تقریرات دروس خارج فقه
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی چهل و هفتم؛ دو‌‌شنبه 22/10/1393

ج: آیه‌ی دهم سوره‌ی مبارکه فتح

از جمله آیات دیگری که ظهور در تفصیل بین صحابه دارد، آیه‌ی دهم از سوره‌ی مبارکه‌ی فتح است. خداوند متعال می‌فرماید:

(إِنَّ الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ إِنَّمَا يُبَايِعُونَ اللَّهَ يَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَيْدِيهِمْ فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَ مَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْراً عَظِيماً)

در این کریمه، صحابه مصداق بارز (الَّذِينَ يُبَايِعُونَكَ) هستند. خداوند متعال در ادامه‌ی کریمه، بین بیعت کنندگان تفصیل می‌دهد و می‌فرماید: اگر کسی بیعت خود را بشکند، بر ضرر خود شکسته است ولی کسی که وفای به عهد خود کند، مشمول اجر عظیم است. بنابراین این کریمه به روشنی بین بیعت کنندگان با پیامبر تفصیل می‌دهد و با این کریمه می‌توان سایر آیات از جمله کریمه‌ی (لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ ) را مقیّد کرد.

إن قلت: درست است که خداوند متعال بین وفاداران به عهد و پیمان و بین کسانی که پیمان خود را می‌شکنند تفصیل می‌دهد، امّا هیچ کدام از صحابه‌ی پیامبر پیمان خود را نشکستند. به تعبیر دیگر این کریمه نظیر کریمه‌ای است که می‌فرماید: (وَ لَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ) که گرچه می‌فرماید اگر مشرک شوی عملت حبط می‌شود، امّا عملاً چنین چیزی اتفاق نیفتاده است و نمی‌توانست اتفاق بیفتد.

قلت: این استدلال صغرویاً نفی شده است؛ چرکه مورد اتفاق شیعه و سنی است که یکی از گناهان کبیره، فرار از زحف و میدان جهاد است و قرآن کریم هم بر آن وعده‌ی جهنم می‌دهد (وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ). خداوند متعال در این کریمه می‌فرماید اگر کسی پشت به جبهه کرده و فرار کند ـ مگر کسی که می‌خواهد تاکتیک را عوض کند یا به گروه دیگری کمک کند ـ به سوی غضب الهی رفته و جایگاهش جهنم است.

این کریمه را ضمیمه می‌کنیم به آیه‌ی بیست و پنجم سوره‌ی مبارکه توبه که خداوند متعال درباره‌ی حاضرین در جنگ حنین که از افراد (يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ) بودند، چنین می‌فرماید:

(لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَ يَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئاً وَ ضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ)

در جنگ حنین که بعد از بیعت رضوان اتفاق افتاد، مسلمانان به تعداد زیاد خود مغرور شدند ولی خداوند متعال می‌فرماید این تعداد هیچ فایده‌ای برای آن‌ها نداشت و زمین با وسعتی که داشت برای آن‌ها تنگ شد تا جایی که از میدان نبرد فرار کردند (ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ). و از آن‌جا که خطاب قرآن کریم عام است معلوم می‌شود اکثریت أصحاب پیامبر از زحف فرار کردند.

در بعضی کتب تاریخی، سیره و روایی وارد شده که وقتی هوازن و طرفداران آن‌ها شروع به تیراندازی کردند، ترس بر مسلمین غالب شد و شروع به فرار کردند تا جایی که فقط صد صحابی همراه پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله باقی ماند (لم یثبت فی ذلک الیوم الا الرسول صلّی الله علیه وآله و مأة صحابی) در حالی که جمعیت ابتدایی سپاه اسلام را دوازده هزار نفر بیان کرده‌اند. حتّی خود عامه نقل کرده‌اند که پیامبر اسلام مستقیماً یا با واسطه بعض افراد را صدا می‌زدند از جمله اهل بیعت رضوان را صدا زدند «یا اهل السمرة» ؛ ای اهل بیعت رضوان کجایید و چرا از زحف فرار می‌کنید مگر پیمان نبسته بودید؟!

بنابراین طبق نص قرآن کریم، اکثر اصحابِ حاضر در جنگ حنین، مرتکب گناه کبیره‌ی فرار از زحف شدند [و پیمان خود مبنی بر دفاع از اسلام و رسول الله صلّی الله علیه وآله را نقض کردند] پس استدلال مذکور صغرویاً ناتمام است ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه چهل و هفتم  اينـجا را کليک کنيد.