تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی صد و چهارم؛ دو‌شنبه 28/2/1394

إن قلت: اگر قوام پول به قدرت خرید آن است، پس به هر مقدار که قدرت خرید پول نوسان داشته باشد، دیگر پولِ بعد از نوسان هم‌‌صنف با پول قبل از نوسان نیست، لذا حتّی در نوسانات اندک هم باید قائل شوید که پرداخت مثل کافی نیست و ضامن باید ما به التفاوت را بپردازد.

قلت: نوسانات اندک قیمت باعث نمی‌شود که پول جدید، صنف دیگری از پول باشد و عرف آن دو را هم‌صنف می‌داند؛ زیرا بیان کردیم پول ـ که وسیله‌ی مبادله، وسیله‌ی سنجش ارزش، مالیت محضه و ... است ـ بنفسه دارای ارزش است و آن‌چه که به عنوان پشتوانه‌ی آن مطرح می‌شود، حیثیات تعلیلیه‌ی ارزش آن هستند، لذا نوسانات عادی این حیثیات باعث تغییر صنف پول نمی‌شود. ما نحن فیه از بعض جهات نظیر آب می‌باشد که با تغییر هوا، مطلوبیت آن افزایش یا کاهش پیدا می‌کند؛ یعنی اگر هوا گرمتر شود، مطلوبیت آب افزایش پیدا می‌کند و اگر هوا سرد شود، مطلوبیت آب کاهش پیدا می‌کند، ولی عرف این آب را همان آب قبلی و از یک صنف می‌داند.

بله، اگر نوسانات قیمت شدید و فاحش باشد، عرف پول قبل از تغیّر فاحش قیمت را با پول بعد از تغیّر قیمت، حداقل از دو صنف می‌داند و چه بسا از دو نوع بداند ـ هرچند اسماً هر دو پول هستند ـ و با تغییر صنف، دیگر پول جدید، مثلِ برای پول قدیم نیست.

توضیح بیشتر

گرچه قدرت خرید یا همان مالیّت خاصّه، مقوّم پول است و با تغییر آن دیگر پول جدید مثلِ پول قبل از تغییر نیست ـ البته تمامِ مقوّم نیست ولی دخیل در آن است ـ‌ امّا باید به این نکته توجه داشت که مالیتی که در پول وجود دارد، به نحو کشش‌دار مأخوذ است نه به نحو ثابت. بله، اگر به نحو ثابت مأخوذ بود، آن وقت اشکال وارد بود و با اندک تغییری، پول جدید مثلِ برای پول قدیم نبود، ولی چون این مالیت خاصه و قدرت خرید به نحو کشش‌دار أخذ شده، لذا تغییرات عادی یعنی تغییراتی که در محدوده‌ی کشش عنوان پول باشد، نمی‌تواند ضربه‌ای به صدق مثلیت بزند.

برای روشن شدن مطلب، مثالی عرض می‌کنیم: «خانه» مفهومی کشش‌دار است و مثلاً اگر بنایی یک اتاق، یک هال، یک آشپزخانه، یک سرویس بهداشتی و ... داشته باشد، بر آن صدق خانه می‌شود، هم‌چنین اگر دو یا چند اتاق، هال، آشپزخانه و ... داشته باشد باز هم صدق خانه بر آن می‌شود، لذا اگر مولایی به عبد خود بگوید که برای او خانه‌ای تهیه کند، اگر امر مولا منصرف به خانه‌ی خاصی نباشد، عبد می‌تواند هر بنایی که بر آن صدق خانه می‌شود را برای مولا تهیه کند. ولی اگر بنایی صد اتاق، صد آشپزخانه و .. داشته باشد، با این‌که مفهوم خانه کشش‌دار است امّا بر این بنا صدق «خانه» نمی‌شود بلکه به آن هتل، کاروانسرا یا امثال آن می‌گویند. هم‌چنین اگر بنایی فقط شامل یک اتاق باشد و هال، آشپزخانه و ... نداشته باشد، عرف به آن خانه نمی‌گوید. وجه این مطلب آن است که هرچند «خانه» مفهومی کشش‌دار است، امّا کشش آن در محدوده‌ی خاصی است و بر کمتر یا بیشتر از آن محدوده، صدق خانه نمی‌شود.

با توجه به این مثال می‌گوییم:

قدرت خرید و مالیتی که در پول مأخوذ است نیز چنین می‌باشد؛ یعنی مفهومی کشش‌دار است که نوسانات عادی قیمت ضربه‌ای به آن نمی‌زند. بنابراین اگر کسی پولی را از دیگری مثلاً به عنوان قرض گرفته باشد و الآن که می‌خواهد آن را برگرداند قدرت خریدش به نحو عادی کاهش پیدا کرده باشد، اگر به همان مقدار که قرض گرفته به او برگرداند عرف می‌گوید مثل را أداء کرده و ذمه‌اش بریء شده است،‌ مانند این‌که اگر گندم، جو، طلا و یا سایر مثلیات را قرض کرده باشد و در صورت افت عادی قیمت، مثل را برگرداند صدق می‌کند که دینش را أداء کرده است.

این شبهه هم که أداء مثل در این صورت کافی نیست چون رأس المال مضمون‌له حفظ نشده، در حالی ‌که خداوند متعال می‌فرماید (إِنْ تُبْتُمْ‏ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ) یعنی اگر توبه کردند، رأس المال را باید به آن‌ها برگرداند و نباید به آن‌ها ظلم کرد. مدفوع است به این‌که: رأس المال در این‌جا، پول است که مفهومی کشش‌دار است به این معنا که ممکن است نوسان داشته باشد و ارزش آن افزایش یا کاهش داشته باشد، لذا اگر در صورت نوسانات عادی، ضامن همان پول را برگرداند، عرفاً صدق می‌کند که رأس المال مضمون‌له را برگردانده است ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه صد و چهارم  اينـجا را کليک کنيد.