تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی چهل و هشتم؛ سه‌‌شنبه 23/10/1393

استدلال به روایات عامه برای اثبات عدم عدالت جمیع صحابه

روایاتی از طریق خود عامه نقل شده که ادعای آن‌ها مبنی بر عدالت جمیع صحابه را ردّ می‌کند. این روایات در کتب مختلف عامه از جمله در معتبرترین کتب روایی آن‌ها آمده است که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:

1. روایت ابن عباس:

این روایت که در صحیح مسلم، صحیح بخاری، مسند احمد، سنن ترمذی، سنن نسائی و ... نقل شده چنین است:

ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَامَ فِينَا رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه وآله خَطِيبًا بِمَوْعِظَةٍ فَقَالَ: يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّكُمْ تُحْشَرُونَ إِلَى اللَّهِ ... أَلَا وَ إِنَّهُ سَيُجَاءُ بِرِجَالٍ مِنْ أُمَّتِي فَيُؤْخَذُ بِهِمْ ذَاتَ الشِّمَالِ فَأَقُولُ: يَا رَبِّ أَصْحَابِي؟! فَيُقَالُ إِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ فَأَقُولُ كَمَا قَالَ الْعَبْدُ الصَّالِحُ (وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) قَالَ فَيُقَالُ لِي: إِنَّهُمْ لَمْ يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ عَلَى أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُمْ.

آگاه باشید که در روز قیامت مردانی از امت من را می‌آورند و جزو اصحاب شمال قرار می‌دهند. می‌گویم: یا رب! این‌ها اصحاب من هستند؟! گفته می‌شود که تو نمی‌دانی بعد از وفاتت چه کار کردند. پس همانند عبد صالح می‌گویم: (وَ كُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَ أَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) و به من گفته می‌شود از آن زمانی که از آن‌ها مفارقت کردی، پیوسته مرتد شدند و به اعقاب خود برگشتند.

[همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید، خداوند متعال در این روایت ـ به حسب نقل عامه ـ به پیامبر می‌فرماید «إِنَّكَ لَا تَدْرِي مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ» و سپس می‌فرماید «إِنَّهُمْ لَمْ يَزَالُوا مُرْتَدِّينَ عَلَى أَعْقَابِهِمْ مُنْذُ فَارَقْتَهُمْ». پس این روایت صریحاً بیان می‌کند بعض اصحاب پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله مرتکب گناه شدند تا جایی که مرتد شدند.]

برخی خواسته‌اند این روایت را به گونه‌ای توجیه کنند لذا گفته‌اند: مراد از اصحاب در این روایت، اصحاب لغوی است نه اصطلاحی!!

امّا این توجیه واضح البطلان است؛ چراکه [طبق تعریف شما از صحابه] فرقی بین اصحاب لغوی و اصطلاحی نیست.

إن قلت: روایت می‌گوید این افراد مرتد شدند و ما نیز قائل به عدالت یا وثاقت صحابه‌ی مرتد نیستیم.

قلت: اولاً: وقتی بعض صحابه مرتد می‌شوند، پس به طریق اولی ممکن است مرتکب سایر گناهان هم شوند. ثانیاً: صحابه به حسب ظاهر مرتد نشدند بلکه مراد در این کریمه کسانی هستند که مرتد معنوی شدند و با این‌که شهادتین را بر زبان آورده بودند، کلام پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله را زیر پا گذاشتند. و الا اگر رسماً کافر می‌شدند، این‌طور گفته نمی‌شد که «سَيُجَاءُ بِرِجَالٍ مِنْ أُمَّتِي».

2. روایت حذیفه:

قَالَ النَّبِيُّ صلّی الله علیه وآله: فِي أَصْحَابِي اثْنَا عَشَرَ مُنَافِقًا فِيهِمْ ثَمَانِيَةٌ (لَا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى يَلِجَ الْجَمَلُ فِي سَمِّ الْخِيَاطِ)

پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله فرمودند: در بین أصحاب من دوازده منافق وجود دارد که هشت نفر آن‌ها داخل بهشت نمی‌شوند مگر در صورتی که شتر از شکاف سوزن عبور کند!!

این روایت هم بیان می‌کند دوازده نفر از اصحاب پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله منافق بودند، پس نمی‌توان ادعا کرد تمام صحابه عادل هستند.

إن قلت: ما هم قائل به عدالت صحابه‌ی منافق نیستیم.

قلت: این منافقین شناخته شده نبودند، کما این‌که قرآن کریم تصریح می‌کند در بین اعرابی که در اطراف هستند و نیز در بین مردم مدینه، منافقینی وجود دارد که شما آن‌ها را نمی‌شناسید ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه چهل و هشتم  اينـجا را کليک کنيد.