تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی صد و نهم؛ سه‌شنبه 5/3/94

بررسی اسلام صبیّ

فقهاء معمولاً بحث اسلام صبیّ را در مبحث لقطة و لقیط دارالکفر مطرح کرده‌اند. همان‌طور که می‌‌دانید اگر بچه‌ای در دارالاسلام پیدا شود محکوم به اسلام است و اگر در دارالکفر پیدا شود و مسلمانی وجود نداشته باشد که احتمال داده شود بچه‌ی اوست، حکم به کفرش می‌شود.

حال اگر بچه‌ای به هر دلیل محکوم به کفر بود، مادامی که به سن تمییز نرسیده هم‌چنان محکوم به کفر است، ولی اگر به سن تمییز رسید و قبل از بلوغ، اظهار اسلام کرد ـ که به آن صبیّ مراهق می‌گویند ـ‌ آیا اسلام او قبول می‌شود و احکام مسلم از حیث طهارت و نجاست، ارث، زواج و سایر احکام بر او مترتب می‌شود یا این‌که تا بالغ نشود اسلام از او پذیرفته نمی‌شود؟ هم‌چنین اگر صبیّ بعد از بلوغ و یا در همان صبابت دوباره مرتد شود، آیا احکام ارتداد بر او بار می‌شود یا نه؟

اکثریت فقهاء قائل شده‌اند که اظهار اسلام صبیّ فایده‌‌ای ندارد و اسلام او پذیرفته نمی‌شود. در مقابل عده‌ای قائل به پذیرش اسلام او شده‌اند و بعضی هم مثل صاحب شرایع اظهار تردید کرده‌اند. شیخ طوسی قدس سره در المبسوط می‌فرماید اسلام صبیّ پذیرفته نمی‌شود ولی در الخلاف قائل به صحت اسلام او شده است.

ابتدا عبارات شیخ طوسی در المبسوط را ذکر می‌کنیم، سپس عبارت الخلاف و نیز کلمات بعض فقهای دیگر را بررسی می‌کنیم.

کلام شیخ طوسی قدس سره در المبسوط

فان كان طفلا بحيث لا يعبر عن نفسه دون سبع سنين، فإن أسلم فلا حكم له بلا خلاف، و إن كان مراهقا مميزا فأسلم فإن عند قوم لا يحكم بإسلامه، و لا بارتداده، و يكون تبعا للوالدين، غير أنه يفرق بينه و بينهما لكي لا يفتناه.

و فيهم من قال يحكم بإسلامه ظاهرا، فإذا بلغ و وصف الإسلام كان مسلما من هذا الوقت و قال قوم يحكم بإسلامه و بارتداده غير أنه لا يقتل لأن هذا الوقت ليس بوقت للتعذيب حتى يبلغ، و لا يكون تبعا للوالدين و الأول أقوى.

اگر صبیّ، طفل باشد به گونه‌ای که چیزی متوجه نباشد و زیر هفت سال باشد، اگر اسلام بیاورد بلاخلاف حکمی ندارد ـ یعنی تفوّه به شهادتین با عدم تفوّه به آن یکسان است، لذا اگر به تبع والدین خود محکوم به کفر بود، الان هم محکوم به کفر است ـ . امّا اگر صبیّ مراهق (نزدیک به بلوغ) و ممیز باشد، قومی معتقدند اگر اسلام بیاورد حکم به اسلامش نمی‌شود و نیز حکم به ارتدادش نمی‌شود (یعنی اگر والدینش مسلمان بودند و او اظهار کفر کرد، مرتد نمی‌شود) و تابع والدین خود است. الا این‌که اگر اظهار اسلام کرد او را از والدینش جدا می‌کنند تا او را فریب ندهند.

عده‌ای دیگر می‌گویند حکم به اسلام او می‌شود ظاهراً، پس وقتی که بالغ شد و اسلام را توصیف کرد، از این وقت مسلمان است. بعضی هم گفته‌اند حکم به اسلام و ارتدادش می‌شود الا این‌که کشته نمی‌شود؛ زیرا این وقت (سنّ)، سنّ تعذیب او نیست تا این‌که بالغ شود و تابع والدین خود نیست. [مرحوم شیخ می‌فرماید:] قول اوّل (یعنی عدم پذیرش اسلام) اقوی است.

بنابراین شیخ طوسی قدس سره در المبسوط قائل می‌شوند که اسلام صبیِّ ممیز پذیرفته نمی‌شود و احکام مسلم را ندارد. امّا قول دومی که از عده‌ای نقل کردند که ظاهراً حکم به اسلام می‌شود و بعد از بلوغ مسلمان می‌شود، این قول اساسی ندارد و معلوم نیست مراد از «ظاهراً» چیست، آیا مراد این است که عند الله حکم به اسلامش نمی‌شود و یا این‌که مراد چیز دیگری است؟

کلام شیخ طوسی قدس سره در الخلاف

مرحوم شیخ قدس سره در مسأله‌ی بیستم کتاب اللقطة می‌فرماید:

المراهق إذا أسلم، حكم بإسلامه، فإن ارتد بعد ذلك، حكم بارتداده، و ان لم يتب قتل، و لا يعتبر إسلامه بإسلام أبويه. و به قال أبو حنيفة، و أبو يوسف، و محمد غير أنه قال: لا يقتل إن ارتد، لأن هذا الوقت ليس بوقت‌ التعذيب حتى يبلغ.

مراهق زمانی که اسلام بیاورد، حکم به اسلامش می‌شود و اگر بعد از آن مرتد شود حکم به ارتدادش می‌شود و اگر توبه نکند کشته می‌شود و اسلام او تابع اسلام والدینش نیست (یعنی اگر صبی مرتد شود کشته می‌شود، حتی اگر والدینش مسلمان باشند).

ابوحنیفه، ابویوسف و محمد بن حسن الشیبانی نیز این حرف را زده‌اند، الا این‌که گفته اگر صبی مرتد شود کشته نمی‌شود؛ زیرا این سنّ، وقت اجرای حد نیست تا این‌که بالغ شود.

و قال الشافعي: لا يحكم بإسلامه و لا بارتداده، و يكون تبعا لأبويه، غير أنه يفرق بينه و بينهما لكيلا يفتناه. و به قال زفر.

و في أصحابه من قال: يحكم بإسلامه ظاهرا، فاذا بلغ و وصف الإسلام يكون مسلما من هذا الوقت.

شافعی گفته: حکم به اسلام و ارتدادش نمی‌شود و تابع والدین است، الا این‌که بین صبیّ ـ که اظهار اسلام کرده ـ و بین والدینش جدایی می‌اندازند تا او را گرفتار نکنند. زفر نیز همین مطلب را گفته است.

و در بین اصحاب شافعی بعضی می‌گویند: حکم به اسلامش می‌شود ظاهراً، و وقتی بالغ شد و اظهار اسلام کرد، آن وقت مسلمان واقعی می‌شود.

سپس شیخ طوسی قدس سره دلیل خود را ذکر کرده و می‌فرماید ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه نودم  اينـجا را کليک کنيد.