تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت الله سیّد محمّد رضا مدرّسی طباطبایی یزدی (دامت برکاته)
سال تحصیلی 94-1393
جلسه‌ی سی ام ـ شنبه 15/9/93

دلیل چهارم: روایات

به حسب نقل مرحوم شیخ در رسائل، اولین کسی که به روایات برای اثبات حجّیّت استصحاب تمسک کرده است والد شیخ بهائی، شیخ حسین قدس سره است که در رساله‌ای به نام (عقد الحسینی یا عقد الطهماسبی) آن را مطرح کرده است و رساله‌ی مذکور نیز توسط مرحوم والد حدود 50 سال قبل در یزد به طبع رسیده است و در نرم افزار فقه اهل بیت علیهم السلام نیز وجود دارد.

روایت اوّل: صحیحه‌ی زراره

شیخ طوسی قدس سره با سند صحیح خود از حسین بن سعید نقل می‌کند. حسین بن سعید نیز ثقه است و او نیز از حماد که از اصحاب اجماع است نقل می‌کند. ایشان نیز از حریز بن عبدلله سجستانی نقل می‌کند که دارای وثاقت است و او نیز از زراره نقل می‌کند. بنابراین سند تمام است.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لَهُ الرَّجُلُ‏ يَنَامُ‏ وَ هُوَ عَلَى وُضُوءٍ أَ تُوجِبُ الْخَفْقَةُ وَ الْخَفْقَتَانِ عَلَيْهِ الْوُضُوءَ؟ فَقَالَ: يَا زُرَارَةُ قَدْ تَنَامُ الْعَيْنُ وَ لَا يَنَامُ الْقَلْبُ وَ الْأُذُنُ فَإِذَا نَامَتِ الْعَيْنُ وَ الْأُذُنُ وَ الْقَلْبُ وَجَبَ الْوُضُوءُ قُلْتُ: فَإِنْ حُرِّكَ إِلَى جَنْبِهِ شَيْ‏ءٌ وَ لَمْ يَعْلَمْ بِهِ؟ قَالَ: لَا حَتَّى يَسْتَيْقِنَ‏ أَنَّهُ قَدْ نَامَ حَتَّى يَجِي‏ءَ مِنْ ذَلِكَ أَمْرٌ بَيِّنٌ وَ إِلَّا فَإِنَّهُ عَلَى يَقِينٍ مِنْ وُضُوئِهِ وَ لَا تَنْقُضِ‏ الْيَقِينَ أَبَداً بِالشَّكِّ وَ إِنَّمَا تَنْقُضُهُ بِيَقِينٍ آخَرَ.

این روایت مضمره است و بسیاری گفته‌اند که زراره با جلالت خود چنین سؤال و جوابی را از مثل خود انجام نمی‌دهد، بنابراین ضمیر مذکور به امام معصوم علیه السلام باز می‌گردد. علاوه بر درستی این سخن، عده‌ای نقل کرده‌اند که مسئول در این روایت امام باقر علیه السلام است.

زراره از امام علیه السلام سؤال کرد که شخصی دارای وضو است می‌خوابد، البته خواب او به صورت چُرت زدن است آیا موجب بطلان وضو می‌شود؟ امام علیه السلام فرمودند: ای زراره گاهی چشم به خواب می‌رود اما گوش و قلب خواب نمی‌رود. اگر اُذُن و قلب هم به خواب روند وضو واجب می‌شود.

زراره پرسید: اگر کنار او چیزی حرکتی داشته باشد ولی آن شخص متوجه نشود آیا وضوی او باطل است؟ امام علیه السلام فرمودند: خیر تا این‌که یقین کند خوابیده است و تا این‌که امر بیّنی بیاید و إلّا اگر یقین نکند که به خواب رفته است او بر یقین نسبت به وضویش بوده است و یقین را ابداً به شک نشکن و فقط می‌توان یقین را به یقین دیگر شکست.

این روایت مبارکه دو مطلب اصلی دارد:

1. یک مطلب مربوط به شبهه‌ی حکمیه است؛ زیرا سؤال می‌کند آیا خواب باید مستولی بر فرد بشود تا ناقص وضو شود یا صرف چُرت زدن در نقض وضو کافی است؟ یعنی شخص می‌داند چُرت زده است و یا خواب بر او مستولی نشده است امّا اگر شک در ناقض دارد؛ لذا شبهه‌ی حکمیه است و امام علیه السلام پاسخ می‌دهند خفقه و خفقتان موجب بطلان وضو نیست و باید خواب، انسان را فرا بگیرد و مستولی شود تا وضو باطل شود.

بنابراین یک سؤال از حکم چُرت زدن و خوابِ ناقض وضو است.

2. در ادامه‌ی سؤال، یک شبهه‌ی موضوعیه مطرح شده است؛ یعنی زراره می‌داند که خواب فراگیر موجب نقض وضو می‌شود، ولی گاهی نمی‌فهمد که خوابی که حاصل شده خواب اُذُن و قلب است یا چرت زدن است؛ زیرا مثلاً شخصی در حالتی است که اگر چیزی کنارش حرکت کند متوجه نمی‌شود، لذا نمی‌داند این خواب از کدام نوع خواب‌هاست. پس شک در امر خارجی و شبهه موضوعیه است. در این‌جا نیز امام علیه السلام می‌فرماید صرف این‌که ندانی چه خوابی است، باز وضو را باطل نمی‌کند مگر یقین کند خواب رفته است و امر بیّنی بیاید و إلّا اگر امر بیّن نیامد و یقین به خواب پیدا نشد این شخص یقین به وضویش داشته است و یقین را ابداً نمی‌توان با شک شکاند، و فقط وقتی می‌توان گفت وضو باطل شده است که یقین به نقض پیدا شده باشد.

فعلاً سخن ما مربوط به بخش دوم یعنی شبهه‌ی موضوعیه است (یقین سابق به وضو و شک در طرو ناقض است) و گفته شده است این حدیث دالّ بر حجّیّت استصحاب است.

اشکال در دلالت حدیث

دلالت این روایت مورد بررسی بسیاری از اعلام قرار گرفته است و جهات ابهامی در آن مطرح کرده‌اند.

ممکن است کسی این‌گونه شبهه کند که وقتی امام علیه السلام فرمودند: «لاتنقض الیقین بالشک»، «ال» برای جنس نیست و استدلال به حدیث در حجّیّت استصحاب به طور مطلق متوقف بر این است که «ال» برای جنس یقین باشد؛ یعنی هر جا یقین حاصل شود (چه باب صلات، طهارت، و ...، چه موضوع خارجی، چه حکم کلی و ...) نقض نمی‌شود و وقتی «ال» برای جنس نباشد چنین اطلاقی استفاده نمی‌شود. لعل «ال» برای عهد ذکری باشد یعنی وضویی که قبلاً مطرح شده و یقین و شک مربوط به وضو است و امام علیه السلام فرمودند چون یقین به وضوء داشته باشد این شک مورد اعتناء نیست و لاتنقض الیقین همان یقین به وضوء را بیان می‌کند نه هر یقینی در هر کجا ...
 

براي دريافت متن کامل جلسه سی‌ام  اينـجا را کليک کنيد.