تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی صد و سیزدهم؛ سه‌شنبه 12/3/1394

بررسی صحّت عبادات صبی

مبحث صحّت عبادات صبیّ ممیز، مشابه بحث اسلام صبیّ است و اطلاقات و عموماتی از قرآن کریم و روایات شریفه وجود دارد که شامل عبادات صبیّ ممیز می‌شود و می‌توان از آن‌ها صحّت عبادت او را استفاده کرد؛ چراکه صبیّ ممیز نیز مخاطب به این عبادات است و نسبت به آن‌ها امر دارد، لذا اگر مخرجی نداشته باشیم باید بگوییم عبادات صبیّ ممیز صحیح است.

اطلاقات و عمومات دالّ بر صحت عبادات صبیّ

1. آیه‌ی 21 سوره‌ی بقره:

(يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ) این کریمه خطاب به عموم مردم است و صبیّ ممیز را هم شامل می‌شود، و اگر عبادات صبیّ صحیح و مقبول نبود، خطاب به او وجهی نداشت.

2. آیه‌ی77 سور‌ه‌ی حجّ:

(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَ افْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ)

این کریمه نیز عام است و شامل صبیّ ممیز هم می‌شود؛ زیرا علی الفرض پذیرفتیم که صبیّ می‌تواند ایمان بیاورد، و از آن‌جا که ظاهر کریمه آن است که خطاب به رکوع و سجود ـ که معمولاً کنایه از صلات است ـ مقدور اوست پس از او پذیرفته می‌شود و صحیح است.

اطلاقات و عمومات متعدد دیگری در قرآن کریم وجود دارد که انبیاء الهی معمولاً قوم خود را مورد خطاب قرار داده‌اند که این اطلاقات شامل کبیر و صبیّ آن هنگام که تعقّل دارد می‌شود و از آن‌جا که فرقی بین پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم و سایر انبیاء الهی صلوات الله علیهم از این جهت نیست، پس استفاده می‌شود که عبادات صبیّ در دین اسلام نیز صحیح است.

مؤید این مطلب، قضیه‌ی حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام است که حضرت به إذن خداوند متعال در جواب این سؤال که (كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كَانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيّاً ) فرمودند: (قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَ جَعَلَنِي نَبِيّاً * وَ جَعَلَنِي مُبَارَكاً أَيْنَ مَا كُنْتُ وَ أَوْصَانِي بِالصَّلاَةِ وَ الزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيّاً ). پس حضرت عیسی با این‌که کودک بودند، امر به صلات و زکات شدند، پس معلوم می‌شود که ملاکِ صحّت عبادات، فهم و تعقّل است. البته می‌توان ادعا کرد که حضرت عیسی استثناء بودند، بدین جهت این وجه را به عنوان مؤید ذکر کردیم.

بنابراین از عمومات قرآن کریم و روایات شریفه استفاده می‌شود که عبادات صبیّ صحیح است و اگر دلیل مخرجی از این عمومات وجود نداشته باشد، ملتزم به صحّت عبادات صبیّ ممیز می‌شویم.

مخرجی هم که می‌توان در این‌جا ذکر کرد، دو حدیث «رفع القلم» و «عمد الصبی و خطؤه واحد» است و سایر مخرجاتی که قبلاً ذکر شد، در ما نحن فیه جاری نیست. در جواب به این دو مخرج می‌گوییم:

همان‌طور که بیان کردیم، حدیث «رفع القلم» با این خصوصیات [و الفاظ] که قلم تشریع اصلاً شامل صبیّ نمی‌شود، معلوم نیست که از معصوم علیه السّلام صادر شده باشد، هرچند اصل آن از واضحات است و برخی مطالب نیز مربوط به دلالت آن گذشت.

در مورد روایات «عمد الصبی و خطؤه واحد» هم بیان کردیم که این روایات مخصوص به باب جنایات صبیّ و نهایتاً باب عقوبت است.

مضافاًً به این‌که از مجموع روایاتی که درباره‌ی صلاة، صوم و حجّ صبیان وارد شده، استفاده می‌شود که اولاً: این عبادات تمرینی نیست به گونه‌ای که فقط وظیفه‌ای برای اولیاء باشد که صبیان خود را تمرین به اتیان عبادات بدهند، بلکه ظاهر این روایات آن است که این اعمالِ عبادی حداقل در جایی که صبیّ تعقل می‌کند، از جانب خودش صحیحاً واقع می‌شود. ثانیاً: صوم، صلاة و حجّ خصوصیت ندارد و سیاق این روایات سیاق استثناء نیست بلکه چون مصداقی از سایر عبادات صبیّ است، صحیح می‌باشد. بعض این روایات عبارتند از ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه صد و سیزدهم  اينـجا را کليک کنيد.