تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی هجدهم؛ ‌شنبه 26/7/93

دو نقض بر مبنای اشتراط موالات بین ایجاب و قبول و پاسخ آن

طبق مبنای لزوم موالات بین ایجاب و قبول این اشکال ممکن است مطرح شود که لازمه‌اش آن است بعض معاملاتی که به عنوان عقد صحیح در عرف پذیرفته شده صحیح نباشد.

به عنوان مثال اگر کسی از راه دور هدیه‌ای به دیگری بفرستد که با گذشت زمان طولانی به دست او می‌رسد بالطبع بین ایجاب و قبول زمان مدیدی فاصله خواهد شد؛ چراکه مثلاً امروز إیجاب می‌کند کتاب به عنوان هدیه برای عمرو باشد ولی عمرو بعد از گذشت یک ماه که قاصد آن را به او می‌رساند قبول می‌کند. پس در چنین فرضی که یک ماه بین ایجاب و قبول فاصله افتاده طبق مبنای لزوم موالات نباید عقد صحیح باشد در حالی‌که عرف این عقد هبه را صحیح می‌داند. در روایات هم وارد شده که پیامبر اعظم صلّی الله علیه وآله وسلّم هدیه‌ای را که صاحب اسکندریه به همراه ماریه‌ی قبطیه فرستاده بود پذیرفتند در حالی که قبول حضرت با فاصله بوده است.

نمونه دیگر معاملاتی است که به نحو مکاتبه از طریق ارسال نامه با پُست، تلگراف، تلکس یا پست الکترونیکی (ایمیل) انجام می‌گیرد؛ مثلاً فروشنده با ارسال نامه به عمرو جنسش را می‌فروشد و عمرو نیز بعد از گذشت زمان مدیدی که نامه را دریافت می‌کند آن را قبول می‌کند. عرف عقلاء چنین معامله‌ای را صحیح می‌دانند در حالی که طبق مبنای اشتراط موالات دچار اشکال می‌شود.

پاسخ این دو نقض طبق مبنای مختار که بیان کردیم اگر در فاصله‌ی بین ایجاب و قبول، مُظهری برای استمرار ایجاب و رضایت موجب وجود داشته باشد عقد صحیح بوده و موالات به آن معنا شرط نیست، روشن است؛ زیرا کسی که هدیه‌ای به دیگری توسط قاصد ارسال کرده تا قاصد بعد از گذشت مثلاً یک ماه هدیه را به مُهدی إلیه برساند در واقع همین، مبرزِ رضایت وی به ایجابش در طول این یک ماه است که مدت زمان معقول برای رسیدن هدیه به دست مهدی الیه می‌باشد. همچنین وقتی کسی از طریق نامه یا پست الکترونیکی جنسش را می‌فروشد همین نامه مبرز آن است که ایجابش مستمر بوده و به آن رضایت دارد؛ یعنی نفس این نامه که قابلیت بقاء دارد مادامی که باقی است و در زمان معقول به دست مشتری می‌رسد کافی است در این‌که بگوییم ایجاب بایع باقی است. بنابراین اگر قبول مشتری به آن ملحق شود عقد محقق خواهد شد. بله اگر نامه گم شود یا خارج از وقت معقول ـ مثلاً بعد از سال‌ها ـ به دست مشتری برسد ضمیمه شدن قبول مشتری محقق عقد نخواهد بود.

پاسخ محقق نائینی قدس سره و نقد آن

محقق نائینی قدس سره هم طبق مبنای خود پاسخی به این نقض دارند که قابل ملاحظه است و آن این‌که ایجاب‌ یک امر ممتدّی است که از لحاظ زمان ممکن است در موارد مختلف متفاوت باشد. به عنوان مثال ایجاب «ملّکتُک کتابی هذا بقلمک» نسبت به ایجاب «بعتُک هذا بذاک» از لحاظ زمان طولانی‌تر است. در ما نحن فیه که کسی هدیه‌ای از راه دور می‌فرستد در واقع ایجاب ممتدّی را محقق می‌کند که از لحظه‌ی ارسال تا رسیدن به دست مُهدی إلیه طول می‌کشد و این نظیر آن است کسی که دستش دراز بوده و از مشرق به مغرب می‌رسد چیزی را از مشرق برداشته و در مغرب به دیگری به عنوان بیع یا هبه بدهد پس همان‌گونه که این ایجاب از زمان برداشتن آن از مشرق و دادن آن در مغرب طول می‌کشد و تا زمانی که آن شیء به دست طرف مقابل نرسیده ایجاب محقق نمی‌شود در ما نحن فیه هم ایجاب از لحظه‌ای که هدیه را ارسال کرده تا وقتی که به دست مهدی إلیه برسد طول می‌کشد و این طور نیست که ایجاب از همان لحظه‌ی ارسال محقق شده باشد. بنابراین در ما نحن فیه اصلاً بین ایجاب و قبول فاصله‌ای نیست تا این فاصله بنابر مبنای اشتراط موالات ایجاد مشکل کند ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه هجدهم  اينـجا را کليک کنيد.