تقریرات درس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 92-1391
جلسه‌ی بیست و دوم؛ ‌‌‌شنبه 6/8/1391
 

ملاحظاتی بر مناقشه‌ی شیخ در استدلال به صحیحه‌ی ابی ولاد

1. تشقیق مرحوم شیخ به نحو مانعة الجمع که فرمود حکم به حلّیت اخذ یا از حیث مال عامل است یا از حیث مال سلطان، درست نیست و بیشتر به نظر می‌آید از هر دو حیث باشد؛ زیرا عمّال هرچه مالیات جمع‌آوری کرده و درآمد داشتند، بخشی را به مرکز فرستاده و بخشی را نزد خود نگه ‌می‌داشتند و با اجازه‌ی سلطان در آن تصرف می‌کردند ـ برخلاف استانداران و کارگزاران در این زمان که هر‌چه درآمد کسب می‌کنند باید به خزانه‌ی کشور واریز شود و حق برداشت از آن را ندارند، سپس برای مخارج خودشان باید از مرکز بودجه بیاید ـ به عنوان مثال سلطان به والی دستور می‌داد امسال باید پنج میلیون درهم به مرکز بفرستی، والی هم از مردم هفت میلیون جمع‌آوری می‌کرد که پنج میلیون آن را به مرکز می‌فرستاد و دو میلیون در نزد خود نگاه می‌داشت و گاهی هم سلطان اموالی را به او برمی‌گرداند. پس اموالی که عامل در اختیار داشت از یک نظر مال سلطان بود؛ چون عامل، نماینده‌ی سلطان بود و از جانب او اموال را جمع می‌کرد و هم بخشی را که نزد خود نگاه می‌داشت یا سلطان به او برمی‌گرداند، مال خود عامل محسوب می‌شد.

بنابراین این‌که در روایت ذکر شده عامل، مکسبی غیر از عمل سلطان ندارد، این مکسب هم می‌تواند از حیث اجرتی که برای عمل سلطان دریافت می‌کند و حرام است باشد و هم از این حیث ‌که اموالی که در دست دارد، اموال سلطان است ـ چه اموالی که نزد خود نگاه داشته و چه اموالی که سلطان به او بازگردانده است ـ اطلاق سؤال هر دو را شامل می‌شود.

امام علیه السلام هم که در جواب علی الاطلاق فرمودند «کُلْ و خُذْ»؛ یعنی به هر نحوی از این‌ها باشد، مانعی از اخذ آن نیست.

2. این‌که مرحوم شیخ فرمود اگر از حیث مال عامل باشد، باید حمل شود بر صورتی که احتمال دارد قرض کرده باشد، این احتمال بسیار بعید است و در ذهن ابی ولاد هم این‌چنین بوده تمام اموالی که عامل در اختیار دارد، حرام است ـ خصوصاً در مورد دراهم که به عنوان عشار و زکات از مردم اخذ می‌کرد و عین آن را به عنوان هدیه می‌داد ـ و از این حیث سؤال کرده که از همین اموال حرام، هدیه می‌دهد و لااقل اطلاق سؤال شامل آن هم می‌شود. بنابراین حمل بر صورتی که احتمال می‌دهد قرض کرده، حمل بسیار بعیدی است ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه بیست و دوم اينجا را کليک کنيد.