تقریرات درس خارج اصول
حضرت آیت اللّه سیّد محمّدرضا مدرّسی طباطبایی یزدی دامت برکاته
دوره‌ی دوم ـ سال نهم ـ سال تحصیلی 92ـ 91
جلسه هفتم ـ دوشنبه 3/7/91
اشکال بر استصحاب عدم فعلیت از نوع کلّی قسم ثانی
اگرچه ما جریان استصحاب در کلّی قسم ثانی را پذیرفته ایم و اشکالات آن را دفع کرده‌ایم امّا کلّی قسم ثانی نمی‌تواند فاقد شرایط عامّه‌ی جریان استصحاب باشد، از جمله شرط بقاء موضوع یا وحدت قضیه‌ی متیقنه و مشکوکه.
در مثال شکّ در بقای حیوانیت متحقق در ضمن حیوان طویل العمر یا قصیر العمر، فرض آن است که تمام موضوعِ حکم، حیوانیت است و هیچ قید مقومّی هنگام شک ضایع نشده است، لهذا می‌توان گفت حیوانیت متیقن بوده و هنوز هم تعبّداً محقّق است، امّا در ما نحن فیه چنین است که: «الصبی مرفوع القلم» و شکّ ما اکنون در بالغ است که «هل البالغ مرفوع القلم بالنسبة الی هذا الحکم ام لا؟» و وقتی این قضیه به عُرف (که ملاک در این وحدت است) عرضه می‌شود تبدّل صباوت به بلوغ را مانع وحدت قضیه‌ی متیقنه و مشکوکه می‌بیند و لامحاله نمی‌توانیم این استصحاب را جاری سازیم.
در مثال «المتوطن یصلّی اربع رکعات» اگر کسی شک کند که آیا حکم قبلی نسبت به مسافر باقی است یا خیر، چه بسا کسی بگوید سفر و توطّن دو حالت هستند که مقوّم نیستند فتأمّل، امّا در صباوت و بلوغ این‌گونه نیست؛ زیرا دو عنوان مقوّم هستند که با فقدان صباوت نمی‌توان گفت قضیه‌ی متیقنه همچنان عرفاً باقی است.
راهکاری برای جریان استصحاب عدم فعلیت
می‌توان این‌گونه استصحاب کرد که: زید که اکنون بالغ است، قبل از بلوغ، وجوب دعاء عند رؤیة الهلالِ ثابت بعد از بلوغ را نداشته است ولو به نحو سالبه بانتفاء موضوع؛ زیرا زید بالغ نبوده است تا وجوب دعاء عند رؤیة الهلالِ ثابت بعد بلوغ را داشته باشد و شک داریم اکنون که بالغ شده است این وجوب مشکوک حاصل شده است یا خیر، استصحاب عدم حصول این وجوب جاری خواهد بود. باید دقت داشت که مشکوک، استصحاب «وجوب دعاء ثابت بعد البلوغ» است و شکّی نیست قبل از بلوغ این وجوب نبوده است ولو به خاطر نبودن موضوعش و اکنون که قطعاً بلوغ حاصل شده است استصحاب عدم آن وجوب جاری خواهد بود.
البته در اینجا نیز شبهه‌ی معارضه با استصحاب عدم اباحه‌‌ی ثابت بعد از بلوغ مطرح می‌شود که همان پاسخ‌هایی که در بحث تعارض دو استصحاب بیان کردیم جاری خواهد بود و اگر پاسخ‌ها تمام باشد لامحاله استصحاب عدم الزام قبل بلوغ جاری خواهد بود ...
براي دريافت متن کامل جلسه هفتم اينجا را کليک کنيد.