلّی قسم ثالث که خود بر دو قسم است. متأخرین کلّی قسم رابعی را نیز اضافه کرده‌اند که در مباحث آینده به تفصیل ذکر می‌کنیم.
تقسیمی که در مورد جزئی شده است چنین است که مستصحب جزئی، گاهی فرد مشخصِ مبیّنِ و واضح است؛ مثلاً می‌دانستیم زید زنده بود و شک می‌کنیم که زید با همان هویت و تشخص خود هنوز زنده است یا خیر؟ استصحاب فرد و جزئی جاری است و اشکالی در آن نیست و هر که قائل به استصحاب است، باید قائل به استصحاب چنین فردی می‌باشد.
اما استصحاب فرد و جزئی، گاهی علی‌رغم تشخّصش مبهم است که در لسان کثیری از علماء از آن به استصحاب فرد مردّد تعبیر می‌شود. اما فرد مردّد به چه معناست؟
یعنی آنچه که معلوم و ذات اثر و مقصود اصلی استصحاب است، در متن واقع، فرد است، ولی این فرد بما هو فرد را نمی‌توانیم بشناسیم هر چند می‌دانیم فرد است اما نمی‌دانیم این فرد زید است یا عمرو است و مردد بین زید و عمرو است.
فرق این قسم با استصحاب کلی کاملاً روشن است. در کلی، مستصحب چیزی است که جامع بین فردین است و آنچه که ذات اثر است و مستصحِب می‌خواهد آن را جرّ به زمان لاحق کند همان جامع و کلی است، به خلاف استصحاب فرد مردّد، که آنچه می‌خواهیم جرّ به زمان لاحق کنیم فرد است با مشخصاتش؛ فردی که در متن واقع غیر قابل صدق بر کثیرین است، بر خلاف کلی که قابل صدق بر کثیرین است. لذا تفاوت در این است که در فرد مردّد ما جاهل هستیم امّا در کلی هیچ جهلی وجود ندارد و همه چیز برای ما مبیّن است ولی می‌خواهیم کلی را استصحاب کنیم ...
براي دريافت متن کامل جلسه دهم اينـجا را کليک کنيد.