تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال دهم ـ سال تحصیلی 93ـ92
جلسه 75 ـ دوشنبه 25/1/93
فرمایش مرحوم آخوند در توجیه وجه دوم
می‌توان فرض کرد که نمازِ تمام دارای مصلحتی مهم است که وقتی توسط فرد جاهل اتیان می‌شود آن مصلحت استیفاء می‌گردد و اینکه به نماز تمام امر نشده است به خاطر آن است که به صلاة قصر امر شده است که مشتمل بر همان مصلحت و مصلحتِ بیشتر لازم الاستیفاء است. بنابراین آنچه که مورد امر است نماز قصر است؛ زیرا برای مسافر دارای مصلحتِ تمام و مصلحت اضافه‌ای می‌باشد که غیر قابل اغماض است، و صلاة تمام گرچه دارای مصلحت مهمّه‌ای است امّا چون نیازی به امر به آن نبوده است به آن امر نشده است؛ چون مصلحت آن در ضمن صلاة قصر مندک می‌باشد و به صلاة قصر در سفر امر شده است.
امّا چرا اگر مکلف نماز تمام را بیاورد و در وقت، متوجه خطای خود شود إعاده بر او لازم نیست و بلکه إعاده‌ی او اثری ندارد و نیز قضا لازم نیست؟ مرحوم آخوند می‌فرماید به دلیل آن است که بین این دو مصلحت به گونه‌ای تضاد برقرار است که اگر ابتدا مصلحت ناشی از صلاة تمام محقّق گردد زمینه‌ای برای استیفای مصلحت ناشی از صلاة قصر باقی نمی‌ماند و مکلّف با اتیان صلاة تمام، زمینه‌ی استیفای مصلحت نماز قصر را تفویت می‌کند، به ناچار نمی‌توان إعاده یا قضا نمود.
نظیر این مسئله در عرفیات هم واقع شده است؛ مثلاً در ماه رمضان که افطار می‌دهند، در برخی مناطق مرسوم است پیش از افطار چیزی به عنوان پیش‌افطاری می‌دهند، حال اگر کسی با همین پیش‌غذا سیر شود دیگر جایی برای افطار اصلی وجود ندارد و زمینه‌ای برای استیفای آن باقی نمی‌ماند. در ما نحن فیه نیز مصلحت نماز تمام و قصر در حقّ جاهل به وجوب قصر، این حالت را خواهد داشت.
اشکال سید خویی رحمه الله بر کلام مرحوم آخوند
سید خویی فرموده‌اند: مرحوم آخوند تضاد را در ملاکات و مصالح قرار دادند، به این معنا که مصلحت نماز تمام و قصر برای جاهل به وجوب قصر، متضاد هستند به گونه‌ای که اگر مصلحت نماز تامّه استیفاء شد نمی‌توان مصلحت نماز قصر را به دست آورد، در حالی که اساساً تضاد در مصالح و ملاکات، امر نادر و غریبی است. تضادی که وجود دارد میان افعال است؛ مثلاً خوابیدن دارای مصلحتی است و راه رفتن نیز مصلحتی دارد، میان این دو مصلحت تنافر و تضادی برقرار نیست بلکه میان خودِ خوابیدن و راه رفتن تضاد وجود دارد و کسی که راه می‌رود نمی‌تواند در همان حال دراز بکشد و بخوابد و یا بالعکس. بنابراین نمی‌توانیم به وجهی که آخوند فرمودند اکتفا کنیم.
نقد و بررسی اشکال سید خویی بر کلام آخوند رحمهما الله
اوّلاً: همین اندازه که امکان توجیه فتوای مشهور به نحوی ثبوتاً محقّق گردد، ولو نادر باشد برای ما کافی است؛ زیرا در صدد آن هستیم که امکان ثبوتی این فتوا را تصویر کنیم هرچند نادر باشد.
ثانیاً: چگونه می‌فرمایند تضادّ در مصالح امر نادری است!! فراوان رخ می‌دهد مواردی که میان مصالح تضاد وجود دارد؛ مثلاً فردی مریض است و می‌تواند دو نوع دارو را با هم مصرف کند، ولی وقتی این دو دارو بخواهند اثر کنند ملاکات داروها با یکدیگر سازگاری ندارند، یا در مورد بعضی غذاها که می‌توان آنها را با هم مصرف کرد ولی هنگام اثرگذاری و استیفای مصلحت با یکدیگر در تضاد هستند. در داروشناسی بحث مهمّی در مورد تداخل داروها مطرح کرده‌اند بدین معنا که هرچند استعمال یا تزریق بعضی داروها با هم مشکلی ندارد، امّا در مقام اثرگذاری یکدیگر را خنثی می‌کنند یا به قدری اثر یکدیگر را تشدید می‌کنند که بدن تحمّل آن اثرها را ندارد. در هر حال تضادّ در ملاکات و مصالح امری شناخته شده در زندگانی عادی و علمی است ...
براي دريافت متن کامل جلسه هفتاد و پنجم اينـجا را کليک کنيد.