تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه هشتم ـ سه شنبه 4/7/91
2ـ تمسّک به آیه‌ی (وَ جاهِدُوا فِي اللهِ حَقَّ جِهادِه)
(در راه خدا مجاهده کنید آنچنان که جهاد در راه خدا سزاوار است).
معمولاً در عبارت (فی الله) سبیل را در تقدیر می‌گیرند، گرچه برخی نیز معتقدند که در تقدیر گرفتن لازم نیست.
نحوه‌ی استدلال اخباریون به آیه
در این آیه به حقّ جهاد امر شده است و حقّ جهاد در برخورد با شبهه آن است که مکلّف احتیاط کند، و إلّا اگر وارد در شبهه شود و مرتکب آن شود معلوم است که حق جهاد را رعایت نکرده است. بنابراین آیه‌ی کریمه دالّ بر وجوب احتیاط در شبهات است مگر مواردی که دلیل آنها را خارج کرده است.
نقد و بررسی دلالت آیه‌ی (وَ جاهِدُوا فِي اللهِ حَقَّ جِهادِه)
آیا آیه‌ی شریفه تمام مراتب جهاد حتی مراتب استحبابی را بیان می‌کند یا مقصود از حقّ جهاد، مواردی است که واجب است؟
اگر مقصود از (وَ جاهِدُوا فِي اللهِ حَقَّ جِهادِه) آن است که مراتب استحبابی جهاد نیز نباید به نحو اولویت ترک شود که در این صورت اصولیون نیز معتقدند در شبهات وجوبیه و تحریمیه احتیاط مستحب است. امّا اگر مراد از آیه‌ی شریفه مواردی است که جهاد واجب است و نظری به موارد استحبابی ندارد در این صورت باید ابتدا این پرسش پاسخ داده شود که آیا احتیاط در شبهات وجوبیه و تحریمیه بعد الفحص و یأس از ظفر به دلیل، واجب است یا خیر. به تعبیر دیگر آیه بیان می‌کند آنچه وظیفه‌ی الزامی وجود دارد نباید ترک شود، امّا چه مواردی وظیفه‌ی الزامی است، این خطاب مصادیق خود را تعیین نمی‌کند. بنابراین آیه‌ی شریفه نیز ادّعای اخباریون را ثابت نمی‌کند.
علاوه بر آن آیه‌ی شریفه به جهاد بالمعنی الخاص نیز تفسیر شده است؛ یعنی در جهاد با کفار (اعمّ از ابتدایی و دفاعی) کوتاهی نکنید و چیزی شبیه آیه‌ی مبارکه‌ی (وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة) است.
برخی نیز احتمال داده‌اند که آیه‌ی مبارکه، جهاد فی الله بدون تقدیر سبیل را بیان می‌کند و معنایش غور در معارف الهی و آنچه که مربوط به خداوند است می‌باشد. در هر حال آیه‌ی شریفه ربطی به مقام عمل در شبهات تحریمیه و وجوبیه نخواهد داشت.
3ـ تمسک به آیه‌ی (فَإِنْ تَنازَعْتُمْ في شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللهِ وَ الرَّسُول)
(اگر در چیزی تنازع کردید به خدا و رسول ردّ کنید).
شبهه‌ی تحریمیه نیز چیزی است که مورد تنازع است و احتمال داده می‌شود که فی‌الواقع حرام باشد و شاید حرام نباشد و اساساً در درون خود دارای جدال است و لذا باید ارجاع به خداوند و رسول او گردد و نباید در آن شبهات وارد شد و اقتحام در شبهات جایز نیست.
نقد و بررسی تمسّک به آیه‌ی شریفه
واضح است که این استدلال از ضعیف‌ترین دلایل اخباریون است؛ زیرا آیه‌ی شریفه می‌فرماید اگر شما در چیزی تنازع کردید به خدا و رسول او رجوع کنید، در حالی که در شبهه‌ی تحریمیه و مثل آن تنازع وجود ندارد و شکّ در اینکه مثلاً شرب تتن حرام است یا خیر چه تنازعی است؟ آری می‌توانید مجازاً میان حرمت و عدم آن تنازع برقرار کنید، ولکن تنازع حقیقی در مواردی است که دو گروه یا حداقل دو نفر با یکدیگر اختلاف داشته باشند و میان آنها کشمکش وجود داشته باشد و در حقیقت مربوط به امور اجتماعی و سیاسی و تصمیم‌گیری‌های درون اجتماع است. بنابراین موضوع آیه بر ادّعای اخباریون منطبق نمی‌شود.
از سویی دیگر در ادامه بیان شده است که باید رجوع به خدا و رسول خدا کرد. روشن است که وقتی اصولیون قائل به برائت در شبهات تحریمیه هستند امری مخالف رجوع به خدا و رسول خدا انجام نمی‌دهند.
بنابراین استدلال اخباری به این آیه‌ی شریفه نیز ناتمام است و به هیچ وجه نمی‌توان آن را دلیل بر وجوب احتیاط دانست ...
براي دريافت متن کامل جلسه هشتم اينجا را کليک کنيد.